تعطیلی«ارج» بازی رسانه‌ای یا حقیقت؟
داستان جوانمرگی بخش خصوصی
گروه تاریخ و اقتصاد: طی هفته گذشته نام یک شرکت بزرگ در رسانه‌ها بسیار شنیده شد؛ ارج. این همان شرکتی است که نخستین تولیدکننده لوازم خانگی مدرن در ایران است و از روزگاری به‌جا مانده که موج مدرنیزاسیون از مرزهای غربی به داخل کشور سرازیر شده بود؛ کارخانه‌ای که همزمان با ترسیم و تاسیس راه‌آهن سراسری و یک سال پیش از راه‌اندازی تونل کندوان افتتاح شده است؛ سال ۱۳۱۶. اما گویی افزون بر نامرادی زمانه، «رفتار مدیریتی»، و «بازماندن از رقابت»، حتی رسانه‌ها هم با خبرهای ضد و نقیض به پیشواز تعطیلی «ارج» و شرکت‌های مشابه آن رفته‌اند تا جایی که همزمان با تکذیب تعطیلی این کارخانه، یک خبرگزاری رسمی همچنان خبر و عکس «توقف تولید» آن را در صدر مطالب خود گنجانده است.
گروه تاریخ و اقتصاد: طی هفته گذشته نام یک شرکت بزرگ در رسانه‌ها بسیار شنیده شد؛ ارج. این همان شرکتی است که نخستین تولیدکننده لوازم خانگی مدرن در ایران است و از روزگاری به‌جا مانده که موج مدرنیزاسیون از مرزهای غربی به داخل کشور سرازیر شده بود؛ کارخانه‌ای که همزمان با ترسیم و تاسیس راه‌آهن سراسری و یک سال پیش از راه‌اندازی تونل کندوان افتتاح شده است؛ سال ۱۳۱۶. اما گویی افزون بر نامرادی زمانه، «رفتار مدیریتی»، و «بازماندن از رقابت»، حتی رسانه‌ها هم با خبرهای ضد و نقیض به پیشواز تعطیلی «ارج» و شرکت‌های مشابه آن رفته‌اند تا جایی که همزمان با تکذیب تعطیلی این کارخانه، یک خبرگزاری رسمی همچنان خبر و عکس «توقف تولید» آن را در صدر مطالب خود گنجانده است.
محمدرضا حسینی، مدیر عامل کارخانه ارج روز دوشنبه در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفت: متاسفانه من و تیم اجرایی شرکت ارج هم از چگونگی انتشار و سرمنشأ این خبر مطلع نیستیم و از روز جمعه (۲۱ خرداد) که این خبر منتشر شد، در حال پیگیری این موضوع هستیم. اما از نظر من این موضوع سوءاستفاده برخی جریان‌ها از موقعیت فعلی کارخانه یعنی تعطیلی مقطعی کارخانه برای رفع نواقص خطوط تولید است. تیم مدیریتی شرکت و مهندسان و مشاوران ماه مبارک رمضان را بهترین فرصت برای تعطیلی کارخانه و بازسازی خطوط تولید و دستگاه‌های شرکت دانستند تا بتوان در این فرصت با توجه به رعایت حال کارگران در این ماه نسبت به بازسازی و تعویض دستگاه‌ها و خط تولید و همچنین تامین مواد اولیه و بازنگری قراردادها اقدام شود.
به دلیل اینکه اگر هنگام فعالیت خط تولید، یکی از دستگاه‌ها با نقص و خرابی مواجه شود موجب ضرر و ضربه‌ای سنگین به شرکت خواهد شد به همین دلیل ما پیش از بروز چنین مشکلاتی نسبت به بازسازی، تعمیر و تعویض دستگاه‌ها اقدام کردیم. من می‌توانم به جرات بگویم که خط تولید کارخانه ارج تعطیل نیست و با توجه به اینکه تولید هر محصولی فصلی دارد، خط تولید کارخانه ارج نیز در حال حاضر طبق برنامه‌ریزی شرکت تولیدات خاص خود را دارد. سال گذشته شرکت ارج ۱۳هزار محصول از انواع مختلف تولید کرد. امیدواریم با توجه به شرایط بازار و تعیین میزان تولید، پس از آغاز به کار خط تولید کارخانه با استفاده از این دستگاه‌ها و دستگاه‌های جدید به تولید مورد نیاز برسیم.» و اما خبرگزاری فارس این گفت‌وگو را نادیده گرفت و نوشت: «کارخانه ارج که ماه‌هاست رنگ تولید محصولات متنوع را به خود ندیده است این بار با دستور قضایی با مهر پلمب بر انبارهای خود روبه‌رو شد.»
