اصلاحات از بالا در عربستان به چه منظور است؟
زنان بازیچه آل سعود
هلا الدوساری، پژوهشگر و فعال حقوق زنان عربستانی که اکنون در موسسه ردکلیف هاروارد فعالیت دارد، یکی از معدود زنانی بود که برای پایان دادن به محدودیت رانندگی زنان فعالیت‌های زیادی کرده بود. او مدافع فعالانی است که نمی‌توانند در عربستان آزادانه حرف خود را پیش ببرند. با اینکه الدوساری این حکم را «قدم خوبی» توصیف کرده که باعث پیشرفت زندگی زنان و نیز اقتصاد عربستان خواهد شد، اما در مورد انگیزه‌های پادشاهی عربستان تردید دارد. از نظر او این حکم واقعا در جهت استقلال دادن به زنان صادر نشده، بلکه هدف تحکیم قدرت سیاسی است. الدوساری می‌گوید: «احساسات متناقضی دارم. از یک طرف برای زنان عربستان که دیگر از این ممنوعیت رنج نمی‌بینند خوشحالم اما از طرفی هم خوشحال نیستم، چون این موضوع به قیمت ساکت کردن فعالان حقوق زنان تمام شده است.»
در همان روز اعلام حکم، از طرف دادگاه سلطنتی عربستان به زنانی که در این کمپین فعالیت می‌کردند، تلفن‌هایی شد و به آنها گفته شد هیچ حرفی با مطبوعات نزنند و هیچ اظهار نظری – چه مثبت و چه منفی – نکنند. الدوساری معتقد است هدف حکومت عربستان این است که تنها کسانی در این مورد صحبت کنند که آموزش لازم را دیده‌اند. آنها به فعالان حقوق زنان اعتماد ندارند و می‌خواهند فقط به پادشاه به خاطر این تصمیم خارق‌العاده اعتبار بدهند.
الدوساری ممنوعیت رانندگی زنان را تا پیش از این، نه فرهنگی می‌داند و نه مذهبی. او می‌گوید: «من معتقدم این ممنوعیت بیشتر سیاسی بود. در دهه‌های گذشته، اتحاد سیاسی افراد مذهبی مهم‌تر از مدرن‌سازی بود. برای دولت مساله مهم‌تر این بود که خودش را با گروه‌های مذهبی همراه کند و این مساله به خاندان سلطنتی عربستان مشروعیت می‌داد. قانون ممنوعیت رانندگی تلاشی برای خاموش نگه‌داشتن این گروه‌ها بود. حالا که دولت قدم‌های بیشتری به سوی مدرن‌سازی برمی‌دارد، اتحاد سیاسی بیشتری بروز کرده است و به‌خاطر اینکه این ممنوعیت در سطح بین‌المللی بیشتر به‌چشم می‌آمد، ادامه اجرای آن برای دولت ناراحت‌کننده بود. این مشکل حقوق زنان در عربستان سعودی است که همیشه به‌عنوان عامل چانه‌زنی از سوی نظام سیاسی مورد استفاده قرار می‌گیرند.»
الدوساری در پاسخ به این سوال که آیا شاهزاده جدید عربستان در مورد این احکام جدید با مفتی‌های تندروی این کشور به مشکل برخواهد خورد یا نه، می‌گوید: «نه، چون بیشتر این مفتی‌ها که واقعا بر افکار عمومی اثرگذارند، در واقع در اختیار خاندان سلطنتی هستند. آنها گزینش می‌شوند و بنابراین در برابر احکام سلطنتی مقاومتی از سوی آنها نخواهید دید. شغل آنها این است که دیدگاه‌های حکومت را ترویج دهند، نه ایده‌آل‌های خودشان را.» او می‌افزاید: «دولت عربستان برای اتحاد با قدرت‌های بین‌المللی، باید مسائل مشخصی را عادی‌سازی کند؛ البته نه تا حدی که بخواهد ساختاری را که به آن قدرت می‌دهد، متحول کند.»
آزادی‌ها و محرومیت‌ها
با همه اینها، قوانینی که نیاز زنان عربستان به داشتن قیم و سرپرست مرد را ضروری می‌کند، همچنان بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره آنها را محدود کرده است. این کشور مدت‌ها زنان را از داشتن نقش‌های مهم در جامعه منع کرده است. گزارش جهانی «شکاف جنسیتی» مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۶، عربستان را از نظر برابری جنسیتی از میان ۱۴۴ کشور در رتبه ۱۴۱ قرار داد. بعد از عربستان، کشورهای سوریه، پاکستان و یمن قرار گرفته‌اند.
در حال‌حاضر زنان عربستان می‌توانند در انتخابات محلی شرکت کنند. در سال ۲۰۱۵ زنان برای اولین‌بار در انتخابات شورای شهر شرکت کردند و حتی کاندیدا شدند. البته زنان کاندیدا اجازه نداشتند با رای‌دهندگان مرد صحبت کنند و یا در دفتر تبلیغاتی آنها زنان و مردان نمی‌توانستند به‌صورت مختلط حضور داشته باشند. همچنین زنان عربستان می‌توانند تحصیلات دانشگاهی داشته باشند و یا در میادین ورزشی حضور بیابند. اما در مواقعی که پدر یا همسر یک زن فوت کند یا نباشد، برادر و حتی در مواردی پسران باید اجازه حقوق اولیه زنان را صادر کنند. فعالیت‌هایی مثل راه‌اندازی کسب‌وکار، حضور تنها در اماکن عمومی مثل رستوران‌ها، داشتن حضانت فرزند و اقدام به گرفتن کارت شناسایی ملی امکان‌پذیر نیست.
حقوق زنان
نیک رابرتسون، خبرنگار سی‌ان‌ان می‌گوید: «از میان تمام موضوعاتی که سال‌ها در مورد عربستان سعودی نوشته‌ام، موضوعی که بیشترین زمان را صرف آن کرده‌ام حقوق زنان در این کشور است؛ از زنانی که برای نشستن پشت فرمان کمپین تشکیل داده‌اند تا وبلاگ‌نویسان و فعالانی از طبقه‌های اجتماعی بالاتر که خواهان تغییرند و زنان جوان در مدارس که خواهان آزادی در انتخاب شغل و سفر کردن هستند.» برای بسیاری از این زنان، رانندگی کردن بزرگ‌ترین مساله نیست.
داشتن حقوق اولیه برابر با مردان، از جمله بیرون رفتن از خانه بدون اجازه و همراهی قیم مرد، بسیار مهم‌تر است. وقتی رانندگی کردن در محیطی مثل عربستان را در نظر می‌گیرید، نمی‌توانید از آزادی احتمالی زنان در بسیاری از حوزه‌های دیگر چشم‌پوشی کنید، آن‌هم در جامعه‌ای که آنها حق ندارند با مردی غریبه و غیر از اعضای خانواده خود صحبت کنند. این اتفاق می‌تواند هر مفهومی از جایگاه زنان در جامعه را به چالش بکشد، بنابراین با اینکه قانون جدید مساله اول زنان در عربستان نیست، اما می‌تواند یک تغییردهنده بازی باشد. البته قانون بیرون‌رفتن بدون اجازه و همراهی مردان اعضای خانواده، در شهرهایی مثل ریاض و جده هر روز بیشتر زیر پا گذاشته می‌شود. عطش تغییر، به‌ویژه در میان جوانان عربستانی، زیاد و رو به رشد است. شاهزاده جدید این احساسات را به خوبی درک کرده، اما اجرای آنها می‌تواند شمشیر دولبه‌ای برای او باشد.
ارسال نظر