تاثیر رسانه بر آموزش و پرورش

ساغر بهادرانی
کارشناس ارشد حقوق ارتباطات

وسایل ارتباط جمعی ابزاری مهم برای توسعه ارتباطات و مناسبات اجتماعی در یک جامعه تلقی می‌شوند و به‌عنوان عاملی در تغییر ساختارهای یک جامعه نقش مهمی ایفا می‌کنند. ظهور رسانه‌ها و تاثیر شگرفی که بر همه حیطه‌های زندگی بشری گذارده بر هیچ‌کس پوشیده نیست. از کارکردهای یک رسانه در جوامع بشری بحث آموزشی آن است که موضوع مهم و مورد توجه برای کشورها محسوب شده تا جایی که قسمت عمده‌ای از برنامه ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های هر کشور به رسیدگی و توسعه ابعاد آموزشی معطوف است.

رسانه حتی اگر برای آموزش نیز برنامه‌ریزی نشود آموزش دهنده تلقی می‌شود چراکه مردم همواره از آن تاثیر پذیرفته و می‌آموزند و رسانه‌ها فراهم آورنده دانش و ارزش در مردم تلقی می‌شوند این وسایل بر همه قلمروهای اجتماعی و حوزه آموزش و پرورش در مقام نهادی مسوول در برقراری نظم و همبستگی اجتماعی نیز تاثیر گذاشته و وجدان جمعی و رفتار جمعی را دگرگون می‌کند. امروزه آموزش در جامعه مدرن و نظام‌مند کنونی دارای سطوح مختلف فراگیر است و همه بخش‌های جامعه را در برمی گیرد. این وسایل با قابلیت فراگیری، نفوذ بالا و تاثیرگذاری در زمینه آموزش و پرورش با توسعه ساختارهای موجود در آموزش و پرورش و گسترش وظایف آموزشی نقش اساسی را ایفا می‌کنند.

جامعه امروز بدون لحاظ کردن حضور و تاثیر رسانه‌ها قابل درک نیست و موضوع نقش و تاثیر این وسایل در نهادها و بخش‌های گوناگون جامعه مورد بحث‌های فراوان قرار گرفته و مقوله‌ نفوذ آنها بر آموزش و پرورش و آموزش عالی از یک طرف و درک و تفسیر آنها در آموزش‌های عمومی از طرف دیگر از اهمیت زیادی برخوردار شده است. تغییرات ناشی از توسعه تکنولوژی در سال‌های اخیر و ظهور وسایل متنوع ارتباطی همانند اپلیکیشن‌های موبایلی، اینترنت، گجت‌ها و... برگزاری آموزش‌های از راه دور و کلاس‌های مجازی بیانگر عمق نفوذ وسایل ارتباط جمعی در نهادهای آموزشی است. آموزش رسانه‌ای در طول دهه1920 به بعد در آمریکا پدیدار شد و نخستین آموزش‌ها از طریق رسانه در حوزه آموزش و پرورش درفرانسه مطرح شد. ایده جابه‌جایی متون آموزشی مکتوب با فیلم توسط توماس ادیسون ارائه شد و در دهه70و80 میلادی ایده استفاده از کامپیوتر در آموزش و پرورش همگانی شد. آموزش و پرورش در کنار جامعه‌‌پذیر کردن افراد و تربیت نیرو در جامعه با آموزش‌های نظام‌مند، چشم‌انداز و جهان‌بینی زندگی اجتماعی را در ذهن افراد بنیان می‌گذارد. رسانه‌های جمعی درکنار خانواده و نهاد آموزشی به توسعه این جهان‌بینی و تکمیل کارکردهای آموزشی و تربیتی کمک می‌کنند.

شبکه‌های اطلاعاتی جدید زمینه‌های گسترده‌ای را برای آموزش و ارائه خدمات علمی و فرهنگی برای مخاطبان و تعامل بین آنها ایجاد می‌کنند و رسانه‌ها در دوران سیطره تکنولوژی به ابزار آموزش دانش و پرورش استعدادها بدل شده‌اند. کافی است در یک منطقه جغرافیایی هرچند کوچک کامپیوتر یا موبایل با مجموعه‌ای از اپلیکیشن‌ها در دسترس افراد باشد یا در مدرسه‌ای سیستم اینترنت و کامپیوتری وجود داشته باشد و افراد استفاده‌کننده با کلیک روی قسمتی به دنیایی از اطلاعات دسترسی پیدا کنند. کتاب‌های الکترونیک و مجلات اینترنتی، اپلیکیشن‌های آموزشی در حال حاضر بیشترین حجم مطالب و اطلاعات را در کمترین زمان و به ساده‌ترین روش در دسترس افراد قرار می‌دهند

در کنار همه این مزایا اما چالش‌های زیادی با ظهور رسانه‌ها در حیطه آموزش و پرورش ایجاد شده است امروزه با رشد و توسعه گسترده‌ تلویزیون و اینترنت نقش تربیتی و آموزشی خانواده و معلمان در مدارس و دانشگاه‌ها با چالش روبه‌رو شده است. در گذشته اطلاعات از طریق کتب نوشته و معلمان به دانش‌آموزان و دانشجویان انتقال داده می‌شد و امروزه حجم وسیعی از اطلاعات از طریق رسانه‌هایی چون اینترنت در کنار کتب و مجلات چاپی به آنها ارائه می‌شود که بعضا در بسیاری موارد این مطالب با یکدیگر هماهنگ و یکسو نیستند و مغایر یکدیگرند و حتی در بعضی موارد اشکالات اساسی دارند و باعث انتقال مفاهیم غلط به آموزندگان می‌شوند. انباشت معلومات، عدم هماهنگی و پویایی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی به نسبت وسایل نوظهور ارتباطی از دیگر چالش‌های جدید در این حوزه است.

تضعیف نقش مرکزی نهادهای آموزشی وکمرنگ شدن مکان به‌عنوان قالب الزامی کسب دانایی و از بین رفتن حضور در مکانی برای یادگیری از میان رفته و آموزش از راه دور جایگزین آن شده است. با طرح همه این چالش‌ها و مشکلات به‌وجود آمده بر اثر پیدایش رسانه‌های همگانی این نتیجه به‌دست می‌آید که باید سامانه‌های آموزشی در کشورها براساس موقعیت رسانه‌های نوظهور تعریف شده و شیوه‌های یادگیری و آموزش‌های سنتی بازنگری و نظام آموزش و پرورش باید براساس ظرفیت‌های نوین، مفهوم‌سازی مجدد شود و بین آموزش و پرورش سنتی و مدرن تعادلی برقرار شده تا محتوایی در خور و مناسب با شرایط توسعه‌یافته کنونی در اختیار افراد درگیر در نظام آموزشی قرار گیرد.