یک کارشناس اقتصادی در تحلیل اقتصاد تعطیلات مطرح کرد:
تعطیلات زیاد در ایران، از نظر اقتصادی مفید نیز هست
سال‌ها است بسیاری از کارشناسان و حتی مسوولان کشور از میزان تعطیلات در کشور (به‌خصوص تعطیلات نوروز) ابراز ناراحتی می‌کنند و آن را موجب وارد شدن صدمات جبران ناپذیر به اقتصاد کشور می‌دانند. در این خصوص با دکتر میترا خراسانیان به گفت‌وگو نشسته ایم. او اساسا تعطیلات را با توجه به وضع فعلی اقتصاد ایران مفید هم می‌داند.
آیا واقعا تعطیلات در ایران صدمات فراوانی به اقتصاد وارد می‌کند؟
کسانی که این حرف‌ها را می‌زنند، شناخت درستی از ساختار اقتصاد ایران ندارند. مشکل ما در دولت قبل این بود که تعطیلات اعلام شده از سوی این دولت، پیش‌بینی نشده و خلق الساعه بود؛ بدون اینکه از قبل مردم بدانند و برنامه‌ریزی‌های لازم را کرده باشند.
آیا واقعا تعطیلات در ایران صدمات فراوانی به اقتصاد وارد می‌کند؟
کسانی که این حرف‌ها را می‌زنند، شناخت درستی از ساختار اقتصاد ایران ندارند. مشکل ما در دولت قبل این بود که تعطیلات اعلام شده از سوی این دولت، پیش‌بینی نشده و خلق الساعه بود؛ بدون اینکه از قبل مردم بدانند و برنامه‌ریزی‌های لازم را کرده باشند.
سال‌ها است بسیاری از کارشناسان و حتی مسوولان کشور از میزان تعطیلات در کشور (به‌خصوص تعطیلات نوروز) ابراز ناراحتی می‌کنند و آن را موجب وارد شدن صدمات جبران ناپذیر به اقتصاد کشور می‌دانند. در این خصوص با دکتر میترا خراسانیان به گفت‌وگو نشسته ایم. او اساسا تعطیلات را با توجه به وضع فعلی اقتصاد ایران مفید هم می‌داند.
آیا واقعا تعطیلات در ایران صدمات فراوانی به اقتصاد وارد می‌کند؟
کسانی که این حرف‌ها را می‌زنند، شناخت درستی از ساختار اقتصاد ایران ندارند. مشکل ما در دولت قبل این بود که تعطیلات اعلام شده از سوی این دولت، پیش‌بینی نشده و خلق الساعه بود؛ بدون اینکه از قبل مردم بدانند و برنامه‌ریزی‌های لازم را کرده باشند. این ضررهای زیادی داشت ولی کلا تعطیلات به اقتصاد ایران، آسیب چندانی وارد نمی‌کند.اگر به ساختار اقتصاد ایران توجه کنیم، حدود ۱۵ - ۱۴ درصد تولید ناخالص را بخش کشاورزی تشکیل می‌دهد. کشاورزی اساسا ربطی به تعطیلات ندارد و همزمان و همراه با تحولات جوی و فصلی کار خود را انجام می‌دهد. اگر میوه سر درخت باشد، تعطیلی نمی‌شناسد؛ باید برداشت شود و به بازار برود. یک بخش دیگر اقتصاد ایران، نفت است که آن هم تعطیلی ندارد و بی‌وقفه، ۳۶۵ روز سال، مشغول کار است.می‌ماند بخش‌های ساختمان و همین‌طور صنایع و معادن و نیز خدمات. در این بخش‌ها به قدری ظرفیت خالی داریم و از قدیم نرخ بهرهوری ما پایین بوده است (الان که اساسا نرخ بهرهوری، منفی است) که اگر حتی نصف روزهای سال را هم تعطیل کنیم، در نصف دیگر، به اندازه کافی شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند همان عملکرد را داشته باشند.
