تاریخچه ۱۲ سال مذاکرات هسته‌ای
از روحانی تا روحانی
پرونده هسته‌ای ایران را شاید بتوان مهمترین پدیده پس از فروپاشی شوروی در دهه ۹۰ میلادی به‌شمار آورد. چرا؟
چون نزدیک به ۱۲ سال مذاکره، تحریم، تهدید، فشار و مسائلی از این دست در یک موضوع مرتبط با صلح و امنیت جهانی کمتر در این برهه دیده شده است که این گونه فراز و فرودهای فراوانی داشته باشد. مذاکرات هسته‌ای هم برای ایران و هم برای کشورهای غربی، چین و روسیه حاوی منافع و نگرانی‌های همزمان بوده است که در این میان نشان داده شد که اصرار ایران بر حفظ حقوق هسته‌ای خود و همزمان غلبه نگاه مذاکره و چانه‌زنی ضمن اینکه می‌تواند منافع کشور را تامین کند، همزمان می‌تواند نگرانی‌ها و تهدیدهای موجود را نیز خنثی کند.
چون نزدیک به ۱۲ سال مذاکره، تحریم، تهدید، فشار و مسائلی از این دست در یک موضوع مرتبط با صلح و امنیت جهانی کمتر در این برهه دیده شده است که این گونه فراز و فرودهای فراوانی داشته باشد. مذاکرات هسته‌ای هم برای ایران و هم برای کشورهای غربی، چین و روسیه حاوی منافع و نگرانی‌های همزمان بوده است که در این میان نشان داده شد که اصرار ایران بر حفظ حقوق هسته‌ای خود و همزمان غلبه نگاه مذاکره و چانه‌زنی ضمن اینکه می‌تواند منافع کشور را تامین کند، همزمان می‌تواند نگرانی‌ها و تهدیدهای موجود را نیز خنثی کند.
پرونده هسته‌ای ایران را شاید بتوان مهمترین پدیده پس از فروپاشی شوروی در دهه 90 میلادی به‌شمار آورد. چرا؟
چون نزدیک به ۱۲ سال مذاکره، تحریم، تهدید، فشار و مسائلی از این دست در یک موضوع مرتبط با صلح و امنیت جهانی کمتر در این برهه دیده شده است که این گونه فراز و فرودهای فراوانی داشته باشد. مذاکرات هسته‌ای هم برای ایران و هم برای کشورهای غربی، چین و روسیه حاوی منافع و نگرانی‌های همزمان بوده است که در این میان نشان داده شد که اصرار ایران بر حفظ حقوق هسته‌ای خود و همزمان غلبه نگاه مذاکره و چانه‌زنی ضمن اینکه می‌تواند منافع کشور را تامین کند، همزمان می‌تواند نگرانی‌ها و تهدیدهای موجود را نیز خنثی کند. بنابراین در این نوشتار با بررسی و مرور مهمترین اتفاقات ۱۲ سال اخیر به فراز و فرودهای این ماراتن نفسگیر اشاره می‌شود.
1. دوره حسن روحانی
استارت مذاکرات هسته‌ای ایران در واقع از سال ۸۲ و در دوران دبیری حسن روحانی بر شورای‌عالی امنیت ملی ایران با طرح یک ادعا از سوی آژانس در مورد اینکه ایران فعالیت‌های غنی‌سازی مخفیانه داشته است، زده شد و به سرعت تبدیل به سوژه رسانه‌ها و تهدید آمریکا و کشورهای اروپایی شد. محمدجواد ظریف، سیروس ناصری، امیرحسین زمانی‌نیا، محمدرضا البرزی، علی‌اکبر صالحی، محمد سعیدی، مجید تخت‌روانچی، علی ماجدی و سید حسین موسویان تیمی بود که به سرپرستی روحانی وظیفه مذاکرات با طرف مذاکره که سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس بودند را برعهده می‌گیرد و در مقاطعی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در مذاکرات حاضر بود. حسن روحانی و تیمش با استراتژی اعتمادسازی، تنش‌زدایی و مذاکره براساس آنچه شعار گفت‌وگوی تمدن‌ها بود، مذاکره می‌کردند. روحانی به دنبال تعامل بازدارنده با مذاکره‌کنندگان بود و جلسات زیادی در این راستا با طرف مذاکرهکننده گذاشته شد که ماحصل آن صدور چند بیانیه بود که در راستای استراتژی و سیاست‌های آن زمان ایران به تعلیق داوطلبانه می‌پردازد.ایران که همواره بر صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای خود تاکید می‌کرد در مهرماه ۸۲ به‌منظور همکاری با آژانس و اثبات حسن نیت خود در توافق با ۳ کشور انگلیس، فرانسه و آلمان که آن زمان طرف غربی مذاکرهکننده با ایران بودند، براساس توافق‌نامه‌های تهران، بروکسل و پاریس کلیه فعالیت‌ها و مطالعات مرتبط با دانش اتمی را به حالت تعلیق در آورد، به شرط اینکه موضوع هسته‌ای ایران در شورای امنیت دنبال نشود.
