پشت‌پرده اوراق پاناما
کلیفورد جی گادی
عضو ارشد مرکز مطالعات سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا و اروپا
اوایل سال ۲۰۱۵ شخصی به نام «جان دو» بیش از یازده میلیون سند را در اختیار روزنامه آلمانی «زود دویچه زایتونگ» قرار داد، اسنادی محرمانه متعلق به شرکتی حقوقی واقع در پاناما. این روزنامه آلمانی هم اسناد مذکور را در اختیار کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه نگاران (ICIJ)قرار داد، گروهی ۴۰۰ نفره متشکل از خبرنگارانی که از ۸۰ کشور مختلف دنیا در این نهاد بین‌المللی مشارکت دارند. کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه نگاران اسناد محرمانه موسوم به «اوراق پاناما» را بررسی کرد و طی اقدامی هماهنگ جزئیاتش را در اختیار رسانه‌های خبری قرار داد و به واسطه آن از فساد مالی و پولشویی ۱۴۰ چهره برجسته جهانی پرده برداشت. در این میان نام ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه بیش از سایر رهبران جهان برجسته شد، شاید به همین دلیل بتوان گفت که داستان اوراق پاناما مهم‌تر و پیچیده‌تر از حد تصور ما است.
به عقیده من علی رغم اینکه اخیرا نام پوتین در ارتباط با اسناد محرمانه پاناما بارها توسط رسانه‌های خبری تکرار شده است اما با نگاهی به محتوای اوراق منتشر شده متوجه می‌شویم که در هیچ‌کدام از بخش‌های این اسناد نام پوتین، به‌عنوان رهبری که مرتکب فساد مالی شده یا از پرداخت مالیات فرار کرده ذکر نشده است. براساس اوراق پاناما حلقه‌ای از دوستان نزدیک رئیس‌جمهوری روسیه توانستند طی چند سال به ثروتی بالغ بر دو میلیارد دلار دست یابند. در حقیقت اوراق پاناما اطلاعات جدیدی در مورد ثروت پوتین در اختیار ما قرار نمی‌دهد و همین امر ماجرا را کمی پیچیده‌تر می‌کند، بیش از 10 سال است که در مورد ثروت رئیس‌جمهوری روسیه گمانه‌زنی‌های متفاوتی مطرح شده است، 20، 40، 70 یا 100 میلیارد دلار، همگی ارقامی است که در مورد میزان ثروت پوتین مطرح شده است، حالا اوراق پاناما می‌گوید این ثروت متعلق دوستان نزدیک رئیس‌جمهوری روسیه است نه خود او. بنابراین در این میان باید به برخی از نشانه‌های سیاسی توجه کرد، طی سال‌های اخیر رسانه‌ها به میدان نبرد روسیه و کشورهای غربی تبدیل شده‌اند و هریک تلاش داشتند با توجه به مواضع سیاسی شان دیگری را تخریب و بی اعتبار کنند. سال گذشته، کشورهای غربی در واکنش به تلاش مسکو برای الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه به نبرد اطلاعاتی متوسل شدند، به عبارتی دیگر فساد مالی را به‌عنوان پاشنه آشیل پوتین شناختند و از این زاویه وی را آماج حملاتشان قرار دادند. شاید به همین دلیل هم بود که پس از انتشار اوراق پاناما، روزنامه نگاران نام پوتین را بیش از هر چهره سیاسی دیگر مطرح کردند.

با این حال با نگاهی به محتوای گزارش‌ها در می‌یابیم که نه شخص پوتین، بلکه حلقه‌ای نزدیک از دوستانش به رسوایی مالی متهم شدند، چرا؟ برای فرار از مالیات؟ برای پنهان کردن میزان ثروتشان؟ حقیقت این است که اطلاعات مندرج در اوراق پاناما به جایگاه پوتین آسیب نزد و نخواهد زد. با این نتیجه‌گیری شاید بتوان گفت که مسکو پیروز افشاگری اوراق پاناما است. حالا سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا روسیه در پشت پرده افشاگری اوراق پاناما قرار دارد؟ در پاسخ به این سوال باید افشاگری اوراق پاناما را از چند زاویه مورد بررسی قرار داد، در این اسناد محرمانه نامی از آمریکا یا چهره‌های سیاسی این کشور به چشم نمی‌خورد، شاید به دلیل اینکه مقر کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه‌نگاران در آمریکاست این نهاد فعلا از ذکر نام چهره‌های آمریکایی خودداری کرده است، البته احتمال دیگری نیز وجود دارد، اوراق پاناما توطئه‌ای علیه روسیه بوده که البته نتیجه‌اش برای غرب بسیار تلخ بود و پوتین پیروز شد. اما ممکن است روسیه پشت پرده این بازی پیچیده قرار داشته باشد، بازی که به عقیده من توسط سیستم‌های اطلاعاتی روسیه اجرا شده است. شاید مسکو از دو طریق دست به چنین افشاگری زده باشد، اول، سیستم نظارتی مالی روسیه، نهادی که توسط شخص پوتین رهبری می‌شود و به‌عنوان قدرتمندترین نهاد اطلاعات مالی این کشور نیز لحاظ شده است. دوم: توسل به حربه تهدید و ارعاب. به عبارتی دیگر، داستان واقعی همان اطلاعاتی است که هنوز افشا نشده است، اگر روسیه در پشت پرده این ماجرا باشد باید گفت که بازی پیچیده و در عین حال جالبی را راه انداخته است، از یک طرف با تکیه به اطلاعات افشا شده بسیاری از مخالفانش را تخریب کرد و حالا از داده‌هایی که هنوز منتشر نشده به‌عنوان ابزاری برای کنترل مخالفانش استفاده خواهد کرد. پوتین خرابکار نیست، وی یک کنترل‌کننده است. اگر این افشاگری کار پوتین باشد باید گفت که وی تنها یک هدف را دنبال می‌کند، سکوت رهبران غربی. وی می‌خواهد بگوید من از فساد مالی شما اطلاعات زیادی دارم، اطلاعاتی که هنوز بخش اعظم آن را منتشر نکرده ام، اگر با من همکاری کنید این داده‌ها کماکان مخفی خواهد ماند، در غیر این صورت پایه‌های قدرت‌تان بیشتر از این می‌لرزد.

بروکینگز