تعطیلات فقط باعث می‌شود هزینه‌های این موسسات کاهش پیدا کند، وگرنه ظرفیت واردات در ایران، در حال حاضر حداقل ۲ برابر آن چیزی است که در عمل داریم و به قدری بهرهوری کار در ایران پایین است که در روزهایی که شرکت‌ها مشغول هستند، عملکرد برجسته‌ای در مقایسه با اقتصادهای دیگر دنیا نداریم. غیر از ۳، ۲ بخش کوچک، بقیه بخش‌های صنعت و معدن هم همین طور هستند.بخش‌هایی چون مخابرات و توریسم هم که اساسا در تعطیلات رونق بیشتری پیدا می‌کنند. بخش مهمی از اقتصاد ایران را خدمات تشکیل می‌دهد که سهم آن بیش از ۵۰ درصد است. یعنی بانک‌ها، مغازه‌ها، هتل‌ها و... که در این بخش‌ها هم ظرفیت خالی بسیاری داریم.شما مغازه‌ها را ببینید؛ اگر این تعداد مردمی که به آنها مراجعه می‌کنند، فقط نصف روزهای سال را مراجعه کنند، هیچ فرقی برای مغازه‌دار ندارد و فروششان همین قدر خواهد بود.تعطیلات باعث کاهش هزینه‌های زیادی می‌شود؛ هزینه‌های سر کار رفتن، برق، آب و... تنها انتقاد من به تعطیلات، این است که باید پیش‌بینی‌پذیر باشد وگرنه به‌نظر من، تعطیلات هیچ اثر منفی بر اقتصاد ما ندارد.من به‌طور قاطع می‌گویم که حتی اگر سالی ۲ ماه کارکنیم و بقیه را تعطیل باشیم، هیچ تفاوتی ایجاد نمی‌کند.
آیا تعطیلات طولانی نوروز، باعث نمی‌شود به‌عنوان مثال کارمندی که برمی‌گردد به سرکار، آماده نباشد و بهرهوری از این میزان اندک هم پایین‌تر برود؟
خیر. این کسالت را در حال حاضر کارمند در طول سال توزیع می‌کند. عامل فقدان بهرهوری که تعطیلات نیست. حقوق پایین، دولتی بودن اقتصاد، فساد اداری، قوانین و مقررات دست‌وپا‌گیر، تسلط دولت بر اقتصاد و... است که البته مهم‌ترین علت، همان دولتی بودن اقتصاد ایران است.
مرکز پژوهش‌های مجلس، گزارشی منتشر کرده و ارقامی ارائه داده بود. مثل اینکه هر روز تعطیلی، 1428 میلیارد تومان به اقتصاد کشور صدمه می‌زند. این آمار چقدر قابل اعتناست؟
صد در صد غلط است، این ها گمان می کنند که هر روزی که تعطیل شویم به تولید ناخالص ملی لطمه می خورد، در حالی که به دلایلی که در بالا گفتم، این حرف غلط است.
یعنی با این حساب، تعطیلی باعث صرفه جویی هم می‌شود.
بله. چون بخش عمده اقتصاد ایران، اصلا ربطی به تعطیلات ندارد. حتی بخش‌های ساختمانی هم روزهای تعطیل، کار خود را ادامه می‌دهند چون کارگر ساختمانی، روزمزد است.
چرا کشورهای توسعه یافته اینقدر با تعطیلات زیاد مخالف هستند؟ به‌عنوان مثال در جریان جام جهانی 2010، مردم اسپانیا خواستار آن شدند که در صورت قهرمانی تیم ملی این کشور، فردای مسابقه فینال تعطیل شود تا جشن بگیرند، اما دولت اسپانیا مخالفت کرد.