بیانیه سعدآباد
در ۲۹ مهر ۱۳۸۲ برابر با ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳، در نشست مشترک وزرای خارجه سه کشور اروپایی و هیات ایرانی که در تهران، سعدآباد، برگزار شد، بیانیه‌ای منتشرشد که به موجب آن، ایران برای بازدید بازرسان آژانس انرژی اتمی از تاسیسات اتمی خود اعلام همکاری کرد و گازدهی در سانتریفیوژهای نظنر را در راستای راستی‌آزمایی و اثبات صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای ایران، به‌صورت داوطلبانه و برای مدت محدود تعلیق کرد. انگلیس و فرانسه نیز متعهد شدند تا از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری کنند. در این مذاکرات ریاست هیات ایرانی را حسن روحانی و کمال خرازی برعهده داشتند. ریاست هیات اروپایی را هم دومینیک دو ویلپن، جک استراو و یوشکا فیشر وزیران خارجه فرانسه، بریتانیا و آلمان بر عهده داشتند.
توافق‌نامه بروکسل
این توافق‌نامه در ۴ اسفند ۱۳۸۲ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۰۴ به امضا رسید و ایران متعهد شد ساخت و آزمایش سانتریفیوژهای مورد نیاز برای غنی‌سازی را متوقف کند و اقدام به ساخت قطعات یدکی سانتریفیوژهای موجود در آن زمان را نیز تعلیق کند. در این مذاکرات ریاست هیات ایرانی بر عهده حسن روحانی و ریاست هیات اروپایی برعهده «خاویر سولانا» بود.
توافق‌نامه پاریس
این توافق‌نامه در ۱۴ نوامبر ۲۰۰۴ برابر با ۲۴ آبان ۱۳۸۳ در پاریس بین ایران و ۳ کشور فرانسه، انگلیس و آلمان به امضا رسید و به موجب آن ایران به‌عنوان اقدامی داوطلبانه در جهت اعتمادسازی و نه به‌عنوان یک تعهد قانونی پذیرفت که کلیه فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفرآوری مانند ساخت، تولید، نصب، آزمایش، سرهم‌بندی و راه‌اندازی سانتریفیوژهای گازی و فعالیت‌های مربوط به جداسازی پلوتونیوم را متوقف کند و در عوض اتحادیه اروپا سعی در پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی کند. نماینده مذاکرهکننده ایران سیروس ناصری به همراه سفیران وقت ایران در پاریس، لندن و برلین بودند.
از سرگیری غنی‌سازی
پس از امضای توافق‌نامه پاریس و در آخرین ماه دولت هشتم، ایران اعلام کرد تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی به پایان رسیده است و با فک پلمب، فعالیت‌های UCF اصفهان را تحت نظارت آژانس ادامه می‌دهد.و رئیس‌جمهوری وقت اعلام کرد غنی سازی اورانیوم را از سر می‌گیریم.
۲. دوره علی لاریجانی
پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و پیروزی محمود احمدی‌نژاد در تیر ماه ۱۳۸۴، علی لاریجانی از مرداد ۱۳۸۴ جایگزین روحانی شد و تا مهر ۱۳۸۶ در این سمت قرار داشت. این مذاکرات به صورت حقوقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیگیری شد. در این دوران جدول‌های زمانی برای پاسخ به پرسش‌های آژانس تنظیم شد.
سیدعلی حسینی تاش، محمدمهدی آخوندزاده، محمد جعفری، سیدعباس عراقچی، کاظم غریب‌آبادی، محمد سعیدی و جواد وعیدی علی لاریجانی را در دور جدید مذاکرات همراهی می‌کردند. لاریجانی که با روش روحانی در مذاکرات چندان موافق نبود و از منتقدان مذاکرات وی بود به شرق روی می‌آورد و به دنبال حل حقوقی این مناقشه می‌رود. سیاست وی در مذاکرات «مقاومت سازنده در چارچوب اصول» بود و به دنبال بازی برد-برد با آژانس می‌رود که درنهایت به صدور سه قطعنامه علیه ایران ختم می‌شود.
در سال ۸۵ با ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت فعالیت پنج عضو دائم این شورا همراه آلمان موسوم به گروه 1+5 آغاز شد. این مذاکرات با حضور دو طرف در بیست تیرماه (۱۱ جولای ۲۰۰۶) پیگیری شد و نتیجه‌ای برای دو طرف نداشت. در نهایت بهره‌برداری از مجتمع آب سنگین اراک باعث شد آنها در شورای امنیت قطعنامه ۱۶۹۶ را علیه ایران تصویب کنند.
در شهریور ۸۵ لاریجانی بار دیگر برای دیدار با سولانا راهی وین شد، اما این دیدار ناگهان لغو و متوقف شد. سرانجام وزرای خارجه اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای از پایان رسمی مذاکراتشان با ایران خبر دادند و اعلام کردند اتحادیه اروپایی گزینه‌ای جز بررسی موضوع ایران در شورای امنیت ندارد.
