«دنیای ماشین» بررسی می‌کند

چالش‌های خودروسازی دنیا در ۲۰۳۰

ناظران بر این باورند که تا کمتر از ۱۵ سال آینده، خودروسازی دنیا دستخوش یک تغییر و تحول انقلابی می‌شود. شواهد حاکی از آن است که پیشرفت در شاخه‌های دیگر علم و فناوری با سرعتی بیش از پیش‌بینی‌ها تاثیر خود را بر اتومبیل‌ها خواهد گذاشت. نفوذ شرکت‌های دیجیتالی عمیق‌تر خواهد بود. ایمنی تبدیل به واژه‌ای مبهم می‌شود که چارچوب آن را کامپیوترهای هوشمند و روبات‌هایی با درک طبیعی، تعریف می‌کنند. مصرف سوخت و میزان آلایندگی به حداقل خود می‌رسد و سوخت‌های فسیلی کم‌کم به منابعی گران‌قیمت با کاربرد کمتر تغییر شکل می‌دهند.

ناظران بر این باورند که تا کمتر از ۱۵ سال آینده، خودروسازی دنیا دستخوش یک تغییر و تحول انقلابی می‌شود. شواهد حاکی از آن است که پیشرفت در شاخه‌های دیگر علم و فناوری با سرعتی بیش از پیش‌بینی‌ها تاثیر خود را بر اتومبیل‌ها خواهد گذاشت. نفوذ شرکت‌های دیجیتالی عمیق‌تر خواهد بود. ایمنی تبدیل به واژه‌ای مبهم می‌شود که چارچوب آن را کامپیوترهای هوشمند و روبات‌هایی با درک طبیعی، تعریف می‌کنند. مصرف سوخت و میزان آلایندگی به حداقل خود می‌رسد و سوخت‌های فسیلی کم‌کم به منابعی گران‌قیمت با کاربرد کمتر تغییر شکل می‌دهند.

دورنمای صنعت خودرو در سال ۲۰۳۰ میلادی، تصویری است فانتزی که نقش‌های اصلی آن را خودروهای بدون راننده (خودران)، برقی‌ها و هیبریدی‌ها ایفا می‌کنند؛ اما تمام اینها تنها برگرفته از تحلیل‌ها و بررسی‌های کارشناسان خوش‌بین به آینده است. در واقع، خروج کامل سوخت‌های فسیلی (بنزین و گازوئیل) به زمانی بیش از ۵۰ سال نیاز دارد. نبود زیرساخت‌های مناسب حتی در کشورهای پیشرفته، سونامی برقی‌ها را تبدیل به جریانی معمولی می‌کند. در چنین شرایطی است که بازارهای جهانی هنوز هم روی خوشی به شاسی‌بلندهایی که درون سینه‌‌شان موتورهای حجیم قرار گرفته یا خودروهای سوپراسپرتی که قدرت‌های چند صد اسب‌بخاری دارند، نشان می‌دهد. وضعیت خودروسازی طی ۱۵ سال آینده چگونه خواهد بود؟

طی سال‌های اخیر، صنعت خودرو به‌‌رغم شکست‌های شدید اقتصادی و افول‌های عمیق مالی، هنوز قوی و پا‌برجا باقی مانده است؛ این در حالی است که کارشناسان قدرت و پایداری فعلی را کمی شکننده و آن را «در آستانه اختلال» معرفی کرده‌اند. اغلب پیش‌بینی‌ها که گفته می‌شد تا سال ۲۰۲۰ بخش اعظمی از تولید و مصرف اتومبیل در دنیا را خودروهای سبز یا هوشمند در بر می‌گیرد، نقش بر آب شده است. حالا ناظران چشم‌انداز خود را ۱۰ سالی به جلوتر برده‌اند تا بتوانند درک دقیقی از روند این صنعت داشته باشند.