دولتی که به منابع نفتی غول‌آسا دسترسی ندارد و کوچک است، به خود اجازه نمی‌دهد که از طرف بخش خصوصی تصمیم بگیرد و تعطیلی اعلام کند. به‌عنوان مثال من کارفرما شما را استخدام می‌کنم برای روزنامه خودم؛ او برنامه ریخته که مثلا ۳۰۰ شماره در سال، روزنامه منتشر کند؛ ولی اگر این میزان بشود ۲۵۰ روز، قرارداد تغییر می‌کند. دولت نمی‌تواند در روابط بین بخش خصوصی دخالت کند. چون در غرب، اقتصاد خصوصی است، دولت نمی‌تواند این کارها را انجام دهد. چون اگر تعطیلی اعلام شود ولی کارمند بخواهد سر کار برود، طبق قانون کار، حقوق او ۲۴۰ برابر می‌شود. این پول اضافی را چه کسی باید پرداخت کند؟ مگر بناست دولت بدهد؟ حتی اگر هم دولت اعلام کند خسارات بخش خصوصی را پرداخت می‌کند، نه ممکن است و نه اساسا اجازه چنین کاری دارد. چون با این کار، در حقیقت از یک گروهی مالیات می‌گیرد و به گروهی دیگر می‌دهد.به‌علاوه در کشورهای توسعه یافته، نرخ بهرهوری با ایران اصلا قابل مقایسه نیست. نرخ بهرهوری بالاست و هر مقدار که تعطیلات داشته باشند، نرخ بیکاری بالا می‌رود. به عبارت دیگر، چون نرخ بهرهوری بالاست، به محض اینکه نرخ بهرهوری پایین بیاید، اقتصاد دچار رکود می‌شود. لذا به جای اینکه کارگر کمتر کار کند، او را اخراج می‌کنند. لذا نرخ بهرهوری افراد شاغل هیچ‌گاه تغییر نمی‌کند و برعکس دائما در حال افزایش است.بنابراین بخش‌های مولد ایران اساسا تعطیلی ندارند و بخش‌های غیرمولد هم هرچقدر کمتر کار کنند بهتر است. چون هزینه‌های کمتری مصرف می‌کنند و سفارش‌های خود را نیز می‌توانند به روزهای عادی منتقل کنند و با بهرهوری بالاتر و هزینه کمتر، انجام دهند.
پس با توجه به صحبت‌های شما ابراز نگرانی‌هایی از این دست که مثلا ایران 25 روز تعطیـل مناسبتی دارد،
ولی آمریکا ۱۵ روز، ژاپن ۱۰ روز و... اساسا بحث‌های غیرکارشناسی است.دقیقا. برای اقتصادی که نرخ بهرهوری اش اینقدر پایین است و نسبت مصرف انرژی به GNP ( تولید ناخالص ملی) اش بدترین میزان در جهان است، تعطیلات بسیار چیز خوبی است. در تعطیلات، مصرف بنزین در ایران به‌شدت کاهش پیدا می‌کند بدون اینکه رشد اقتصادی کاهش یابد. در فرانسه روزهای کاری را ۳۵ ساعت در هفته قرار داده‌اند. چرا در ایران ۴۴ ساعت است؟ آنها می‌گویند اگر قرار است ۳۵ ساعت کار کنیم، دقیقا ۳۵ ساعت کار می‌کنیم. اگر بهرهوری قرار است پایین بیاید، تعطیلات را افزایش می‌دهیم. فرانسه در آستانه ۳ روز شدن تعطیلات در هفته است.
یعنی چون بهرهوری بالاست، دولت استراحت بیشتری برای کارمندان تعیین می‌کند.
هم این است و هم اینکه اگر بیکاری وجود دارد، آن را پنهان نمی‌کنند. ما در ایران بیکاری را در میان اشتغال با بهرهوری پایین پنهان می‌کنیم. اگر بخواهیم طبق بهرهوری کره جنوبی کار کنیم، نرخ بیکاری بین ۴۰ تا ۵۰ درصد است.
خانم دکتر برگردیم به تعطیلات دو روز آخر هفته، نظر شما در مورد افزایش تعطیلات آخر هفته چیست؟
افزایش تعطیلات آخرهفته به دو روز، باعث افزایش بهرهوری نیروی کار خواهد شد. تعطیلات آخر هفته با کاهش زمان کار فرصتی برای تمدد روان کارکنان و شاغلان فراهم می‌آورد و از این طریق بهرهوری را افزایش خواهد داد و همچنین مصرف انرژی و استهلاک در محیط‌های کار را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر بخش‌های دیگر اقتصادی و وابسته به فعالیت‌های مربوط به اوقات فراغت نظیر گردشگری را فعال می‌کند و به نوعی دیگر باعث افزایش رشد اقتصادی خواهد شد.