شورای امنیت در دوم دی ماه ۱۳۸۵ قطعنامه ۱۷۳۷ را که دومین قطعنامه شورای امنیت و نخستین قطعنامه تحریم شورای امنیت بود، تصویب کرد که بیشتر فعالیت‌های تجاری، مالی، صنایع موشکی و هسته‌ای ایران را براساس بند ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد، هدف قرار داده بود. این قطعنامه نخستین سند بین‌المللی حقوقی بود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به‌عنوان تهدیدی علیه صلح و ثبات منطقه‌ای معرفی می‌کرد.
در ادامه مذاکرات مادرید و لیسبون مقر سومین دور از مذاکرات لاریجانی و سولانا بود، اما این مذکرات به‌رغم خوش‌بینی طرفین نتیجه چندانی نداشت. در این دوره دانشمندان ایرانی موفق به تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی شدند و ایران به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست.
۳. دوره سعید جلیلی
سعید جلیلی پس از علی لاریجانی در مهر ۸۶ تا شهریور ۹۲ به میدان مذاکرات پا می‌گذارد و۶ سال مذاکرهکننده ایران برای حل مناقشه هسته‌ای می‌شود.۶ سالی که به گفته کارشناسان نه‌تنها کمترین تاثیر را در حل مناقشه هسته‌ای نداشت ، بلکه در بالاگرفتن بحث‌ها بین طرفین هم بی‌تاثیر نبود. جلیلی را در مذاکرات علی‌اصغر سلطانیه، محمدهادی زاهدی‌وفا، مهدی صفری، سید عباس عراقچی، مهدی محمدی، محمد جمشیدی و علی باقری همراهی می‌کردند. همان‌گونه که برخی از مقامات غربی همچون رابرت آینهورن گفته‌اند، طرح مباحثی خارج از مذاکرات از سوی سعید جلیلی و اتخاذ سیاست تهاجمی و بازدارنده باعث عدم موفقیت گفت‌وگوها شد. در این دوران توافق ایران و آژانس و بیانیه تهران اتفاق افتاد و ۳ قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران به تصویب رسید. همچنین تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا آغاز شد.
ژنو 1
۲۹تیر ۸۷ اولین مرحله نشست ۱+۵ با ایران در ژنو برگزار شد، موضوع مهم در این مرحله طرح «فریز مقابل فریز» (تعلیق برابر تعلیق) بود که از سوی ۱+۵ ارائه شده بود. طرحی که ایران در مرداد ماه ۸۷ خواستار شفاف شدن آن‌که به معنای تعلیق توسعه تاسیسات هسته‌ای ایران بود، شد. طرح پیشنهادی فریز مقابل فریز از سوی ایران اجرایی نشد، چراکه ایران فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای را حق مسلم خود می‌دانست.
ژنو 2
مهر ماه ۸۸ دومین مرحله مذاکرات ایران و نمایندگان کشورهای ۱+۵ برگزار شد. سعید جلیلی در گفت‌وگوهای خود با خاویر سولانا هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نمایندگان سیاسی ۶ کشور در ژنو سوئیس، تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران از حقوق حقه خود به هیچ عنوان منصرف نخواهد شد. ایران پیشنهاد کرد که مذاکرات مبتنی بر موضوعات گسترده‌تر و جهانی باشد.
ژنو 3
ایران در پایان این نشست گفت که گفتوگو را در چارچوب راهبرد ۲ مسیره (فشار و مذاکره) نمی‌پذیرد.
بیانیه تهران
بیانیه ۳ جانبه تهران در حاشیه نشست گروه ۱۵، ۲۷ اردیبهشت سال ۸۹ (۲۰۱۰) بیانیه مشترک ایران، ترکیه و برزیل در خصوص تبادل سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران به امضا رسید. روسای‌جمهور ایران و برزیل و نخست‌وزیر ترکیه در تهران طرح تبادل سوخت را تهیه و آن را به آژانس اعلام کردند. در مهمترین بند توافق‌نامه ۱۰ ماده‌ای آمده بود که ۱۲۰۰ کیلوگرم سوخت اورانیوم کمتر غنی شده در ترکیه به صورت امانت نگهداری شود که در مالکیت ایران خواهد بود و ایران و آژانس امکان نظارت بر آن را داشته باشند، متقابلا نیز گروه وین متعهد می‌شود ۱۲۰ کیلوگرم سوخت مورد نیاز رآکتور تهران را به ایران تحویل دهد. با وجود اینکه گروه وین (آمریکا، روسیه، فرانسه و آژانس) خود مشوق اصلی میانجیگری ترکیه و برزیل شده بودند، اما در نهایت حاضر نشدند تا به توافق‌نامه تهران متعهد و به مفاد آن عمل کنند.