حمل‌و‌نقل متنوع

همزمان با به وجود آمدن خطوط هوایی بیشتر، مسیرهای دریایی جدیدتر و افزایش طول ریل‌ها، جاده‌های شهری و بین‌شهری نیز همچنان در حال گسترش هستند. ترافیک امان دولتمردان را در اغلب شهرهای بزرگ جهان بریده است. آسیب‌های جدی که در پی ترافیک، تاثیر دردناک خود بر محیط‌زیست را مشهود کرده است از طرفی دیگر نمای دلسردکننده شهری نیز در پی داشته که زرق و برق و تنوع خودروها نیز چهره آن را تلطیف نمی‌کند. تا سال ۲۰۳۰ عمده هدف دولت‌ها، توسعه حمل‌و‌نقل شهری و بین‌شهری خواهد بود. کاهش مالکیت خودروهای شخصی از یکسو و افزایش کمی و کیفی خودروهای عمومی، بستری مناسب برای پیشرفت شرکت‌های فعال در زمینه اتوبوس‌ها و سواری‌های سایز بزرگ فراهم می‌کند. رشد چشمگیر جمعیت شهری و هجوم حاشیه‌نشین‌ها به مراکز، بازاری بسیار بزرگ‌تر برای تولید و عرضه خودروهای عمومی ایجاد خواهد کرد. پدیده car sharing یا خودروهای اشتراکی که اکنون جنبه کوتاه‌مدت دارد تا سال ۲۰۳۰ به یک پدیده رایج تبدیل خواهد شد. تفاوت این روش با کار رنتال یا اجاره خودرو این است که در روش شیرینگ یک خودرو بین چند نفر مالک به‌طور اشتراکی استفاده می‌شود. پیش‌بینی می‌شود در آن زمان car sharing به یک روش کاملا پذیرفته‌شده مالکیت خودرو تبدیل شود.

رویای خودران‌ها

با خداحافظی رسمی اَپل، این غول دنیای موبایل، آینده خودروهای بدون راننده کمی با تزلزل روبه‌رو شده است. شاید گوگل دیگر راهی برای بازگشت نداشته باشد ولی حقیقت آن است که تلاش‌های مستمر شرکت‌های بزرگ بیش از آنکه در جهت ساخت خودروهای بدون راننده باشد، در مسیر ساخت مدل‌هایی با سیستم ADAS (سامانه هوشمند کمک راننده) است. خودران‌ها برخلاف تمام جنجال‌های رسانه‌ای هنوز حتی قدم‌های اولیه را نیز برنداشته‌اند؛ اما تحلیلگران معتقدند تا سال ۲۰۳۰ حداقل ۱۵ درصد کل خودروهای سواری در دنیا را محصولاتی با سامانه‌های کمکی تشکیل می‌دهند. حذف کاراکتر فیزیکی راننده تقریبا یک پروژه به محاق‌رفته تلقی می‌شود. البته همین رویکرد نیز منجر به سرمایه‌گذاری چشمگیر استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های کهنه‌کار حوزه آی‌تی در صنعت خودرو خواهد شد.

توسعه پایدار برقی‌ها

اتومبیل‌های برقی با سرعتی فزاینده حتی در ایام فعلی نیز رو‌به رشد هستند. با توجه به قوانین سختگیرانه و رشد سرسام‌آور هزینه‌های درمان و بهبود محیط‌زیست، گرایش به EV‌ها (خودروهای تمام برقی) را افزایش می‌دهد. اقبال خودرویی مانند تسلا Model S گوشه‌ای از آینده درخشان برقی‌ها است. هزینه تحقیق و توسعه برای تولید باتری‌های با ظرفیت بالاتر و البته ارزان، بسیار کمتر از مبارزه ملی علیه گازهای گلخانه‌ای است. تا سال ۲۰۳۰ به راحتی تا ۳۰ درصد خودروهای فروخته‌شده در بازار را نمونه‌های تمام برقی به خود اختصاص می‌دهد. این رقم در بازارهای مدرن‌تر به ۵۰ درصد می‌رسد ولی چنان که از سیگنال‌های دریافتی برمی‌آید، بازارهای ضعیف حداقل ۱۰ درصد فروش را به EV اختصاص می‌دهند. شاید میانگین فروش ۳۰ درصدی برای این کلاس از اتومبیل‌ها یک عدد رویایی باشد ولی در واقع این عدد می‌توانست رشد بالاتری را داشته باشد. دلیل اصلی افت شاخص، عدم توسعه زیرساخت‌های شهری در راستا با تولید خودروهای برقی بوده است. در آمریکای شمالی شورولت Volt تبدیل به یک چالش حکومتی برای دولت‌های ایالتی شد. هزینه تامین برق در بازه‌ای از زمان با درآمد حاصل از مالیات آنها برابری و برخی ماه‌ها بیشتر هم می‌شد. تسلا با اینکه سبک اتصال مستقیم به برق خانگی را باب کرده است، ولی این امکان غیر از برخی از شهرهای آمریکا و اروپا، هم‌چنان به‌سختی در آسیا یافت می‌شود. بازار خاورمیانه، آمریکای جنوبی و آفریقا را باید از این قاعده مستثنا بدانیم.