این مساله را که افزایش تعطیلات باعث کاهش زمان کاری و به دنبال آن کاهش بهره وری خواهد شد، بسیاری از کارشناسان مطرح کرده‌اند، آیا این ادعا صحیح است؟
قاعدتا که زمان کاری کاهش خواهد یافت؛ ولی می‌توان این کمبود را با افزایش ساعت کاری روزانه جبران کرد. با افزایش دو الی سه ساعت، به زمان کاری این کسری جبران می‌شود. از طرف دیگر نیروی کار با اطلاع از اینکه می‌تواند آخر هفته دو روز تعطیل باشد و زمان کافی برای استراحت دارد، با انگیزه و بهرهوری بیشتری به انجام کار مشغول می‌شود.
آیا واقعا تعطیلات در ایران صدمات فراوانی به اقتصاد وارد می‌کند؟
کسانی که این حرف‌ها را می‌زنند، شناخت درستی از ساختار اقتصاد ایران ندارند. مشکل ما در دولت قبل این بود که تعطیلات اعلام شده از سوی این دولت، پیش‌بینی نشده و خلق الساعه بود؛ بدون اینکه از قبل مردم بدانند و برنامه‌ریزی‌های لازم را کرده باشند. این ضررهای زیادی داشت ولی کلا تعطیلات به اقتصاد ایران، آسیب چندانی وارد نمی‌کند.اگر به ساختار اقتصاد ایران توجه کنیم، حدود ۱۵ - ۱۴ درصد تولید ناخالص را بخش کشاورزی تشکیل می‌دهد. کشاورزی اساسا ربطی به تعطیلات ندارد و همزمان و همراه با تحولات جوی و فصلی کار خود را انجام می‌دهد. اگر میوه سر درخت باشد، تعطیلی نمی‌شناسد؛ باید برداشت شود و به بازار برود. یک بخش دیگر اقتصاد ایران، نفت است که آن هم تعطیلی ندارد و بی‌وقفه، ۳۶۵ روز سال، مشغول کار است.می‌ماند بخش‌های ساختمان و همین‌طور صنایع و معادن و نیز خدمات. در این بخش‌ها به قدری ظرفیت خالی داریم و از قدیم نرخ بهرهوری ما پایین بوده است (الان که اساسا نرخ بهرهوری، منفی است) که اگر حتی نصف روزهای سال را هم تعطیل کنیم، در نصف دیگر، به اندازه کافی شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی می‌توانند همان عملکرد را داشته باشند.
تعطیلات فقط باعث می‌شود هزینه‌های این موسسات کاهش پیدا کند، وگرنه ظرفیت واردات در ایران، در حال حاضر حداقل ۲ برابر آن چیزی است که در عمل داریم و به قدری بهرهوری کار در ایران پایین است که در روزهایی که شرکت‌ها مشغول هستند، عملکرد برجسته‌ای در مقایسه با اقتصادهای دیگر دنیا نداریم. غیر از ۳، ۲ بخش کوچک، بقیه بخش‌های صنعت و معدن هم همین طور هستند.بخش‌هایی چون مخابرات و توریسم هم که اساسا در تعطیلات رونق بیشتری پیدا می‌کنند. بخش مهمی از اقتصاد ایران را خدمات تشکیل می‌دهد که سهم آن بیش از ۵۰ درصد است. یعنی بانک‌ها، مغازه‌ها، هتل‌ها و... که در این بخش‌ها هم ظرفیت خالی بسیاری داریم.شما مغازه‌ها را ببینید؛ اگر این تعداد مردمی که به آنها مراجعه می‌کنند، فقط نصف روزهای سال را مراجعه کنند، هیچ فرقی برای مغازه‌دار ندارد و فروششان همین قدر خواهد بود.تعطیلات باعث کاهش هزینه‌های زیادی می‌شود؛ هزینه‌های سر کار رفتن، برق، آب و... تنها انتقاد من به تعطیلات، این است که باید پیش‌بینی‌پذیر باشد وگرنه به‌نظر من، تعطیلات هیچ اثر منفی بر اقتصاد ما ندارد.من به‌طور قاطع می‌گویم که حتی اگر سالی ۲ ماه کارکنیم و بقیه را تعطیل باشیم، هیچ تفاوتی ایجاد نمی‌کند.