نشست استانبول 1 (بهمن 89) نشست استانبول 2 (26 فروردین 91)
نشست بغداد (۳ خرداد ۹۱) نشست مسکو (۲۹ خرداد ۹۱)
نشست آلماتی(8 و 9 اسفند 91)
۴. دوره محمدجواد ظریف
روحانی که خود روزی مذاکرهکننده ارشد هسته‌ای ایران بوده، در خرداد۹۲ و به دنبال پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۲ به‌عنوان رئیس‌جمهوری، یکی از اعضای تیم خودش در زمان مذاکرات را به‌عنوان وزیر امور خارجه بر می‌گزیند و پرونده هسته ایران را از شورای‌عالی امنیت ملی خارج و به دست ظریف و تیمش می‌سپارد. ظریف که سابقه قبلی شرکت در روند مذاکرات را دارد با سیاستی تقریبا شبیه سیاست روحانی در زمان مذاکرات به دنبال تعامل و گفتوگو و حل مناقشه هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی و اتحادیه اروپا و آژانس است، تیمی را انتخاب می‌کند که هرکدامشان از بهترین‌ها در حوزه خود هستند.
تیم مذاکره از دو گروه تشکیل شده بود. اعضای گروه نخست، مدیران باسابقه وزارت امور خارجه هستند که مسوولیت مذاکره را بر عهده دارند.این گروه هسته اصلی تیم است. گروه دوم متشکل از تعدادی از کارشناسان وزارت خارجه، سازمان انرژی اتمی و دیگر نهادها که اعضای آن در مقام ارائه مشورت فنی به گروه اول فعالیت می‌کنند. مجید تخت‌روانچی، حمید بعیدی‌نژاد، داوود محمدنیا، محمد امیری، پژمان رحیمیان، امیرحسین زمانی‌نیا، جمشید ممتاز، امیرحسین رنجبریان و سید عباس عراقچی تیم ظریف هستند که حالا بعد از ۱۲ سال سرانجام توانستند طلسم این مذاکرات را بشکنند و در مقابل قدرت‌های جهانی به پیروزی برسند. تسلط مذاکراتی، تسلط بر زبان انگلیسی و فهم دقیق از معادلات قدرت جهانی سه فاکتوری بود که تیم ظریف را در این مقطع از سایر تیم‌های دیگر متمایز می‌کرد و قطعا در رسیدن به توافق موثر بود.
مذاکرات نیویورک
این دور از مذاکرات که اولین مذاکره هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی پس از به قدرت رسیدن حسن روحانی بود در خلال سفر هیات ایرانی برای شرکت در کنفرانس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در شهریور ۹۲ انجام شد. هرچند این دور از مذاکرات بسیار کوتاه (۳۰ دقیقه) و تنها برای معرفی هیات تازه ایرانی بود، اما به‌دلیل برگزاری در سطح وزیران خارجه و جلسه خصوصی بین جان کری و محمد جواد ظریف وزیران خارجه ایالات متحده و ایران که پس از این دور از مذاکرات انجام شد بسیار خبرساز شد.
ژنو 1
این مذاکرات در ۲۳ و ۲۴ مهر ۱۳۹۲ در شهر ژنو سوئیس برگزار شد و محمدجواد ظریف سرپرستی تیم مذاکره ایران را بر عهده داشت.
ژنو ۲
این مذاکرات که قرار بود در روزهای ۱۶ و ۱۷ آبان در سطح معاونان وزیران خارجه گروه 1۵ در ژنو سوئیس برگزار شود، به‌دلیل زمان بیشتر برای توافق احتمالی به روز سوم یعنی ۱۸ آبان نیز کشیده شد. این دور از مذاکرات را می‌توان نقطه عطفی در مذاکرات ایران با قدرت‌های جهان طی 10 سال اخیر دانست. همه چیز تا این موقع بسیار امیدوارکننده پیش می‌رفت و همه‌چیز برای یک توافق اولیه فراهم بود تا اینکه در صبج روز ۱۷ آبان وزیر خارجه فرانسه بین خبرنگارها آمد و اظهار کردکه اختلافات جدی هنوز پابرجاست و ایران باید امنیت اسرائیل را نیز در توافق‌نامه پیشنهادی‌اش لحاظ کند. این اظهارات سبب شد تا مذاکرات بیش از ۲ روز به طول بینجامد و پس از سه روز مذاکره فشرده بدون هیچ نتیجه ملموسی پایان یافت و مذاکرات به ۱۰ روز بعد موکول شد.
ژنو ۳
این نشست پیرو مذاکرات پیشین از تاریخ ۲۹ آبان تا ۳ آذر ۱۳۹۲ در هتل اینترکنتیننتال ژنو برگزار شد. در نهایت ایران با ۵ کشور دیگر گروه ۱+۵به توافق ژنو موسوم به «برنامه جامع اقدام مشترک» رسیدند. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا این توافق تاریخی را آغازی مهم خواند. در این توافق قید شد که ظرف مدت حداقل ۶ ماه و حداکثر یکسال طرفین بتوانند به توافق نهایی برسند.
وین 6
پس از توافق ژنو در ۳ آذر ۹۲، ایران و گروه ۱+۵، جمعا ۵ دور مذاکره در وین اتریش برای رسیدن به توافق صورت دادند، اما طرفین در وین ۶ یعنی در تیر و مرداد ۹۳ و پس از ۶ ماه نتوانستند به توافق برسند و به همین خاطر مذاکرات را برای ۴ ماه دیگر تمدید کردند. پس از آن مذاکرات مجددا در نیویورک، وین و مسقط ادامه پیدا کرد.