انطباق سرمایه‌گذاری

حتی در ایامی که فروش خودروهای بنزین‌سوز در دنیا تبدیل به یک پادشاهی بدون رقیب شده، باز هم سرمایه‌گذاران نسبت به ثبات و پایداری آن با دیده تردید نگاه می‌کنند. انتشار گاه و بیگاه اخبار مربوط به تقلب در اعلام میزان مصرف سوخت یا آلایندگی، شاید وابستگی به سوخت‌های فسیلی را نمایان کرده باشد ولی به‌سادگی باعث بی‌اعتمادی و سقوط یک‌شبه سهام خودروسازان شده است. طی کمتر از ۱۵ سال آینده، سرمایه‌گذاران که این روزها به آنها «محافظه‌کار» اطلاق می‌شوند، تبدیل به افرادی «وسواسی» خواهند شد. حجم پول‌های حاضر در صنعت خودرو به دلیل افزایش ریسک، پایین می‌آید. برای سرمایه‌گذاران هیچ‌چیز شیرین‌تر از درک صحیح و روشن از آینده نیست. این درست همان پاشنه آشیل خودروسازی طی ۱۵ سال آتی است.

تغییر شبکه فروش

سیاستی که تسلا در بحث فروش محصولاتش به کار گرفت، در ظاهر مضحک بود. این شرکت خودروهایش را تنها از طریق دفتر مرکزی به فروش می‌رساند. این یعنی تسلا نمایندگی رسمی ندارد. هرچه هست، عوامل غیرمستقیم فروش هستند که خودروهای عرضه‌شده را از پیش خریداری کرده‌اند. تسلا در سال‌های اول این استراتژی با کاهش شدید نقدینگی روبه‌رو شد ولی کمی بعد با حذف واسطه‌ها و شکل گرفتن قیمت‌های واقعی، سیلی از خریداران را روانه شرکتش کرد. در همین راستا بود که افراد می‌توانستند از طریق وب‌سایت تسلا خودروهای خود را سفارش دهند و درب منزل تحویل بگیرند. خط فروشی که خودروسازان در آینده دنبال خواهند کرد، مسیری ساده است که در دو طرف آن فقط تولیدکننده و مصرف‌کننده قرار دارد. اساسا دیگر پدیده‌ای به اسم شبکه مویرگی فروش وجود خارجی نخواهد داشت و این برای نامدارانی چون جنرال‌موتورز و تویوتا به مثابه یک کابوس خواهد بود. بازدید، ارتباط با کارشناس و چانه‌زنی قیمت تنها از طریق گوشی تلفن همراه صورت می‌گیرد. پرداخت به‌صورت آنلاین و برمبنای اینترنت خواهد بود. حتی شبکه خدمات پس از فروش و تعمیرات نیز به‌گونه‌ای انقلابی تغییر خواهد کرد. خودروها تبدیل به وسایلی می‌شوند که هزینه تعمیر قطعات معیوبشان از تعویض آنها بیشتر خواهد بود. این برای مشتری یک مزیت است؛ چراکه هم خودروی مشکل‌دار خود را زودتر تحویل می‌گیرد و هم اینکه نسبت به بروز مجدد ایراد در آن خیال راحت‌تری پیدا می‌کند. حتی بازدیدهای دوره‌ای و سرویس‌های روتین نیز از طریق اپلیکیشن‌های هوشمند با اتصال گوشی به پورت مربوطه صورت می‌گیرد. عملیات اتصال و پشتیبانی از راه دور بی‌آنکه مشتری بداند، می‌تواند از سوی یک روبات انجام شود.‌

