از شایعه تا واقعیت
میترا راد: بیشتر ما روزانه حداقل یک وعده غذایی به خوردن سبزی یا میوه اختصاص می‌دهیم.

با توجه به گفته تمامی متخصصان تغذیه و سلامت و پزشکان مصرف میوه و سبزی تاثیر مثبتی بر سلامت جسمی و روحی ما می‌گذارد، اما این روزها در کنار این توصیه موضوع دیگری وجود دارد که تا حدودی باعث نگرانی مصرف‌کنندگان این اقلام می‌شود.
این کودهای مورد استفاده برای تولید سبزیجات تا چقدر مضر هستند. بیایید به پاسخ این پرسش برسیم که این نگرانی‌ها تا چه حد واقعی هستند؟
انواع کودها
قبل از هر چیز باید دید برای تولید سبزیجاتی که در بازارهای ما عرضه می‌شوند، در حال حاضر چند نوع کود وجود دارد؟
کودها به سه دسته شیمیایی، آلی یا ارگانیک، بیولوژیک یا زیستی تقسیم‌بندی می‌شوند. کودهای شیمیایی خود انواع مختلفی دارند، مانند کودهای نیترات‌دار، فسفات‌دار و گوگرددار که برای سلامتی مضر هستند.
اما کودهای آلی یا ارگانیک منشا طبیعی دارند و کودهای بیولوژیک نسل جدیدی از کودهای موجود هستند که در تغذیه گیاهان نقش همزیستی داشته و به تثبیت و جذب بهتر عناصر کمک می‌کنند.
کود مصرفی برای تولید میوه و سبزی
مسلما کشاورزانی که به تولید میوه و سبزی مشغول هستند خودشان هم دغدغه این را دارند که از انواع کودهای مناسب در حین تولید محصولاتشان بهره ببرند و محصولی را که برای فروش روانه بازار می‌کنند از کیفیت خوبی برخوردار باشد، اما این مساله تا حدود زیادی هم به قوانین نظارت بر تولید بستگی دارد.
دکتر شیخ الاسلام، اپیدمیولوژیست و بنیانگذار دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت در گفت‌و‌گو با هفته‌نامه«دنیای‌اقتصاد»، ضمن یادآوری این نکته که در حال حاضر نباید مردم را با اینگونه مسائل مثل کودهای شیمیایی از خوردن صیفی‌جات ترساند، می‌گوید: «استانداردهای کودهای مورد استفاده کشاورزان توسط ما و وزارت بهداشت به طور مرتب به وزارت کشاورزی ابلاغ می‌شود و در حقیقت وزارت کشاورزی مسوولیت نظارت را بر عهده دارد. »
وی می‌افزاید: «در حال حاضر کودهای شیمیایی نیتراته و ازته وجود دارند، اما در ایران فقط از این نوع کودها استفاده نمی‌شود. ما از کودهای کمپوست یا ورمی که در واقع از تخمیر پسماندها به وسیله کرم‌ها به وجود می‌آید، هم بهره می‌بریم.»
ورمی ماده‌ای معدنی است که وقتی گرما ببیند، حجمش زیاد می‌شود. مواد شیمیایی آن سیلیکات‌های منیزیم، آلومینیوم و آهن است که آب خود را از دست داده‌اند. از نظر واکنش اسیدی خنثی است و قادر است به میزان زیادی آب جذب کند. از آنجا که ورمی کولایت ظرفیت تبادل کاتیونی نسبتا بالایی دارد، می‌تواند مواد غذایی را به صورت ذخیره نگه داشته و بعد آزاد سازد.
یکی از کارشناسان وزارت کشاورزی هم در گفت‌و‌گو با ما می‌گوید که مصرف کودهای شیمیایی اگر با مدیریت صورت پذیرد، مواد شیمیایی مضری که در گیاهان وجود دارد خیلی بالا نمی‌رود. در حال حاضر مصرف کودهای بیولوژیکی در ایران نیز رواج دارد که آلودگی‌های تجمیع یافته از مصرف کودهای شیمیایی را جبران می‌کند.
مساله دیگری که در اینجا مطرح است هزینه‌ای است که کشاورزان باید برای تهیه کودهای خود بپردازند. پس به نظر می‌رسد که هر کشاورزی راهی را که به نظرش مقرون به‌صرفه باشد برمی‌گزیند.
محصولات سالم‌تر با مشارکت مردم
رییس دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت در پاسخ به این پرسش که چرا همه جا از اینگونه کودها استفاده نمی‌شود، می‌گوید تولید کودهای ورمی و در اصطلاح عامیانه ارگانیک با مشارکت خود مردم امکان‌پذیرتر خواهد بود. این کودها از زباله‌هایی که انسان تولید می‌کند مانند باقی‌مانده سبزیجات، پوست پرتغال و باقی‌مانده میوه ساخته می‌شوند. اگر مردم همکاری کنند و زباله‌هایشان را تفکیک کنند و زباله‌های خشک و تر را از هم جدا کنند، خیلی آسان‌تر می‌توان در تولید این کود قدم برداشت. جداسازی پسماندها هزینه بر است. این زباله‌ها در فرآیند تخمیر به کود ورمی تبدیل می‌شوند. این نوع کود از سلامت بیشتری نسبت به کودهای نیتراته و ازته برخوردار است.