وین8 و کارشکنی سعودی ها
آخرین نشست در ضرب‌الاجل ۴ ماهه بود که به‌دلیل اختلافات و همچنین سفر ناگهانی سعودالفیصل به وین ناکام ماند و برای یک دوره ۶ ماهه مجددا تمدید شد.
لوزان 2
پس از این برهه، مذاکرات سه بار در ژنو، مونترو و دو بار در لوزان سوئیس دنبال شد. در لوزان ۲ که از ۵ تا ۱۳ فروردین ۹۴ دنبال شد، طرفین به بیانیه سوئیس دست پیدا کردند که در واقع سنگ بنای توافق وین در ۲۳ تیر ۹۴ شد.
وین 5
پس از بیانیه سوئیس طرفین مجددا ۵ دور گفتوگو در وین انجام دادند که نهایتا در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ ایران و گروه ۱+۵ به توافق تاریخی دست یافتند.
چون نزدیک به ۱۲ سال مذاکره، تحریم، تهدید، فشار و مسائلی از این دست در یک موضوع مرتبط با صلح و امنیت جهانی کمتر در این برهه دیده شده است که این گونه فراز و فرودهای فراوانی داشته باشد. مذاکرات هسته‌ای هم برای ایران و هم برای کشورهای غربی، چین و روسیه حاوی منافع و نگرانی‌های همزمان بوده است که در این میان نشان داده شد که اصرار ایران بر حفظ حقوق هسته‌ای خود و همزمان غلبه نگاه مذاکره و چانه‌زنی ضمن اینکه می‌تواند منافع کشور را تامین کند، همزمان می‌تواند نگرانی‌ها و تهدیدهای موجود را نیز خنثی کند. بنابراین در این نوشتار با بررسی و مرور مهمترین اتفاقات ۱۲ سال اخیر به فراز و فرودهای این ماراتن نفسگیر اشاره می‌شود.
1. دوره حسن روحانی
استارت مذاکرات هسته‌ای ایران در واقع از سال ۸۲ و در دوران دبیری حسن روحانی بر شورای‌عالی امنیت ملی ایران با طرح یک ادعا از سوی آژانس در مورد اینکه ایران فعالیت‌های غنی‌سازی مخفیانه داشته است، زده شد و به سرعت تبدیل به سوژه رسانه‌ها و تهدید آمریکا و کشورهای اروپایی شد. محمدجواد ظریف، سیروس ناصری، امیرحسین زمانی‌نیا، محمدرضا البرزی، علی‌اکبر صالحی، محمد سعیدی، مجید تخت‌روانچی، علی ماجدی و سید حسین موسویان تیمی بود که به سرپرستی روحانی وظیفه مذاکرات با طرف مذاکره که سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس بودند را برعهده می‌گیرد و در مقاطعی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در مذاکرات حاضر بود. حسن روحانی و تیمش با استراتژی اعتمادسازی، تنش‌زدایی و مذاکره براساس آنچه شعار گفت‌وگوی تمدن‌ها بود، مذاکره می‌کردند. روحانی به دنبال تعامل بازدارنده با مذاکره‌کنندگان بود و جلسات زیادی در این راستا با طرف مذاکرهکننده گذاشته شد که ماحصل آن صدور چند بیانیه بود که در راستای استراتژی و سیاست‌های آن زمان ایران به تعلیق داوطلبانه می‌پردازد.ایران که همواره بر صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای خود تاکید می‌کرد در مهرماه ۸۲ به‌منظور همکاری با آژانس و اثبات حسن نیت خود در توافق با ۳ کشور انگلیس، فرانسه و آلمان که آن زمان طرف غربی مذاکرهکننده با ایران بودند، براساس توافق‌نامه‌های تهران، بروکسل و پاریس کلیه فعالیت‌ها و مطالعات مرتبط با دانش اتمی را به حالت تعلیق در آورد، به شرط اینکه موضوع هسته‌ای ایران در شورای امنیت دنبال نشود.
بیانیه سعدآباد
در ۲۹ مهر ۱۳۸۲ برابر با ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳، در نشست مشترک وزرای خارجه سه کشور اروپایی و هیات ایرانی که در تهران، سعدآباد، برگزار شد، بیانیه‌ای منتشرشد که به موجب آن، ایران برای بازدید بازرسان آژانس انرژی اتمی از تاسیسات اتمی خود اعلام همکاری کرد و گازدهی در سانتریفیوژهای نظنر را در راستای راستی‌آزمایی و اثبات صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای ایران، به‌صورت داوطلبانه و برای مدت محدود تعلیق کرد. انگلیس و فرانسه نیز متعهد شدند تا از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری کنند. در این مذاکرات ریاست هیات ایرانی را حسن روحانی و کمال خرازی برعهده داشتند. ریاست هیات اروپایی را هم دومینیک دو ویلپن، جک استراو و یوشکا فیشر وزیران خارجه فرانسه، بریتانیا و آلمان بر عهده داشتند.
