ریزگردهای مردافکن - ۲ شهریور ۹۱
اجنبی‌هایی که در خیابان‌های پایتخت آدم می‌کشند
ریزگردها قرار است دوباره مهمان پایتخت شوند. خبر هم نمی‌دادند، دیر یا زود سر و کله شان پیدا می‌شد. ریزگردهایی که آن قدر تعدادشان زیاد می‌شود که دیگر این نام خیلی برازنده شان نیست، گرد و غبار. در چند سال اخیر این مهمان ناخوانده آنقدر سر زده که شاید خبرهایش خسته و حتی کلافه‌تان کرده باشد. چون تمامش خلاصه می‌شد در اینکه مسوولان سازمان‌های مختلف مهارشان را پاسکاری کنند و راه‌حل‌های همدیگر را دست بیندازند. همین چند وقت پیش یک ماهی بین شهرداری و استانداری و سازمان محیط زیست، بگو مگوی مفصل رسانه‌ای راه افتاده بود که آب پاشی با هلی‌کوپتر تنها راه مهار ریزگردها است یا خنده‌دار ترین آنها. آخر هم نتیجه معلوم نشد. کسی هم حواسش نبود به شهروندان بگوید این ریزگرد یعنی حداقل ۲۶ بیماری خطرناک مثل سرطان، آسم و...
در این پرونده می‌خواهیم بدانیم ریزگردها چه موجوداتی هستند! چطور سر وقت ما آمدند، اگر از دستشان فرار نکنیم چه بلاهایی سرمان می‌آید و دست آخر چطور آنها را شکست بدهیم یا بهتر بگویم چطور ریزگردها زمین‌گیرمان نکنند.
ریزگردهای زنده
ریزگردها یا همان ذرات گرد و غبار، مواد معلق جامد در هوا هستند که از خاک‌های بیابانی تولید می‌شوند. آنها حدود 5/2 میکرومتر قطر دارند و معمولا در سه نوع دسته‌بندی می‌شوند. دسته اول ریزگردهای ناشی از گرد و غبار هستند؛ دوم، ریزگردهای سلفور هستند که منجر به باران اسیدی می‌شوند و سوم ریزگردهای ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی هستند. اما ریزگردهایی که ما با آن مواجه هستیم ناشی از غبار و خاک است. نکته مهم آنجا است که این ریزگردها به تنهایی مهمان ما نمی‌شوند، مهم‌تر از ریزگردها مواد میکروبی و آلاینده همراهشان است که وارد ریه‌های ما می‌شوند.
تا آنجا که پنج هزار باکتری از ریزگردهای وارد شده به ایران شناسایی شده است. از طرف دیگر ۱۰۷ باکتری و ۱۰۶ قارچ در هر گرم از این ریزگردها پیدا کرده‌اند. این یعنی با هر بار نفس کشیدن، این زندگان موزی را به ریه‌هایمان دعوت می‌کنیم، به همین اندازه خطرناک!
وجود ریزگردها در هوا همراه با این آلوده‌کننده‌ها، ما را از تنفس هوای مطلوب محروم می‌کند. برخی عوارض آن هم کاهش ظرفیت تنفسی، ایجاد تنگی نفس، تشدید مشکلات زمینه‌ای برای افرادی که مشکل تنفسی دارند، کاهش میزان اکسیژن خون، درد قفسه سینه برای افرادی که بیماری قلبی عروقی دارند، آسم، برونشیت، آمفیزم و بیماری‌های قلبی است.
دست روی دست بگذاریم، مردیم
ریزگردها ما را به یک سری از بیماری‌ها مبتلا و اگر برخی بیماری‌های دیگر داشته باشیم، آن را تشدید می‌کنند. مثلا 4/3 درصد مرگ و میرهای ناشی از مشکلات تنفسی به خاطر مواجهه مستمر با آلاینده‌ها است. این آلاینده‌ها می‌توانند روی ریه‌های انسان تاثیر بگذارند و بر روند بیماری‌های قلبی و عروقی تاثیرگذار باشند.
آمارهای رسمی می‌گویند سالانه ۱۹ هزار بیمار بر اثر گردوغبار به تعداد بیماران اضافه می‌شود. هر چند هنوز آمار مرگ و میرها بر اثر آلودگی هوا منتشر نمی‌شود، اما پیش از این شهرداری تهران در برهه‌ای اعلام کرد تنها در یک ماه ۳۶۰۰ تهرانی بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند. اما وزارت بهداشت می‌گوید هنوز قادر نیست به طور قطعی تشخیص دهد فردی به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست داده یا خیر.
این در حالی است که آمار جهانی مرگ و میر حتی به دلیل جزئی‌تر ریزگردها هم مشخص است و اعلام می‌شود. بر اساس آخرین اعلام سازمان جهانی بهداشت سالانه 500 هزار نفر در جهان بر اثر ریزگردها دچار مرگ و میر می‌شوند.
ریزگردها چه می‌کنند؟
در زمان پدیده گرد و غبار غلظت بعضی از فلزات سنگین ازجمله سرب 3 برابر می‌شود. همزمان غلظت فلزات سمی جیوه و آرسنیک هم به میزان زیادی بالا می رود. به این ترتیب ما با متوسط 10 ساعت فعالیت و 17 بار تنفس در هر دقیقه و متوسط 368 گرم گرد و غبار در هر فوت مکعب هوای تنفسی، به طور متوسط نزدیک به ۷ گرم گرد و غبار را وارد ریه‌های خودمان می کنیم.
اولین سد دفاعی بدن ما در مقابل ذرات معلق موهای درون حفره بینی است، اما باز هم امکان عبور برخی از ذرات معلق که قطر کمتری دارند وجود دارد، به طوری که این ذرات در نایژه‌هایمان ته نشین می‌شوند و تعدادی از آنها وارد کیسه‌های هوایی می‌شوند.