خبرگزاری فارس دلیل پلمب انبار کارخانه ارج را «طلب ۹ میلیارد تومانی یک طلبکار حقیقی به نام «ج»» عنوان کرد و افزود: در حالی که مدیران کارخانه ارج از «اورهال» و تعمیرات اساسی تجهیزات و دستگاه‌ها خبر داده بودند، اما خبری از اورهال در کارخانه نیست. علاوه بر این، پلمب انبار مملو از کالای دپو شده کارخانه ارج به مشکلات دیگر این کارخانه اضافه کرده است و کارگران بدون امید به آینده مشغول انجام کارهای خدماتی هستند. هم‌اکنون مدیران کارخانه برای تحویل کالای از قبل فروخته شده مجبورند با استفاده از برعکس کردن خط نقاله به انبار، کالاها را از انبار به سالن تولید و سپس بیرون کارخانه منتقل کنند.با این حال مدیر عامل «ارج» می‌گوید: «پیش‌بینی ما تا پایان ماه مبارک رمضان است، اما این روند منوط به اعلام مهندسان و کارشناسان کارخانه است.»
او حتی بر ادامه خدمات پس از فروش به مشتریان پای می‌فشارد و تاکید می‌کند: «در حال حاضر شرکت ارج با بیش از ۳۰۰ نمایندگی در تهران و شهرستان‌ها درحال فعالیت و ارائه خدمات به مشتریان است.» به گفته مدیر عامل «ارج» حدود ۵/ ۴۶ درصد سهام این شرکت متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری گروه توسعه ملی ایران است که سهامدار عمده آن بانک ملی ایران بوده و بقیه نیز متعلق به سایر سهامداران از جمله شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا) است.
بنیان گذاشتن ارج
«ارج» اگر در این روزها و ماه‌ها از توفان حوادث بگذرد سال آینده هشتادمین سال راه‌اندازی خود را جشن می‌گیرد. این کارخانه را مهندسی به نام خلیل ارجمند بنیان نهاد؛ کسی که خود استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران بود. او به راهی رفت که پیش‌تر شرکت‌های اروپایی رفته بودند. ارجمند در خاطراتش نوشته است که وقتی می‌دیدم فضای تولید در جهان دارد عوض می‌شود تصمیم گرفتم دست به کاری بزنم که اقتضای زمانه بود. چنین بود که او یکی از بزرگ ترین شرکت‌های بخش خصوصی ایران را با هدف تامین نیاز بازار و رقابت با محصولات خارجی پی افکند.
زندگی کوتاه مهندس خوش فکر
زندگی مهندس خلیل ارجمند کوتاه‌تر از آن بود که شاهد حاصل کار خود باشد. او که متولد ۱۲۸۹ بود و در اروپا درس خوانده بود در سال ۱۳۲۳ دچار مرگی نابهنگام و تاسف برانگیز شد. داستان حیات و ممات او را به نقل از کتاب «سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران» بخوانید:
« سه برادر مهندس که تحصیلکرده آمریکا و اروپا بودند، نقش بسزایی در پیشبرد فعالیت‌های صنعتی ایران طی چهل سال (۱۳۵۷ - ۱۳۱۶) داشتند. از نظر مهندس بازرگان، مرحوم خلیل ارجمند، فعال و مولد ثروت بود؛ ولی هرگز در بند جاه و مال نبود. خودخواهی را کنار گذاشته و طالب خیر و سعادت برای عموم مردم و میهن خویش بود. او در خانواده‌ای اداری پرورش یافت. مادرش، قدسیه و پدرش، رحیم ارجمند نام داشتند. رحیم ارجمند از مدیران برجسته دولتی بود که تا سطح معاونت وزارت پست و تلگراف ارتقا یافت. فرزندشان خلیل، پس از پایان دوره دبیرستان، همزمان با مهندس بازرگان در بورس اعزام دانشجویان به فرانسه پذیرفته شد. او پس از اتمام تحصیل در فرانسه و یک سال کارآموزی در سال ۱۳۱۵ به ایران بازگشت.