توافق‌نامه بروکسل
این توافق‌نامه در ۴ اسفند ۱۳۸۲ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۰۴ به امضا رسید و ایران متعهد شد ساخت و آزمایش سانتریفیوژهای مورد نیاز برای غنی‌سازی را متوقف کند و اقدام به ساخت قطعات یدکی سانتریفیوژهای موجود در آن زمان را نیز تعلیق کند. در این مذاکرات ریاست هیات ایرانی بر عهده حسن روحانی و ریاست هیات اروپایی برعهده «خاویر سولانا» بود.
توافق‌نامه پاریس
این توافق‌نامه در ۱۴ نوامبر ۲۰۰۴ برابر با ۲۴ آبان ۱۳۸۳ در پاریس بین ایران و ۳ کشور فرانسه، انگلیس و آلمان به امضا رسید و به موجب آن ایران به‌عنوان اقدامی داوطلبانه در جهت اعتمادسازی و نه به‌عنوان یک تعهد قانونی پذیرفت که کلیه فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفرآوری مانند ساخت، تولید، نصب، آزمایش، سرهم‌بندی و راه‌اندازی سانتریفیوژهای گازی و فعالیت‌های مربوط به جداسازی پلوتونیوم را متوقف کند و در عوض اتحادیه اروپا سعی در پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی کند. نماینده مذاکرهکننده ایران سیروس ناصری به همراه سفیران وقت ایران در پاریس، لندن و برلین بودند.
از سرگیری غنی‌سازی
پس از امضای توافق‌نامه پاریس و در آخرین ماه دولت هشتم، ایران اعلام کرد تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی به پایان رسیده است و با فک پلمب، فعالیت‌های UCF اصفهان را تحت نظارت آژانس ادامه می‌دهد.و رئیس‌جمهوری وقت اعلام کرد غنی سازی اورانیوم را از سر می‌گیریم.
۲. دوره علی لاریجانی
پس از انتخابات ریاست‌جمهوری و پیروزی محمود احمدی‌نژاد در تیر ماه ۱۳۸۴، علی لاریجانی از مرداد ۱۳۸۴ جایگزین روحانی شد و تا مهر ۱۳۸۶ در این سمت قرار داشت. این مذاکرات به صورت حقوقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیگیری شد. در این دوران جدول‌های زمانی برای پاسخ به پرسش‌های آژانس تنظیم شد.
سیدعلی حسینی تاش، محمدمهدی آخوندزاده، محمد جعفری، سیدعباس عراقچی، کاظم غریب‌آبادی، محمد سعیدی و جواد وعیدی علی لاریجانی را در دور جدید مذاکرات همراهی می‌کردند. لاریجانی که با روش روحانی در مذاکرات چندان موافق نبود و از منتقدان مذاکرات وی بود به شرق روی می‌آورد و به دنبال حل حقوقی این مناقشه می‌رود. سیاست وی در مذاکرات «مقاومت سازنده در چارچوب اصول» بود و به دنبال بازی برد-برد با آژانس می‌رود که درنهایت به صدور سه قطعنامه علیه ایران ختم می‌شود.
در سال ۸۵ با ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت فعالیت پنج عضو دائم این شورا همراه آلمان موسوم به گروه 1+5 آغاز شد. این مذاکرات با حضور دو طرف در بیست تیرماه (۱۱ جولای ۲۰۰۶) پیگیری شد و نتیجه‌ای برای دو طرف نداشت. در نهایت بهره‌برداری از مجتمع آب سنگین اراک باعث شد آنها در شورای امنیت قطعنامه ۱۶۹۶ را علیه ایران تصویب کنند.
در شهریور ۸۵ لاریجانی بار دیگر برای دیدار با سولانا راهی وین شد، اما این دیدار ناگهان لغو و متوقف شد. سرانجام وزرای خارجه اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای از پایان رسمی مذاکراتشان با ایران خبر دادند و اعلام کردند اتحادیه اروپایی گزینه‌ای جز بررسی موضوع ایران در شورای امنیت ندارد.
شورای امنیت در دوم دی ماه ۱۳۸۵ قطعنامه ۱۷۳۷ را که دومین قطعنامه شورای امنیت و نخستین قطعنامه تحریم شورای امنیت بود، تصویب کرد که بیشتر فعالیت‌های تجاری، مالی، صنایع موشکی و هسته‌ای ایران را براساس بند ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد، هدف قرار داده بود. این قطعنامه نخستین سند بین‌المللی حقوقی بود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به‌عنوان تهدیدی علیه صلح و ثبات منطقه‌ای معرفی می‌کرد.
در ادامه مذاکرات مادرید و لیسبون مقر سومین دور از مذاکرات لاریجانی و سولانا بود، اما این مذکرات به‌رغم خوش‌بینی طرفین نتیجه چندانی نداشت. در این دوره دانشمندان ایرانی موفق به تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی شدند و ایران به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست.