نکته قابل‌توجه این است که در کشورهای پیشرفته دنیا مردمی که منازلشان دارای باغچه است، خودشان در تولید این کود قدم برمی‌دارند. و اقدام به تولید کود مورد نیاز باغچه منزل خود می‌کنند.
دکتر شیخ‌الاسلام تاکید می‌کند که باید فرهنگ تفکیک‌سازی زباله‌ها را در بین مردم بالا برد که از این طریق کمک شایانی برای خودشان هم باشد.
نظارت بر مسیر تولید محصولات کشاورزی
مساله نظارت طبق گفته تمامی کارشناسان از اهمیت بسیاری برخوردار است. وزارت کشاورزی مسئولیت نظارت بر تولید محصولات کشاورزی را بر عهده دارد. اگر زمین آلوده‌ای را به این وزارتخانه گزارش کنند نمایندگان برای انهدام آن زمین اعزام می‌شوند. یکی از کشاورزان جنوب شرق تهران در گفت و گو با دنیای اقتصاد می‌گوید: «از طرف وزارت کشاورزی نماینده‌ای برای سر زدن به زمین‌های ما فرستاده می‌شود تا اگر آفتی محصولات ما را تهدید می‌کند با شیوه صحیح با آن مقابله کرد.»
وی می‌افزاید که برای دامداری‌ها و مرغداری‌ها هم به این صورت عمل می‌شود و نمایندگانی از طرف سازمان دامپزشکی اعزام می‌شوند.
او در پاسخ به این پرسش دنیای اقتصاد که آیا از سموم زیادی برای سبزیجات استفاده می‌شود، می‌گوید: «ما از هیچ‌گونه سمی در حین به عمل آوردن سبزی‌ها استفاده نمی‌کنیم.»
آبیاری صیفی‌جات
در حال حاضر برای آبیاری سبزیجات از آب فاضلاب تصفیه شده و همچنین چاه عمیق بهره برده می‌شود. یکی از کارشناسان معاونت امور تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی در گفت و گو با دنیای اقتصاد خاطرنشان می‌کند که در حال حاضر آمار دقیقی از سطوحی که با آب فاضلاب آبیاری می‌شوند نداریم و اینکه ما نمی‌آییم به خاطر یک هکتار زمینی که با آب فاضلاب آبیاری شده بگوییم که تمامی زمین‌ها اینگونه است و تمامی کشاورزان باید ضرر ببینند، پس در حقیقت نباید جمع بندی نمود.


محصولات سالم و ارگانیک
از تمامی این مسائل گذشته عده‌ای از مردم نسبت به محصولات سالم و ارگانیک علاقه بیشتری نشان می‌دهند. تفاوت این محصولات با دیگر صیفی‌جات و میوه‌جات در این است که در پروسه تولید محصولات سالم سم در حد مجاز استفاده شده و در محصولات ارگانیک به هیچ وجه از سم استفاده نمی‌شود.
غرفه‌هایی برای عرضه اینگونه تولیدات در برخی میادین میوه و تره بار، به طور مثال میدان میوه و تره بار صادقیه در نظر گرفته شده است. چون شرایط تولید اینگونه اقلام پرهزینه‌تر است، در نتیجه هم قیمتشان بالاتر است و هم اینکه این محصولات خیلی کم تولید می‌شوند.