معیشت جایگزین تنها راه نجات ارومیه

محمد درویش
مدیر‌کل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست

اتفاقی که در نهایت در دریاچه ارومیه افتاده این است که توانسته‌ایم روند رو به انقراض دریاچه ارومیه را مهار کنیم و از کمترین میزان تراز دریاچه ارومیه که 1270.04 در سال 93 بود به 1270.46 در سال جاری برسیم که 42 سانتی متر بالاتر از کمترین میزان دریاچه ارومیه است. این در حالی است که 32 درصد میزان بارش‌ها امسال نسبت به این 48 سال کم شده است. بنابراین نتیجه می‌گیریم مجموعه فعالیت‌های صورت‌گرفته مانند پلمب کردن چاه‌های غیرمجاز، لایروبی رودخانه‌ها، ورود حقابه سدها به دریاچه، مدیریت کشت‌های پرمصرف، کاشت سطح باغ‌های سیب و جلوگیری از گسترش آنها و آموزش جامعه محلی در مجموع، توان تاب‌آوری حوضه آبخیز دریاچه ارومیه را افزایش داده است.

اما این همان قدری است که ما انتظار داشتیم؟ مسلما نه. باید کارهای بیشتری اتفاق می‌افتاد. هنوز بسیاری از کشاورزان حاشیه این دریاچه متوجه اهمیت تغییر الگوی کشت خود نیستند. هنوز ما نتوانسته‌ایم گزینه‌های جایگزین به فعالان بخش کشاورزی و دامداری ارائه دهیم. هنوز همه راه‌ها به این دو حوزه معیشتی ختم می‌شود و گزینه‌هایی مانند بازرگانی، استحصال انرژی نو و سایر اقسام کسب و کارهای سبز در دستور کار قرار ندارند. بسیاری از مردم محلی در حاشیه این دریاچه آموزش‌های لازم را برای بهره‌گیری از فناوری‌هایی که بتوانند بر مبنای آن شکل معیشت خود را تغییر دهند، برخوردار نیستند.

از این رو برای احیای کامل دریاچه ارومیه انتظار داریم صادرات آب مجازی از حوضه آبخیز دریاچه ارومیه متوقف شود. همچنین کسب و کارهای جایگزین برای جامعه محلی ساکن در حاشیه این دریاچه معرفی شود تا همه راه‌ها به کشاورزی و دامداری ختم نشوند. از سوی دیگر، از جذابیت‌های بازرگانی و همجواری آن با آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق بیشترین بهره گرفته و این منطقه به قطب استحصال انرژی‌های نو تبدیل شود. به این ترتیب با وابستگی کمتر به خاک و رفتن به شرایط جغرافیایی دهه 70 ما آبی معادل 3.1 میلیارد متر مکعب را ذخیره و آن را در اختیار دریاچه قرار دهیم.

با توجه به محدودیت‌های بودجه‌ای دولت می‌توان به گزینه‌هایی اندیشید که بازگشت سرمایه سریع و معادل کشاورزی و دامداری را داشته باشند. کل درآمد یک سال کشاورزی، دامداری و باغداری در حوضه دریاچه ارومیه به سه میلیارد دلار نمی‌رسد و ما به خاطر آن بزرگ‌ترین‌ دریاچه داخلی را از بین برده و منطقه را با سونامی نمک مواجه کرده‌ایم؛ این امر ممکن است به مهاجرت‌های محیط زیستی گسترده منجر شود. از این رو، ما می‌توانیم در جنب مناطق حفاظت شده و ایجاد جذابیت‌های تازه برای اکوکمپ‌ها و سایر تجهیزات گردشگری درآمد پایدارتری را برای مردم محلی حاشیه دریاچه فراهم کنیم.