آیا تعطیلات طولانی نوروز، باعث نمی‌شود به‌عنوان مثال کارمندی که برمی‌گردد به سرکار، آماده نباشد و بهرهوری از این میزان اندک هم پایین‌تر برود؟
خیر. این کسالت را در حال حاضر کارمند در طول سال توزیع می‌کند. عامل فقدان بهرهوری که تعطیلات نیست. حقوق پایین، دولتی بودن اقتصاد، فساد اداری، قوانین و مقررات دست‌وپا‌گیر، تسلط دولت بر اقتصاد و... است که البته مهم‌ترین علت، همان دولتی بودن اقتصاد ایران است.
مرکز پژوهش‌های مجلس، گزارشی منتشر کرده و ارقامی ارائه داده بود. مثل اینکه هر روز تعطیلی، 1428 میلیارد تومان به اقتصاد کشور صدمه می‌زند. این آمار چقدر قابل اعتناست؟
صد در صد غلط است، این ها گمان می کنند که هر روزی که تعطیل شویم به تولید ناخالص ملی لطمه می خورد، در حالی که به دلایلی که در بالا گفتم، این حرف غلط است.
یعنی با این حساب، تعطیلی باعث صرفه جویی هم می‌شود.
بله. چون بخش عمده اقتصاد ایران، اصلا ربطی به تعطیلات ندارد. حتی بخش‌های ساختمانی هم روزهای تعطیل، کار خود را ادامه می‌دهند چون کارگر ساختمانی، روزمزد است.
چرا کشورهای توسعه یافته اینقدر با تعطیلات زیاد مخالف هستند؟ به‌عنوان مثال در جریان جام جهانی 2010، مردم اسپانیا خواستار آن شدند که در صورت قهرمانی تیم ملی این کشور، فردای مسابقه فینال تعطیل شود تا جشن بگیرند، اما دولت اسپانیا مخالفت کرد.
دولتی که به منابع نفتی غول‌آسا دسترسی ندارد و کوچک است، به خود اجازه نمی‌دهد که از طرف بخش خصوصی تصمیم بگیرد و تعطیلی اعلام کند. به‌عنوان مثال من کارفرما شما را استخدام می‌کنم برای روزنامه خودم؛ او برنامه ریخته که مثلا ۳۰۰ شماره در سال، روزنامه منتشر کند؛ ولی اگر این میزان بشود ۲۵۰ روز، قرارداد تغییر می‌کند. دولت نمی‌تواند در روابط بین بخش خصوصی دخالت کند. چون در غرب، اقتصاد خصوصی است، دولت نمی‌تواند این کارها را انجام دهد. چون اگر تعطیلی اعلام شود ولی کارمند بخواهد سر کار برود، طبق قانون کار، حقوق او ۲۴۰ برابر می‌شود. این پول اضافی را چه کسی باید پرداخت کند؟ مگر بناست دولت بدهد؟ حتی اگر هم دولت اعلام کند خسارات بخش خصوصی را پرداخت می‌کند، نه ممکن است و نه اساسا اجازه چنین کاری دارد. چون با این کار، در حقیقت از یک گروهی مالیات می‌گیرد و به گروهی دیگر می‌دهد.به‌علاوه در کشورهای توسعه یافته، نرخ بهرهوری با ایران اصلا قابل مقایسه نیست. نرخ بهرهوری بالاست و هر مقدار که تعطیلات داشته باشند، نرخ بیکاری بالا می‌رود. به عبارت دیگر، چون نرخ بهرهوری بالاست، به محض اینکه نرخ بهرهوری پایین بیاید، اقتصاد دچار رکود می‌شود. لذا به جای اینکه کارگر کمتر کار کند، او را اخراج می‌کنند. لذا نرخ بهرهوری افراد شاغل هیچ‌گاه تغییر نمی‌کند و برعکس دائما در حال افزایش است.بنابراین بخش‌های مولد ایران اساسا تعطیلی ندارند و بخش‌های غیرمولد هم هرچقدر کمتر کار کنند بهتر است. چون هزینه‌های کمتری مصرف می‌کنند و سفارش‌های خود را نیز می‌توانند به روزهای عادی منتقل کنند و با بهرهوری بالاتر و هزینه کمتر، انجام دهند.