در اولین مراحل فعالیتش، شروع به کار مستقل کرد و به سراغ خدمات دولتی نرفت. توانایی بدنی و فکری و قریحه سرشار، او را آماده کارهای بزرگ و مستقل کرد. مقاطعه‌کاری ساختمان راه‌آهن، یکی از کارهای او بود. مهندس ارجمند، فردی نبود که در یک جای ثابت، خود را مشغول کند. به تنهایی، اقدام به تهیه ماشین‌آلات مکانیک و آهنگری کرد. در سال ۱۳۱۶، کارگاه ارج را نزدیک میدان دروازه قزوین در تهران تاسیس کرد. به تدریج آن را به سه تا شش مغازه وسعت داد. پس از مدتی اندک، محل فعالیت خود را به خیابان شوش (در جنوب شرقی تهران) انتقال داد. اولین کار ارجمند، ساختن در و پنجره و نرده‌های فلزی بود. وی پیشنهادی برای کارهای فلزی انبار قماش(پارچه) به اداره ساختمان بانک ملی داد؛ اداره مذکور از یک مهندس اروپایی، درباره ارجمند نظرخواهی کرد؛ وی ارجمند را جوانی باهوش، ولی بی‌تجربه و فاقد وسایل معرفی کرد. بانک ملی در مهرماه ۱۳۱۷، تصمیم گرفت گلخانه‌ای درست کند اولین تجربه ارجمند در این زمینه، شاهکار تناسب و زیبایی، سبکی، ارزانی و استحکام بود. پس از آن، کارخانه ارج، به یک شعبه برای تامین نیازهای بانک ملی و ارجمند به‌عنوان مهندس و حلال مشکلات این اداره تبدیل شد. کارخانه او اقدام به ساخت پنجره‌های فلزی گردان و سردرهای مشبک در شهرهای اهواز، گرگان، اصفهان و شیراز کرد. درهای فلزی ساختمان بیمه و تعاونی مصرف کارکنان شرکت را نیز در همین سال‌ها ساخت. تامین سیم دینام و لاستیک خودرو از دیگر تولیدات کارخانه ارج بود. این کار در سال‌های اشغال ایران در جنگ جهانی دوم صورت گرفت، آن هم در شرایطی که با گرانی لاستیک و احتیاج عمومی، انجام آن، محال به نظر می‌رسید؛ اما کارخانه ارج به انجام آن توفیق یافت. ماشین‌های جوشکاری، توربین آبی برای آسیاب و دستگاه مولد برق‌دهی نیز از دیگر تولیدات آن بود. تولید مبل و صندلی‌های آمفی‌تئاتر و کلاس‌های دانشگاه تهران نیز به مهندس ارجمند سپرده شد. او همچنین دو دستگاه تلمبه انتقال آب گرم برای گرمایش مرکزی بانک‌های ملی شعبه انزلی و گرگان ساخت. دستگاه تهویه و شوفاژ نیز برای گرمایش مدارس درست کرد؛ به دنبال آن، اقدام به نصب سیستم گرمایش و تهویه مطبوع بیمارستان فارابی کرد.