اگر این ذرات وارد ریه‌هایمان شوند و آنجا باقی بمانند به چند طریق می‌توانند اثرات سمی خود را اعمال کنند. به طوری که مطالعات نشان می دهد افزایش غلظت ذرات معلق در هوا می‌تواند در درازمدت بیماری‌هایی همچون عفونت‌های دستگاه تنفسی، اختلالات قلبی، برونشیت و... را برایمان به وجود بیاورند.
همه زور ریزگردها
این میهمان ناخوانده که گفته می‌شود از کشورهای سوریه، ترکیه، عربستان و عراق سراغمان آمده غیر از ما، جاهای دیگری را هم می‌تواند زمین بزند. زمان‌هایی که میزان ذرات معلق موجود در هوا بالا می‌رود، معمولا شهرها تعطیل می‌شوند. مدرسه‌ها به خاطر اینکه تاثیر ریزگردها بر کودکان بسیار بیشتر است تعطیل می‌شوند و ادارات و سازمان‌ها هم به خاطر خطرناک بودن تردد از یک طرف و پایین آمدن حجم ترافیک و تشدید آلودگی از طرف دیگر تعطیل می‌شوند. تعطیلی که هر بار میلیاردها تومان هزینه در بر خواهد داشت.
تعطیلی ساعتی فرودگاه‌ها در برخی شهرستان‌ها که حجم آلودگی بالاست و لغو پروازها در ساعات آلودگی را هم اضافه کنید به تبعات وجود ریزگردها.
این میهمان رفتنی نیست
همان طور که گفته شد منشاء ریزگردها خارجی است. یعنی از کشورهای همسایه و بیشتر از همه عراق. بنابراین کار به خودی خود سختی مضاعف دارد. اما مشکل دیگری هم وجود دارد. منتقدان عملکرد سازمان محیط زیست اعتقاد دارند این سازمان در این زمینه ضعیف عمل کرده است. همین چندی پیش بود که اعلام شدسازمان محیط زیست بودجه یک میلیارد دلاری مهار ریزگردها در سال ۹۰ را دست نخورده دوباره راهی بودجه کرده و آن را از دست داده. همین هم شد که مجلس از رییس سازمان محیط زیست خواست که به پارلمان برود و در این باره توضیح دهد.
اکنون بعد از گذشت ده سال از اولین میزبانی ریزگردها در مرزهای غربی کشور این میهمانان ناخوانده نه تنها تا پایتخت آمده‌اند، بلکه ۲۲ استان کشور را آلوده کرده‌اند. آلودگی که روزانه به قیمت جان شهروندان تمام می‌شود. هر چند حدود سه سال پیش خانواده برخی از قربانیان این آلودگی شکایت‌های خود را به قوه قضائیه بردند، اما نتیجه‌ای نگرفتند. حالا بعد از ده سال مسوولان سازمان محیط زیست می‌خواهند بیابان‌ها را مالچ پاشی کنند و تالاب‌ها را احیا کنند و جنگل‌هایی بکارند. اما همه که نه، هیچ کدام از این کارها با یک میلیارد دلار سال ۹۰ انجام نشد و آن پول‌ها دست نخورده برگردانده شد و حالا سازمان محیط زیست برای برنامه‌هایش تنها یک مشکل دارد، در سال ۹۱ چنین ردیف بودجه‌ای پیش‌بینی نشده است.
اعلام شده است در سال ۸۷ هر روز ۲۷ تهرانی بر اثر آلودگی هوا جان خودشان را از دست داده‌اند. محمدرضا وکیلیان، مدیر دفتر پیشگیری از وقوع جرم دادستانی کل کشور می‌گوید: «دادستانی کل کشور شکایت خانواده‌های متوفیان ناشی از آلودگی هوا را به مراجع قضائی مربوطه ارسال کرده است. اما اینکه آیا این شکایت مصداق جرم است یا خیر جای بحث و بررسی دارد و تشخیص آن با دادگاه و قاضی است.»
متاسفانه علائم آسم بین تهرانی‌ها بسیار بالا بوده و از شیوع 35 درصدی در پایتخت برخوردار است. دکتر ابراهیم‌رضی با اشاره به اینکه مردم تهران در گذشته صرفا از آلودگی هوای ناشی از انواع آلاینده‌های صنعتی همچون حرکت خودروها و فعالیت کارخانجات رنج می‌بردند، اظهار کرد: در دو سه سال اخیر آلودگی ناشی از گرد و غبار نیز به آلاینده‌های تهران اضافه شده و شرایط را برای تنفس مردم این کلانشهر از گذشته دشوارتر کرده است. وی هجوم این دو نوع آلودگی به تهران را عامل ایجاد و تشدید بیماری‌های انسدادی، عفونی و ریوی از جمله سرطان ریه دانست و تصریح کرد: افراد دارای زمینه و سابقه بیماری‌های مزمن ریوی، نسبت به اشخاص سالم از آلودگی هوا بیشتر آسیب می‌بینند. دکتر رضی با تاکید بر نقش سرطان‌زایی آلودگی هوا بر شهروندان اضافه کرد: با توجه به این که بیماری‌های ریوی عموما از دوره طولانی برخوردارند، ممکن است آثار و تبعات آلودگی‌ هوای امروز تهران چند دهه بعد بروز کرده و عوارض خود را نشان دهد. وی با بیان اینکه تهران شهری کم بارش محسوب می‌شود، اظهار کرد: پدیده ریزگردها شهرهایی را که میزان بارش در آنها کم است و علاوه بر آن از پوشش گیاهی پایینی برخوردار هستند، بیشتر تحت تاثیر قرار داده و آثار مخرب‌تری بر جای می‌گذارند.