واکاوی اینترنت چینی - ۶ مهر ۹۱
مریم رضایی/ پریسا حبیبی
کشور چین بیشترین کاربران اینترنت در جهان را دارد. در اواسط سال ۲۰۱۰ تعداد کاربران اینترنت در این کشور به ۴۲۰ میلیون نفر رسیده. همچنین میزان استفاده از تلفن همراه در این کشور افزایش قابل‌توجهی یافته، به طوری که تعداد مشترکین آن در همین زمان به بیش از ۸۰۰ میلیون نفر رسیده است.

این آمار باعث شده در میان کل کشورهای نوظهور و در حال توسعه، چین در راس توسعه و همگانی‌سازی اینترنت قرار بگیرد. اینترنت به موتوری برای ارتقای توسعه اقتصادی چین تبدیل شده است.
در عین حال، چین یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین سیستم‌های فیلترینگ دنیا را در اختیار دارد. در سال 2010 دولت چین برای ادامه روند پرسرعت و ثابت سرمایه‌گذاری در تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات خود، تصمیمات تازه‌ای اتخاذ کرد که اعمال محدودیت اینترنتی گسترده را به یک قانون تبدیل می‌کرد. با این حال، دولت چین تاکید دارد: «شهروندان چینی به طیف گسترده‌ای از اخبار در اینترنت دسترسی دارند و اعمال محدودیت‌های دولتی بر اینترنت، آزادی بیان و همچنین حق عمومی برای دانستن، مشارکت کردن، شنیدن و جست و جو کردن را مطابق قانون، تضمین می‌کند.»
کتابنامه اینترنت
در ژوئن سال 2010، دفتر شورای اطلاعات دولتی چین، در پی اتخاذ سیاست‌های داخلی برای اینترنت، کتابنامه‌ای تحت عنوان «اینترنت در چین»، حاوی جزئیات بسیاری از قوانین و مقررات متعدد اینترنتی در چین منتشر کرد. این سند سیاست‌های اصولی دولت چین را در رابطه با اینترنت به طور کامل بیان می‌کند و دولت در آنها توضیح داده که این سیاست‌ها بر اساس تشویق به «استفاده فعالانه، توسعه علمی، مدیریت مبتنی بر قانون و امنیت تضمین شده» برای اینترنت خلاصه شده‌اند. هدف از انتشار این کتابنامه طبق متن آن، ارائه تصویری کلی در مورد وضعیت اینترنت در چین است. به طور خاص، این گزارش جلوه‌ای است از تلاش‌های دولت چین برای اینکه اینترنت را هر چه بیشتر توسعه دهند، استفاده از آن را ارتقا دهند و آزادی بیان شهروندان را به طور متعادلی تضمین کنند. همچنین هدف آن، توضیح نحوه مدیریت اینترنت، ابتکارات امنیتی و تلاش‌هایی برای تسهیل برنامه‌های مبادلات بین‌المللی مربوط به اینترنت است.
