آسیای جنوب‌شرقی در بحران تنوع زیستی گرفتار است

آناهیتا جمشیدنژاد
Anahita. jamshidnezhad@gmail. com

آسیای جنوب‌شرقی دارای حیات‌وحش بسیار غنی است که از ۲۵ «نقطه داغ تنوع زیستی» جهان حداقل شش گونه در این منطقه وجود دارد. اما این نواحی که حاوی گونه‌های استثنایی است اکنون در معرض خطر قرار دارد. این منطقه شامل ۲۰ درصد از گونه‌های مهره‌داران و گونه‌های گیاهی بوده و سومین جنگل استوایی جهان است. بین سال‌های ۱۹۹۷ و ۲۰۱۴ به تنهایی، ۲۲۱۶ گونه جدید در این منطقه شناسایی شده است

فقدان زیستگاه

تنوع زیستی در آسیای جنوب‌شرقی با تهدید جدی روبه‌روست؛ پیش‌بینی می‌شود که در ۹ سال آینده، برخی بخش‌های این منطقه، ۹۸ درصد جنگل‌های باقی‌مانده خود را از دست بدهند.

آناهیتا جمشیدنژاد
[e-mail]

آسیای جنوب‌شرقی دارای حیات‌وحش بسیار غنی است که از 25 «نقطه داغ تنوع زیستی» جهان حداقل شش گونه در این منطقه وجود دارد. اما این نواحی که حاوی گونه‌های استثنایی است اکنون در معرض خطر قرار دارد. این منطقه شامل 20 درصد از گونه‌های مهره‌داران و گونه‌های گیاهی بوده و سومین جنگل استوایی جهان است. بین سال‌های 1997 و 2014 به تنهایی، 2216 گونه جدید در این منطقه شناسایی شده است

فقدان زیستگاه

تنوع زیستی در آسیای جنوب‌شرقی با تهدید جدی روبه‌روست؛ پیش‌بینی می‌شود که در 9 سال آینده، برخی بخش‌های این منطقه، 98 درصد جنگل‌های باقی‌مانده خود را از دست بدهند. همچنین تصور می‌شود که این منطقه برای پستانداران با بیشترین تهدید روبه‌رو باشد.متاسفانه تنوع‌زیستی شکننده این منطقه بسیاری از اوقات توسط رسانه‌های جهانی فراموش می‌شود. همچین این منطقه نسبت به دیگر مناطق حاره‌ای از نرخ انتشار پایین‌تری در تحقیقات اکولوژیکی و تنوع‌زیستی برخوردار است. شاید جای شگفتی نیست که آسیای جنوب‌شرقی با از دست دادن 5/ 14 درصد جنگل‌ها در 15 سال گذشته، بالاترین نرخ جنگل‌زدایی را در جهان دارا باشد. برخی نواحی مانند فیلیپین 89 درصد پوشش جنگلی منطقه‌ای خود را از دست داده‌اند. این فقدان با استفاده از پیشرفت‌های اخیر در تصویربرداری ماهواره‌ای مانند «تایم‌لپس گوگل‌ارث» به‌دست آمده است؛ این تکنولوژی نشان می‌دهد که برخی مناطق طی یک یا دو دهه گذشته، از جنگل‌های بکر و دست‌نخورده به زمین‌های کشاورزی تغییر یافته‌اند.

از دست رفتن جنگل‌ها یکی از محرک‌های اصلی فقدان گونه‌ها در این منطقه است و تولید نیشکر، کائوچو و روغن نخل محرک‌های اصلی نابودی جنگل‌ها به شمار می‌روند. آسیای جنوب شرقی 86 درصد روغن نخل جهان و 87 درصد کائوچوی طبیعی جهان را صادر می‌کند. پیش‌بینی می‌شود نقاطی که این دو ماده رشد می‌کنند برای رفع نیازها تا سال 2024، به بالای 3/ 4 تا 5/ 8 میلیون هکتار گسترش یابند. اکثر مزارع جدید مستقیما از نابودی جنگل‌های بارانی ناشی می‌شوند و شرکت‌هایی که در آسیای جنوب‌شرقی سرمایه‌گذاری می‌کنند به عنوان شرکت‌هایی با کمترین پایداری در سطح جهانی رتبه‌بندی می‌شوند. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری در بخش‌های «ریسک بالای جنگل‌زدایی» در آسیای جنوب‌شرقی بین سال‌های 2010 و 2015، بیش از 76/ 38 میلیارد دلار بوده است.اجتناب از این محصولات به‌طور عملی غیرممکن است.