پس با توجه به صحبت‌های شما ابراز نگرانی‌هایی از این دست که مثلا ایران 25 روز تعطیـل مناسبتی دارد،
ولی آمریکا ۱۵ روز، ژاپن ۱۰ روز و... اساسا بحث‌های غیرکارشناسی است.دقیقا. برای اقتصادی که نرخ بهرهوری اش اینقدر پایین است و نسبت مصرف انرژی به GNP ( تولید ناخالص ملی) اش بدترین میزان در جهان است، تعطیلات بسیار چیز خوبی است. در تعطیلات، مصرف بنزین در ایران به‌شدت کاهش پیدا می‌کند بدون اینکه رشد اقتصادی کاهش یابد. در فرانسه روزهای کاری را ۳۵ ساعت در هفته قرار داده‌اند. چرا در ایران ۴۴ ساعت است؟ آنها می‌گویند اگر قرار است ۳۵ ساعت کار کنیم، دقیقا ۳۵ ساعت کار می‌کنیم. اگر بهرهوری قرار است پایین بیاید، تعطیلات را افزایش می‌دهیم. فرانسه در آستانه ۳ روز شدن تعطیلات در هفته است.
یعنی چون بهرهوری بالاست، دولت استراحت بیشتری برای کارمندان تعیین می‌کند.
هم این است و هم اینکه اگر بیکاری وجود دارد، آن را پنهان نمی‌کنند. ما در ایران بیکاری را در میان اشتغال با بهرهوری پایین پنهان می‌کنیم. اگر بخواهیم طبق بهرهوری کره جنوبی کار کنیم، نرخ بیکاری بین ۴۰ تا ۵۰ درصد است.
خانم دکتر برگردیم به تعطیلات دو روز آخر هفته، نظر شما در مورد افزایش تعطیلات آخر هفته چیست؟
افزایش تعطیلات آخرهفته به دو روز، باعث افزایش بهرهوری نیروی کار خواهد شد. تعطیلات آخر هفته با کاهش زمان کار فرصتی برای تمدد روان کارکنان و شاغلان فراهم می‌آورد و از این طریق بهرهوری را افزایش خواهد داد و همچنین مصرف انرژی و استهلاک در محیط‌های کار را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر بخش‌های دیگر اقتصادی و وابسته به فعالیت‌های مربوط به اوقات فراغت نظیر گردشگری را فعال می‌کند و به نوعی دیگر باعث افزایش رشد اقتصادی خواهد شد.
این مساله را که افزایش تعطیلات باعث کاهش زمان کاری و به دنبال آن کاهش بهره وری خواهد شد، بسیاری از کارشناسان مطرح کرده‌اند، آیا این ادعا صحیح است؟
قاعدتا که زمان کاری کاهش خواهد یافت؛ ولی می‌توان این کمبود را با افزایش ساعت کاری روزانه جبران کرد. با افزایش دو الی سه ساعت، به زمان کاری این کسری جبران می‌شود. از طرف دیگر نیروی کار با اطلاع از اینکه می‌تواند آخر هفته دو روز تعطیل باشد و زمان کافی برای استراحت دارد، با انگیزه و بهرهوری بیشتری به انجام کار مشغول می‌شود.
ارسال نظر