۳. دوره سعید جلیلی
سعید جلیلی پس از علی لاریجانی در مهر ۸۶ تا شهریور ۹۲ به میدان مذاکرات پا می‌گذارد و۶ سال مذاکرهکننده ایران برای حل مناقشه هسته‌ای می‌شود.۶ سالی که به گفته کارشناسان نه‌تنها کمترین تاثیر را در حل مناقشه هسته‌ای نداشت ، بلکه در بالاگرفتن بحث‌ها بین طرفین هم بی‌تاثیر نبود. جلیلی را در مذاکرات علی‌اصغر سلطانیه، محمدهادی زاهدی‌وفا، مهدی صفری، سید عباس عراقچی، مهدی محمدی، محمد جمشیدی و علی باقری همراهی می‌کردند. همان‌گونه که برخی از مقامات غربی همچون رابرت آینهورن گفته‌اند، طرح مباحثی خارج از مذاکرات از سوی سعید جلیلی و اتخاذ سیاست تهاجمی و بازدارنده باعث عدم موفقیت گفت‌وگوها شد. در این دوران توافق ایران و آژانس و بیانیه تهران اتفاق افتاد و ۳ قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران به تصویب رسید. همچنین تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا آغاز شد.
ژنو 1
۲۹تیر ۸۷ اولین مرحله نشست ۱+۵ با ایران در ژنو برگزار شد، موضوع مهم در این مرحله طرح «فریز مقابل فریز» (تعلیق برابر تعلیق) بود که از سوی ۱+۵ ارائه شده بود. طرحی که ایران در مرداد ماه ۸۷ خواستار شفاف شدن آن‌که به معنای تعلیق توسعه تاسیسات هسته‌ای ایران بود، شد. طرح پیشنهادی فریز مقابل فریز از سوی ایران اجرایی نشد، چراکه ایران فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای را حق مسلم خود می‌دانست.
ژنو 2
مهر ماه ۸۸ دومین مرحله مذاکرات ایران و نمایندگان کشورهای ۱+۵ برگزار شد. سعید جلیلی در گفت‌وگوهای خود با خاویر سولانا هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نمایندگان سیاسی ۶ کشور در ژنو سوئیس، تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران از حقوق حقه خود به هیچ عنوان منصرف نخواهد شد. ایران پیشنهاد کرد که مذاکرات مبتنی بر موضوعات گسترده‌تر و جهانی باشد.
ژنو 3
ایران در پایان این نشست گفت که گفتوگو را در چارچوب راهبرد ۲ مسیره (فشار و مذاکره) نمی‌پذیرد.
بیانیه تهران
بیانیه ۳ جانبه تهران در حاشیه نشست گروه ۱۵، ۲۷ اردیبهشت سال ۸۹ (۲۰۱۰) بیانیه مشترک ایران، ترکیه و برزیل در خصوص تبادل سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران به امضا رسید. روسای‌جمهور ایران و برزیل و نخست‌وزیر ترکیه در تهران طرح تبادل سوخت را تهیه و آن را به آژانس اعلام کردند. در مهمترین بند توافق‌نامه ۱۰ ماده‌ای آمده بود که ۱۲۰۰ کیلوگرم سوخت اورانیوم کمتر غنی شده در ترکیه به صورت امانت نگهداری شود که در مالکیت ایران خواهد بود و ایران و آژانس امکان نظارت بر آن را داشته باشند، متقابلا نیز گروه وین متعهد می‌شود ۱۲۰ کیلوگرم سوخت مورد نیاز رآکتور تهران را به ایران تحویل دهد. با وجود اینکه گروه وین (آمریکا، روسیه، فرانسه و آژانس) خود مشوق اصلی میانجیگری ترکیه و برزیل شده بودند، اما در نهایت حاضر نشدند تا به توافق‌نامه تهران متعهد و به مفاد آن عمل کنند.
نشست استانبول 1 (بهمن 89) نشست استانبول 2 (26 فروردین 91)
نشست بغداد (۳ خرداد ۹۱) نشست مسکو (۲۹ خرداد ۹۱)
نشست آلماتی(8 و 9 اسفند 91)
۴. دوره محمدجواد ظریف
روحانی که خود روزی مذاکرهکننده ارشد هسته‌ای ایران بوده، در خرداد۹۲ و به دنبال پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۹۲ به‌عنوان رئیس‌جمهوری، یکی از اعضای تیم خودش در زمان مذاکرات را به‌عنوان وزیر امور خارجه بر می‌گزیند و پرونده هسته ایران را از شورای‌عالی امنیت ملی خارج و به دست ظریف و تیمش می‌سپارد. ظریف که سابقه قبلی شرکت در روند مذاکرات را دارد با سیاستی تقریبا شبیه سیاست روحانی در زمان مذاکرات به دنبال تعامل و گفتوگو و حل مناقشه هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی و اتحادیه اروپا و آژانس است، تیمی را انتخاب می‌کند که هرکدامشان از بهترین‌ها در حوزه خود هستند.