روغن نخل با 1/ 61 میلیون تن، در سال 2015 پرمصرف‌ترین روغن در جهان بوده است و این رقم در حال افزایش است. برخی اقدامات، جلوگیری از جنگل‌زدایی بیشتر و تضمین پایداری روغن نخل مجاز را مورد هدف قرار داده‌اند و در عین حال آن را دشوار می‌دانند.اقدامات برای تولید پایدار روغن نخل و کائوچوی طبیعی، در تعهدات خود برای حفظ زیستگاه‌های طبیعی شکست خورده‌اند.مزارع جدید به تخریب جنگل‌های بارانی طبیعی و گونه‌های وابسته به این اکوسیستم‌ها ادامه داده‌اند. در برخی موارد، این ابتکارات با استفاده از «انگیزه‌های خودسرانه» که در واقع موجب جنگل‌زدایی می‌شوند، پایان یافته‌اند. این موارد شامل سوبسیدهایی می‌شود که با تامین وجه تبدیل جنگل به محصولات یا تهیه رایگان بذر درخت کائوچو برای جایگزینی جنگل‌های طبیعی، تخلیه جنگل‌ها را آسان می‌کنند.

سدها، تالاب‌ها و معدن‌کاری

جنگل‌زدایی تنها محرک فقدان زیستگاه در این منطقه نیست؛ آسیای جنوب‌شرقی همچنین سدهای برنامه‌ریزی‌شده بیشتری نسبت به سایر نقاط کره زمین دارد. گرچه اغلب سدها به عنوان «قدرت سبز» در نظر گرفته می‌شوند، اما منجر به فقدان تنوع‌زیستی می‌شوند و اقتصادهای روستایی را ازطریق فقدان معاش تحلیل می‌برند.در حال حاضر 78 سد برنامه‌ریزی‌شده برای دلتای مکونگ وجود دارد. اگر این سدها ساخته شوند، شمار ماهی‌های مهاجر در مکونگ 20 الی 70 درصد کاهش می‌یابد. به علاوه اینکه زیستگاه‌های ضروری آنها را دچار طغیان آب می‌کند و موجب خشکسالی‌های منطقه‌ای می‌شود. مکونگ بالاترین تنوع زیست‌کنندگان آب شیرین را در جهان داراست و انقراض بالقوه گونه‌های بسیار زیاد یک فاجعه جهانی محسوب می‌شود.ماهیگیری در مکونگ همچنین تغذیه بیش از 65 میلیون نفر را تامین می کند. کاهش در ذخیره ماهی اثرات مستقیمی بر درآمد و رژیم مردم این منطقه خواهد گذاشت.

خشک شدن تالاب‌های آسیا خطرات بیشتری را به همراه خواهد داشت؛ بخصوص به‌دلیل اهمیت آنها بر بیش از 50 میلیون پرنده آبزی که برای مهاجرت و تولیدمثل به آنها بستگی دارند، این مساله دو چندان می‌شود.حدود 80 درصد تالاب‌های آسیای جنوب‌شرقی با زهکشی و تبدیل به زمین‌های کشاورزی در معرض خطر هستند. بالای 45 درصد تالاب‌های جذرومدی نیز پیشتر از بین رفته‌اند. این امر موجب کاهش جمعیت به بالای 79 درصد در برخی گونه‌های آبزی شده است.معدن‌کاری مساله دیگری است که نادیده گرفته شده است و تهدیدی جدی برای تنوع‌زیستی به شمار می‌رود؛ بخصوص کارست‌ها (ناحیه‌ای که از سنگ‌های آهکی پر سوراخ و شکاف‌های ژرف پوشیده شده است و جوی‌ها و غارهای زیرزمینی دارد) که حدود 800 هزار کیلومترمربع از آسیای جنوب‌شرقی را پوشانده است. هر کدام از این اکوسیستم‌ها به عنوان پناهگاه بیش از 10 گونه‌ای که در هیچ جای جهان یافت نمی‌شوند، شناخته شده‌ هستند.