الگوهای مخرب

صنعت خودرو تا سال ۲۰۳۰ باید خود را برای مواجهه با یک موج منفی، آماده کند. طی ۱۵ سال آینده مدل کسب و کار با آنچه امروز می‌بینیم، به کلی فرق خواهد کرد. رشد ناگهانی ۵/ ۳ درصدی درآمد ناشی از فروش تولیدات مدرن و آینده‌نگر می‌تواند توازن قوا بین صنعت خودرو و صنایع دیگر (اعم از وابسته و غیروابسته) را از تعادل خارج کند. پیش‌بینی یک درآمد ۲/ ۵ تریلیون دلاری برای شرکت‌های فعال در این حوزه، یک کشش بی حد و حصر را پدید خواهد آورد که از تبعات آن می‌توان به از هم گسیخته شدن بازار عرضه و تقاضا، اشاره کرد. تمرکز روی فروش هرچه بیشتر، نظارت هرچه کمتر بر خدمات پس از فروش را در پی خواهد داشت. کاهش نظارت بر خط تولیدها به‌واسطه سرعت بخشیدن به پروسه مونتاژ، صفی طولانی از مشتریان ناراضی را شکل می‌دهد. نگرانی دیگر، تغییر رفتار مصرف‌کننده است. خریدار خودرو در سال ۲۰۳۰ حالا دیگر فقط یک ماشین پرداخت پول است. خوش‌شانس باشد می‌تواند خودش خودرو را روشن کند. چراکه سیستم‌های حمل و نقل شهری و مکانیزم‌های کنترل هوشمند اجازه تردد و رانندگی به سبک و سیاق شخصی را از او می‌گیرد. رقابت شرکت‌های خودروسازی به چیزی مانند جدال کمپانی‌های موبایل‌سازی در عصر حاضر می‌ماند؛ جنگی پر از زرق و برق که مصرف‌گرایی نقش اصلی آن است.

تاثیرات ناشناخته اقلیمی

تقریبا دیگر مسجل شده است که خودروهای آینده از نظر مصرف انرژی و میزان آلایندگی در سطح بسیار خوبی قرار می‌گیرند؛ اما هنوز به این سوال پاسخ داده نشده که آیا به‌موازات ساخت خودروهای مدرن، فناوری‌های طراحی و مونتاژ نیز مدرن می‌شوند یا خیر؟ کسی اطلاعاتی درباره پلیمرها، کامپوزیت‌ها یا آلیاژهای آینده ندارد. اینکه خودروهای آینده ایمن‌تر و سبک‌تر هستند، خبر خوبی است ولی اینکه برای ساخت یک متر‌مربع از بدنه فوق سبک‌شان به چه میزان ضایعات صنعتی تولید می‌شود، خبر بدی خواهد بود. اثرات زیست محیطی ناشی از تلفیق فیبرهای کربن و شیشه در سال‌های اخیر در حالی خودش را نشان داده است که هنوز هم بخش اعظمی از شاسی و بدنه را استیل و آلومینیوم تشکیل می‌دهند. خودروسازان مطرح و تئوریسین‌های اصلی این حوزه با هیجان و شعف به سوی آینده‌ای می‌روند که تصویری شفاف از آن موجود نیست. در صورتی که شرایط زیست کره زمین بحرانی‌تر از این شود، این امکان قابل پیش‌بینی است که دولت‌ها به جای درخواست از خودروسازان، برای آنها حکم صادر کرده و آنها ملزم به ساخت خودروهایی متفاوت از نظر آلایندگی و قابلیت بازیافت کامل خواهند بود. این الزام می‌تواند روزگار خودروسازان را زیرو رو کند.