امنیت اطلاعات
بخشی از کتابنامه مذکور به حفاظت از امنیت اینترنت اشاره دارد. در این بخش، دولت چین اعلام کرده که امنیت اینترنت، پیش نیاز توسعه و به‌کارگیری موثر اینترنت در چین است. مشکلات امنیت اینترنت این روزها در حال افزایش است و به نگرانی مشترکی در کلیه کشورها منجر شده است. چین نیز با تهدیدات امنیتی شدید اینترنتی مواجه است. بنابراین حفاظت از امنیت اینترنت بخش مهمی از طرح مدیریت اینترنت در چین را تشکیل می‌دهد. دولت چین معتقد است اینترنت ابزار زیرساختی مهمی برای این کشور است. در نتیجه حق مدیریت اینترنت در چین در دست دولت است که باید به قوانین آن احترام گذاشت. شهروندان چینی و همچنین مهاجرین خارجی، افراد حقوقی و سازمان‌ها در داخل خاک چین حق و آزادی استفاده از اینترنت را دارند، اما در عین حال، باید از قوانین و مقررات دولت در این راستا تبعیت کنند. به عنوان مثال، یکی از اهداف دولتی کردن اینترنت مبارزه با جرایم اینترنتی است. در سال‌های اخیر، جرایم اینترنتی مثل کلاهبرداری و دزدی‌های اینترنتی در چین افزایش یافته‌اند. جرایمی مثل ساخت و انتشار ویروس‌های کامپیوتری، هک کردن و نشر تصاویر غیراخلاقی نیز در حال افزایش است که بر این اساس، قوانین و مجازات‌هایی برای مبارزه با این گونه جرایم وضع شده است. در پایان، این کتابنامه نارضایتی دولت چین را از تسلط آمریکا بر سازمان‌های مدیریت اینترنت ابراز می‌کند. یکی از این سازمان‌های آمریکایی ICANN است که قوانین و استانداردهایی برای اینترنت تعیین می‌کند. دولت چین از نقش بیشتر موسسات بین‌المللی برای مدیریت اینترنت دفاع کرده است. به طور خاص، این کتابنامه عنوان می‌کند که چین از ایجاد یک سازمان بین‌المللی معتبر برای مدیریت اینترنت، تحت کنترل سازمان ملل و به شیوه‌های دمکراتیک، حمایت می‌کند. به علاوه، چین مدعی است که همه کشورها باید در مشارکت کردن برای اداره منابع بین‌المللی اینترنت از حقوق مساوی برخوردار باشند.
نحوه نظارت دولت
به گفته خود مقامات دولتی چین، مدیریت اینترنت در این کشور چند لایه و پیچیده است. این به این معنی است که بخش‌های مختلف دولتی چین به این موضوع از دیدگاه‌های متفاوتی می‌نگرند. به طور مثال، وزارت صنعت و تکنولوژی اطلاعات مسوولیت توسعه صنعتی و مدیریت حرفه‌ای اینترنت را بر عهده دارد، وزارت امنیت عمومی، مسوول نظارت بر امنیت و مبارزه با جرایم اینترنتی است و سازمان‌هایی مثل سازمان تبلیغات خارجی با مشارکت سازمان‌های فرهنگی، رادیو و تلویزیون و مطبوعات، متون اطلاعاتی را در اینترنت مدیریت می‌کنند.


ثبت «نام دامنه»
در اواخر سال 2009، مقامات چینی اعلامیه‌ای مبنی بر لزوم ثبت نام دامنه اینترنتی برای سایت‌ها منتشر کردند. مرکز اطلاعات شبکه اینترنت چین، به عنوان مرکزی که نام دامنه کاربران چینی را کنترل می‌کند، اعلام کرد ثبت‌نام‌کنندگان باید یک مجوز تجاری ارائه دهند تا بتوانند نام دامنه چینی خود را ثبت کنند. این قانون به سرویس‌های ارائه خدمات اینترنتی در چین این امکان را می‌داد تا سایت‌های شخصی مخرب یا کلاهبردار را شناسایی کنند. در اوایل سال 2010، سرویس‌های مذکور، نزدیک به 130000 سایت را که مدرک دولتی نداشتند مسدود کردند. قوانین بعدی که در فوریه همان سال منتشر شد، هر فردی را که به دنبال ثبت نام دامنه بود مجبور کرد یک عکس پرسنلی نیز ارائه دهد.
سیاست‌ها و مقررات
بعد از اتخاذ سیاست‌های جدید برای شبکه‌های اینترنتی، دولت چین در ژانویه 2010 با گوگل اختلاف نظر پیدا کرد. اجرای این سیاست‌ها موجب انقلاب بزرگی در نحوه نظارت بر سیستم‌های کامپیوتری موسسات و شبکه‌های اینترنتی در چین می‌شد. شرکت گوگل در پی مخالفت با این اقدام، اعلام کرد «تحقیقات ما نشان داده‌اند که اجرای این سیاست‌های امنیتی، دسترسی به فعالیت‌های اینترنتی کاربران را آسان می‌کند و این اقدامات بر خلاف قوانین حاکم بر شرکت گوگل است.» اما شرکت گوگل که نمی‌خواست به طور کامل از این بازار خارج شود، به دنبال تدابیری برای تطابق خود با قوانین جدید چین برآمد. گوگل برای رسیدن به اهداف خود سعی کرد فعالیت خود را بیشتر متمرکز بر سرویس‌هایی چون موزیک و تبلیغات کند که از حساسیت‌های کمتری برخوردار بود. همچنین آنها جست‌و‌جوگرهای مخصوصی برای هدایت کاربران این کشور راه‌اندازی کردند. این اقدام در ظاهر مقامات چینی را راضی کرد و مجوز کار گوگل در این کشور دوباره تایید شد. اما برخی از تحلیلگران بر این باورند که محبوبیت گوگل نزد کاربران چینی کاهش یافت و این شرکت را در مقابل رقبایی چون (Baidu) که جست‌و‌جوگری چینی است، تضعیف کرد.