اما اکثر این نقاط هرگز مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند و تخمین زده می‌شود که بالای 90 درصد گونه‌های ساکن در غارها در کشور چین، به‌طور علمی طبقه بندی و توضیح داده نشده‌اند و احتمالا نرخ‌های مشابهی از گونه‌های طبقه‌بندی‌نشده در جاهای دیگر این منطقه نیز وجود دارند.اکوسیستم کارست‌ها با خطر جدی مواجه هستند. سیمان مستقیما از اکوسیستم کارست به‌دست می‌آید و بین سال‌های 2011 و 2013 به تنهایی، چین سیمان بیشتری (6/ 6 گیگاتن) نسبت به ایالات متحده آمریکا در کل تاریخ استفاده کرده است. استفاده تقریبی سالانه چین از میزان سرانه 5/ 1 تن تا سالانه بالای 60 درصد تقاضای سیمان جهانی تخمین زده می‌شود.وقتی کارست‌ها در مناطق حفاظت‌شده با معرفی ناکافی و ناکارا روبه‌رو هستند و با فرض اینکه اکثریت گونه‌های ساکن کارست‌ها به یک جایگاه مجزا کاهش یافته‌اند، هیچ راهی برای دانستن اینکه چگونه و چه میزان از گونه‌ها سالانه منقرض می‌شوند وجود ندارد.

شکار و تجارت

تهدید دیگر برای تنوع‌زیستی این منطقه تجارت غیرقانونی حیات‌وحش است. با ارزش تقریبی سالانه 20 میلیارد دلار، شکار حیات‌وحش چهارمین تجارت غیرقانونی بزرگ در جهان است.در آسیای جنوب‌شرقی، شکار بزرگ‌ترین تهدید برای بقای آینده بسیاری از گونه‌ها به شمار می‌رود؛ تعداد کمی از گونه‌های بومی بالای 2 کیلوگرم خارج از مناطق حفاظت‌شده نجات می‌یابند. شکار تهدیدی برای همه گونه‌هاست؛ گونه‌های ارزشمند توسط کارتل‌های تبهکار جست‌وجو و تجارت می‌شوند و گونه‌های کوچک‌تر برای دارو، غذا یا ورزش تجارت می‌شوند.تجارت در حیات‌وحش در آسیا می‌تواند به سه نوع اصلی تقسیم‌بندی شود: برای اهداف دارویی، برای رستوران‌های حیات‌وحش، برای تزیین یا برای حیوانات خانگی، حیات‌وحش و تجارت‌ آکواریوم (بیشتر پرندگان، خزندگان و دوزیست‌ها).طب سنتی در ویتنام و چین تهدیدی برای طیف بزرگی از گونه‌ها به شمار می‌رود؛ مخصوصا برای پانگولین‌ها (مورچه‌خوار فلس‌دار) که بیشتر آمار قاچاق را در جهان داراست. هرچند افراد مشهور بسیاری برای نجات گونه‌ها کمپین راه‌اندازی کرده‌اند (مانند جلوگیری از قاچاق عاج فیل)، اما بسیاری از دیگر حیوانات و گیاهان نتوانسته‌اند توجه موردنیاز را برای جلوگیری از بهره‌برداری بیش از حد جلب کنند و اکنون شماری از آنها با خطر انقراض مواجه‌اند.

تجارت حیات‌وحش بخصوص خزندگان، دوزیستان و پرندگان اخیرا توجه‌ها را به خود جلب کرده است. اما حیوانات بسیاری از کاهش جدی جمعیت به عنوان نتیجه استثمار برای تجارت رنج می‌برند.تنوع‌زیستی منحصربه‌فرد آسیای جنوب‌شرقی با تهدید مواجه است؛ و علت آن نیز بالا رفتن نرخ‌ از دست رفتن زیستگاه‌ها، به علاوه استثمار بیش از حد گونه‌هاست. حتی زمانی که جنگل‌ها دست‌نخورده باقی بمانند، به‌دلیل شکار، تنوع‌زیستی آنها به‌طور پیوسته در حال از بین رفتن است. گرچه محققان و طرفداران محیط‌زیست برای جلوگیری از این مسائل تلاش می‌کنند، اما آسیای جنوب‌شرقی شاهد انقراض بسیاری از گونه‌های بومی در دهه‌های آینده خواهد بود. پاسخ این سوال که چه تعداد باقی خواهند ماند، بستگی به موفقیت در حفظ منابع طبیعی دارد.