در پی اشغال کشور (شهریور ۱۳۲۰) راه‌های تجاری محدود شد. این مساله نه‌تنها موجب توقف ارج نشد که بر تلاش تولیدی آن افزود. تقاضا برای خدمات و تولیدات وی به‌شدت افزایش یافت؛ کارگاه و دفتر، برای فعالیت وی کافی نبود. در همین زمان شریک و مدیر دقیقی به نام مهندس اکبری به ارج آمد. ارجمند در اردیبهشت ۱۳۲۱ نواحی شرق تهران، بیرون دروازه خراسان، کارخانه بزرگی تاسیس کرد. اساس صنعت برق، تولید سیم‌های نازک و عایقدار بود. وی برای اولین‌بار، سیم‌های مسی قطور را به سیم‌های نازک تبدیل کرد. برای این کار از خراسان، کرمیت می‌آورد و سیم‌های نازک را از طریق ماشین مفتول‌سازی تولید می‌کرد. او پس از چند ماه مطالعه، روشی برای عایقدار کردن سیم‌ها پیدا کرد. سرانجام، سیم‌های عایقدار نازکی به بازار آمد که برای هزاران موتور، کارخانه و دینام‌های وسایل نقلیه، به‌کار می‌رفت. وی همین سیم‌ها را در دستگاه ترانسفورماتور جوشکاری به‌کار می‌برد. بزرگ‌ترین شاهکار صنعتی ارجمند، ساخت مجموعه تلمبه‌های الکتریک بود که صددرصد در کارخانه وی تولید می‌شد. مهندس ارجمند در روز ۳۰ مهر ۱۳۲۳ به قصد سرکشی، وارد چاه آبی شد که به دستور وی در نزدیکی کارخانه برای احداث یک رختشویخانه عمومی حفر کرده بودند. هنگام ورود به چاه، بندهای کابل دستگاه بالابر در محل اتصال به جعبه پاره شد و ارجمند به عمق ۳۶ متری سقوط کرد و جان باخت در حالی که هنوز، جوانی ۳۴ ساله بود.»
مصائب دولتی شدن «ارج»
ارج تا پیش از انقلاب به‌صورت یک شرکت خصوصی باقی ماند، اما پس از انقلاب همچون بسیاری دیگر کارخانه ها، ارج دولتی شد. پس از دولتی شدن از توان آن کاسته شد و به سوی زوال رفت تا اینکه در دهه ۷۰ یک اختلاس ۲۰ میلیارد تومانی ضربه‌ای بزرگ به آن زد و اعتماد سهامدارانش را مخدوش کرد. پس از آن در پی تغییر مدیریت بار دیگر جان گرفت و کج دار و مریز به کار خود ادامه داد. از چند سال پیش کارگران و کارمندان این شرکت بارها تومار نوشتند و اعتراض‌شان را به تعویق حقوق خویش و خطر تعطیلی شرکت بیان کردند.
محمد طحان‌پور، رئیس اتحادیه لوازم خانگی در گفت‌وگو با «باشگاه خبرنگاران جوان» وضعیت ده سال اخیر این شرکت را چنین توصیف می‌کند: «این کارخانه حدود ۱۰ سال است که به دلیل مشکلات متعدد مالی و کمبود نقدینگی با توقف تولید مواجه شده و در شرف تعطیلی قرار گرفته بود.طی چند سال گذشته تنها یک نوع کولرآبی ۱۳ هزار در این کارخانه تولید می‌شده که آن هم متناسب با سفارش مشتری صورت می‌گرفت.طی این مدت برخی شرکت‌های خارجی خواستار خرید کارخانه بودند اما پس از بازدید به دلیل فرسودگی ماشین‌آلات و خط تولید منصرف شدند.»
به گفته طحان‌پور«عدم ارتقای تولید ملی و به‌روز نشدن تکنولوژی سبب خروج تولیدات داخلی از بازار رقابت می‌شود.» او همچنین «حمایت نکردن مردم از تولیدکننده داخلی و نخریدن جنس ایرانی» را دلیل دیگر سقوط شرکت‌هایی همچون «آزمایش» و «ارج» می‌داند. او تاکید می‌کند که در این شرایط «باید به سوگ صنایع داخلی نشست.» داستان «ارج» شاید همان داستان جوانمرگی بخش خصوصی در ایران باشد؛ مهندس خلیل ارجمند در جوانی جهان را بدرود گفت؛ شرکت او «دولتی» شد و به مرگی نمادین دچار گردید.
ارسال نظر