جست‌و‌جوگر Baidu
جست‌و‌جوگر چینی Baidu در سال 1999 بنیان نهاده شد و امروز جزو محبوب‌ترین جست‌و‌جوگرها در چین محسوب می‌شود. طرح کلی این جست‌و‌جوگر در ابتدا به تقلید از گوگل ساخته شد، اما بعد از مدتی برای افزایش جذابیت و گسترش آن، نوآوری‌های زیادی در طراحی آن به کار برده شد. طراحان این جست‌و‌جوگر چینی، خدماتی نوآورانه و برنامه‌هایی برای عدم سرقت فایل برای کاربران ایجاد کردند. آنها همچنین برای وب‌سایت‌هایی مانند ویکی پدیا، نسخه‌ای چینی طراحی کردند. شرکت الکسا که به تحلیل ترافیک کاربران وب‌سایت‌ها می‌پردازد و آنها را براساس تعداد بازدید‌کننده رتبه‌بندی می‌کند، Baidu را به عنوان وب‌سایتی که بیشترین تعداد بازدیدکننده را در چین دارد معرفی می‌کند. همچنین این وب‌سایت، ششمین وب‌سایت پربیننده در اینترنت به حساب می‌آید. برآورد تحلیلگران بازار اینترنت نیز حاکی از آن است که این وب‌سایت 64 درصد جست‌وجوگرها در چین را به خود اختصاص خواهد داد و به ادعای مدیر عامل Baidu امروزه 76 درصد کاربران کامپیوترهای شخصی در چین از این وب‌سایت برای جست‌وجوهای خود استفاده می‌کنند. ربکا فانین، نویسنده و روزنامه نگار، اذعان دارد که هر روز از محبوبیت گوگل درچین کاسته می‌شود وBaidu با قدرت بیشتری به فعالیت خود ادامه می‌دهد. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهند که این جست‌و‌جوگر سهم بزرگی از بازار خدمات اینترنتی در چین را به خود اختصاص داده است و یکی از موثرترین ابزارها برای دستیابی دولت چین در رسیدن به اهدافشان بوده است. یکی از نکات قابل‌توجه در این زمینه، سرمایه‌گذاری وسیع سرمایه‌داران آمریکایی در این وب‌سایت است که به توسعه و ادامه فعالیت آن کمک بسیاری کرده است. باید گفت، سرمایه‌گذاران اولیه این وب‌سایت، شرکت‌های آمریکایی بوده‌اند، به طوری که در سال 2010 شرکت آمریکایی Providence Equity Partners مبلغ 50 میلیون دلار در این وب‌سایت سرمایه‌گذاری کرده است.
در نهایت، باید اشاره کرد دولت چین پیشرفت‌هایی را که طی سال‌های اخیر در حوزه اینترنت و تکنولوژی اطلاعات به دست آورده، مدیون سیاست‌های اصلاحی خود و ایجاد نوآوری‌هایی در این زمینه می‌داند. مقامات این کشور معتقدند توسعه صنعت اینترنت، به توسعه علم و تکنولوژی، اقتصاد، سیاست و فرهنگ آنها کمک کرده و موجب ارتقای تمدن اجتماعی و رفاه مردم شده است، اما از آنجا که این رشد پرسرعت، با شرایط و مشکلات جدیدی روبه رو است که به طور مداوم ظهور می‌کنند، دولت باید اصولی را طراحی می‌کرد که مدیریت اینترنت را مطابق قانون پیش ببرد.