عدم توازن ادامه دارد

دکتر علی مروی

رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی

براساس گزارش‌های منتشر شده توسط ۴ سازمان معتبر بین‌المللی، تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۵ به‌طور متوسط ۵/ ۱ میلیون بشکه افزایش داشت. درحالی‌که براساس جدیدترین آمارها و پیش‌بینی‌های سال ۲۰۱۶، در این سال از شیب افزایش تقاضا اندکی کاسته می‌شود و به ۲/ ۱میلیون بشکه می‌رسد. دلیل اصلی این افت، مربوط به ارتقای تکنولوژی و شرایط اقتصادی کشورهای توسعه یافته است. با بررسی سیر تحولات بازار نفت در ۵ سال گذشته، شاهد این موضوع هستیم که در این دوره با افزایش قیمت نفت به بالای ۸۰ دلار، کشورهایی مانند آمریکا بر روی منابع جایگزین سرمایه‌گذاری کردند. در آمریکا با تمرکز بر نفت و گاز غیرمتعارف، ضمن اینکه توانستند روند نزولی تولید نفت خود را متوقف کنند، با افزایش تولید به رکورد بی‌سابقه تولید۱۰میلیون بشکه در روز رسیدند و از وابستگی استراتژیک به نفت خاور میانه خصوصا عربستان رها شدند. ضمن اینکه با قیمت‌های بالای نفت، سرمایه‌گذاری بر روی انرژی‌های تجدیدپذیر، خودروهای برقی و فناوری‌های جدید کاهش مصرف سوخت بسیار شتاب گرفت.

با به ثمر رسیدن تلاش‌های غرب در فناوری‌های جدید و تولید تجاری نفت شیل در آمریکا، روند کاهش قیمت‌های جهانی نفت خام آغاز شد و عامل این کاهش قیمت هم عربستان بود که با نیت فشار بر ایران، تولید خود را افزایش داد و با برهم زدن تعادل عرضه و تقاضا باعث افت قیمت‌ها شد. بسیاری از کارشناسان این کاهش قیمت را به زیان تولیدکنندگان نفت و گاز شیل در آمریکا می‌دانند. اما واقعیت این است که در یک سال اخیر که قیمت‌ها به زیر ۵۰ دلار رسیده، تولید نفت آمریکا با نوسان جزئی ادامه یافته است. بی‌ثباتی بازار جهانی نفت و روند نزولی قیمت جهانی نفت خام سبب شد بسیاری از تولیدکننده‌های نفت خام به فکر راه حلی برای متوقف کردن این روند باشند. از جمله آمریکا هم به دلایلی که نیاز به تحلیل بیشتری دارد، تصمیم به کاهش تولید نفت خام گرفته است. علاوه‌بر آن، کشورهایی که در اوپک همواره مخالف کاهش تولید بودند، امروز از مواضع خود عقب نشینی کرده‌اند.

همان‌طور که گفته شد، حرکت آمریکا در کاهش تولید باید به‌طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد. اما کشور‌های عضو اوپک به همراه روسیه قصد دارند در یک حرکت هم جهت برای توقف روند کاهش قیمت‌ها، اقدامی جدی انجام دهند. به همین منظور ماه گذشته، ۴ کشور عربستان، روسیه، ونزوئلا و قطر در دوحه قطر گردهم آمدند و به این نتیجه رسیدند که تولید نفت خام خود را در سطح ماه ژانویه(دی) حفظ کنند و افزایش تولید نداشته باشند. یک روز بعد هم وزرای نفت عراق و ونزوئلا در تهران با وزیر نفت کشورمان راجع به این موضوع بحث کردند.

آن چیزی که امروز شاهد آن هستیم، همة کشورهای تولید کنندة نفت از افت قیمت‌ها ناراضی اند و خواهان بازگشت قیمت‌ها به سطوح بالاتر هستند. اما باید توجه داشت کسانی باید برای اصلاح روند گذشته اقدام کنند که بیشترین افزایش تولید را داشته‌اند. یعنی تثبیت سطح فعلی تولید نفت توسط این چند کشور به تنهایی تاثیر زیادی بر قیمت‌ها نخواهد داشت بلکه کشورهایی مثل عربستان باید به سقف سهمیه تولید خود در اوپک بازگردند. چرا که همچنان شاهد عدم توازن در بازار و بالاتر بودن عرضه نسبت به تقاضا هستیم. البته طبق آمارهای به‌دست آمده، برای عربستان امکان افزایش تولید بیش از آنچه تاکنون اتفاق افتاده وجود ندارد. چون تولید نفت این کشور در ماه جاری روزانه ۱۰میلیون و۲۰۰ هزاربشکه است، درحالی‌که در ۳ ماه گذشته، این میزان ۱۰میلیون و۵۰۰ هزاربشکه در روز بود.

درباره نظر ایران در مورد این توافق هم باید یادآور شد که طبق اظهارات وزیر نفت تصمیم کشورمان برای باز پس گرفتن سهم خود از بازار نفت و رسیدن به سطح تولید قبل از تحریم‌ها بسیار جدی است. البته گویا این جدیت سبب نگرانی دشمنان منطقه‌ای و بین‌المللی ایران شده و به دنبال راهی هستند تا به هر نحوی روند افزایش تولید نفت کشورمان بعد از رفع تحریم‌ها را متوقف کنند. اگر اقدام اخیر در فریز تولید و یا اقدامات مشابه به نتیجه مورد نظر نرسند و همان‌طور که در ابتدای بحث اشاره شد تقاضای نفت در سال ۲۰۱۶ کاهش رشد داشته باشد، افت قیمت‌های جهانی نفت خام ادامه خواهد داشت. اما در صورتی که این تلاش‌ها به نتیجه برسند، قیمت‌های نفت خام در سال آینده روند رو به رشدی را طی خواهند کرد. به هر صورت ما باید با استفاده از دیپلماسی، علاوه‌بر حفظ منافع ملی از فرصت‌های بین‌المللی برای تقویت قیمت‌های جهانی نفت خام استفاده کنیم.