تیم مذاکره از دو گروه تشکیل شده بود. اعضای گروه نخست، مدیران باسابقه وزارت امور خارجه هستند که مسوولیت مذاکره را بر عهده دارند.این گروه هسته اصلی تیم است. گروه دوم متشکل از تعدادی از کارشناسان وزارت خارجه، سازمان انرژی اتمی و دیگر نهادها که اعضای آن در مقام ارائه مشورت فنی به گروه اول فعالیت می‌کنند. مجید تخت‌روانچی، حمید بعیدی‌نژاد، داوود محمدنیا، محمد امیری، پژمان رحیمیان، امیرحسین زمانی‌نیا، جمشید ممتاز، امیرحسین رنجبریان و سید عباس عراقچی تیم ظریف هستند که حالا بعد از ۱۲ سال سرانجام توانستند طلسم این مذاکرات را بشکنند و در مقابل قدرت‌های جهانی به پیروزی برسند. تسلط مذاکراتی، تسلط بر زبان انگلیسی و فهم دقیق از معادلات قدرت جهانی سه فاکتوری بود که تیم ظریف را در این مقطع از سایر تیم‌های دیگر متمایز می‌کرد و قطعا در رسیدن به توافق موثر بود.
مذاکرات نیویورک
این دور از مذاکرات که اولین مذاکره هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی پس از به قدرت رسیدن حسن روحانی بود در خلال سفر هیات ایرانی برای شرکت در کنفرانس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در شهریور ۹۲ انجام شد. هرچند این دور از مذاکرات بسیار کوتاه (۳۰ دقیقه) و تنها برای معرفی هیات تازه ایرانی بود، اما به‌دلیل برگزاری در سطح وزیران خارجه و جلسه خصوصی بین جان کری و محمد جواد ظریف وزیران خارجه ایالات متحده و ایران که پس از این دور از مذاکرات انجام شد بسیار خبرساز شد.
ژنو 1
این مذاکرات در ۲۳ و ۲۴ مهر ۱۳۹۲ در شهر ژنو سوئیس برگزار شد و محمدجواد ظریف سرپرستی تیم مذاکره ایران را بر عهده داشت.
ژنو ۲
این مذاکرات که قرار بود در روزهای ۱۶ و ۱۷ آبان در سطح معاونان وزیران خارجه گروه 1۵ در ژنو سوئیس برگزار شود، به‌دلیل زمان بیشتر برای توافق احتمالی به روز سوم یعنی ۱۸ آبان نیز کشیده شد. این دور از مذاکرات را می‌توان نقطه عطفی در مذاکرات ایران با قدرت‌های جهان طی 10 سال اخیر دانست. همه چیز تا این موقع بسیار امیدوارکننده پیش می‌رفت و همه‌چیز برای یک توافق اولیه فراهم بود تا اینکه در صبج روز ۱۷ آبان وزیر خارجه فرانسه بین خبرنگارها آمد و اظهار کردکه اختلافات جدی هنوز پابرجاست و ایران باید امنیت اسرائیل را نیز در توافق‌نامه پیشنهادی‌اش لحاظ کند. این اظهارات سبب شد تا مذاکرات بیش از ۲ روز به طول بینجامد و پس از سه روز مذاکره فشرده بدون هیچ نتیجه ملموسی پایان یافت و مذاکرات به ۱۰ روز بعد موکول شد.
ژنو ۳
این نشست پیرو مذاکرات پیشین از تاریخ ۲۹ آبان تا ۳ آذر ۱۳۹۲ در هتل اینترکنتیننتال ژنو برگزار شد. در نهایت ایران با ۵ کشور دیگر گروه ۱+۵به توافق ژنو موسوم به «برنامه جامع اقدام مشترک» رسیدند. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا این توافق تاریخی را آغازی مهم خواند. در این توافق قید شد که ظرف مدت حداقل ۶ ماه و حداکثر یکسال طرفین بتوانند به توافق نهایی برسند.
وین 6
پس از توافق ژنو در ۳ آذر ۹۲، ایران و گروه ۱+۵، جمعا ۵ دور مذاکره در وین اتریش برای رسیدن به توافق صورت دادند، اما طرفین در وین ۶ یعنی در تیر و مرداد ۹۳ و پس از ۶ ماه نتوانستند به توافق برسند و به همین خاطر مذاکرات را برای ۴ ماه دیگر تمدید کردند. پس از آن مذاکرات مجددا در نیویورک، وین و مسقط ادامه پیدا کرد.
وین8 و کارشکنی سعودی ها
آخرین نشست در ضرب‌الاجل ۴ ماهه بود که به‌دلیل اختلافات و همچنین سفر ناگهانی سعودالفیصل به وین ناکام ماند و برای یک دوره ۶ ماهه مجددا تمدید شد.
لوزان 2
پس از این برهه، مذاکرات سه بار در ژنو، مونترو و دو بار در لوزان سوئیس دنبال شد. در لوزان ۲ که از ۵ تا ۱۳ فروردین ۹۴ دنبال شد، طرفین به بیانیه سوئیس دست پیدا کردند که در واقع سنگ بنای توافق وین در ۲۳ تیر ۹۴ شد.
وین 5
پس از بیانیه سوئیس طرفین مجددا ۵ دور گفتوگو در وین انجام دادند که نهایتا در ۲۳ تیر ۱۳۹۴ ایران و گروه ۱+۵ به توافق تاریخی دست یافتند.
ارسال نظر