هزارتوی رقابت پذیری کالای ایرانی در بازارهای جهانی
استاندارد و کالاهایی که بر چسب استاندارد را از آن خود می‌کنند، همواره مورد تایید بسیاری از مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرند و در مقابل بسیاری از تولیدکنندگان و سازندگان کالا‌ها مقررات تولیدی خود را به‌گونه‌ای برمی‌گزینند که از شرایط استاندارد برای محصولات به راحتی عبور کنند.
سازمان ملی استاندارد طی سال‌های گذشته اقدامات مناسبی را در جهت کیفی‌سازی محصولات تولیدی کشور مد نظر قرار داده است که طی آن، ذهنیت مصرف‌کنندگان به سوی کالاهایی هدایت شد که آرم سازمان استاندارد را در بسته‌بندی خود داشته باشند. اما اقدامات این سازمان در پاره‌ای از اوقات مورد انتقاد قرار گرفته است. برخی منتقدان معتقدند پایه استاندارد‌های کشور به صورت حداقلی در نظر گرفته شده و باید نسبت به تبیین حداکثر استاندارد اقدامات لازم صورت گیرد.
همچنین یکی از چالش‌ها و انتقادات مطرح‌شده در خصوص بنگاه‌های تولیدی در سال‌های گذشته این بوده که بسیاری از این تولیدکنندگان از ابتدای امر با قوانین استاندارد شروع به تولید نکرده و پس از مدتی که بنیه مالی برای آنها به حدی برسید که توان تولید انبوه برای آنها محقق شود، دست به استاندارد‌سازی محصولات خود می‌زنند.
این گفته‌ها در حالی است که اخیرا رئیس سازمان ملی استاندارد طی نشستی از اقدامات غیرقانونی وزیر صنعت، معدن و تجارت و معاون اول رئیس‌جمهوری دولت دهم در حوزه استاندارد به شدت انتقاد کرد. بخشی از انتقادات برزگری به ماجرای استاندارد‌سازی خودرو و لابی‌های خودروسازان برای نادیده گرفتن قوانین برمی‌گردد. وی همچنین وجود انحصار را مسیری برای دور زدن استانداردها خواند. به همین بهانه و همچنین به بهانه هفته استاندارد، سراغ برخی کارشناسان، فعالان و مسوولان این موضوع رفتیم و از آنها اهمیت وجود استاندارد در کشور، چالش‌های موجود و مسائل مرتبط با آن را جویا شدیم. علی اباذری، معاون تدوین و ترویج استاندارد سازمان ملی استاندارد ایران، سیدمحمد جعفری رئیس انجمن حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده و سیدشریف حسینی عضو کمیسیون صنایع مجلس در میزگردی ارزیابی خود را از اقدامات سازمان استاندارد مطرح کردند. در ادامه به این موضوع که در میزگرد پیش رو تهیه شده است، بیشتر می‌پردازیم.
اولین سوال درخصوص اهمیت وجود استاندارد در کشور است. به نظر شما اهمیت وجود سازمان استاندارد در کشور به چه دلیل است؟
علی اباذری معاون تدوین و ترویج استاندارد سازمان ملی استاندارد ایران: در این زمینه باید در نظر داشت تدوین سیاست‌ها و استراتژی‌های استاندارد در نتیجه همفکری و همیاری فرهیختگان و نخبگان کشور است که طی آن براساس آخرین متدها و یافته‌های جهانی و فاکتور‌های معقول و منطقی موجود نسبت به این امر مبادرت می‌شود.
سازمان ملی استاندارد در تدوین سیاست‌های خود به مباحثی همچون بهداشت، سلامت و ایمنی توجه و جدیت بسیار زیادی به خرج می‌دهد تا از این طریق بتواند بخشی از حقوق شهروندی جامعه را تحقق بخشد. اصل استاندارد این موضوع را روشن می‌کند که با توجه به حفاظت از محیط‌زیست چگونه می‌توان از زیست‌بوم در دسترس خود در کارهای اقتصادی، صنعتی و دیگر حوزه‌ها، طرح‌ها و اقدامات استفاده و همچنین از آن حفاظت کرد و حق مردم و شهروندان از منابع به صورت بهینه و معقول استیفا شود. به همین واسطه قوانین و مقررات موجود با سازوکارهای مشخص و کارشناسی‌شده تبیین می‌شود.
اما در تعریف استانداردها می‌توان به این نکته نیز اشاره کرد که این عامل به‌گونه‌ای زبان مشترک جهانی محسوب می‌شود که طی آن، استانداردها راهی برای ارتباط با دیگر کشورهاست و نظام‌های مشترک در این امر پدیدار می‌شود. در عین حال اقدامات موثری را می‌توان برای هرچه بهتر شدن کیفیت کالاها و خدمات منظور کرد. به‌طور مثال مساله تعویض‌پذیری کالاها یکی از راهکارهایی است که طی آن، این امکان به مصرف‌کننده داده می‌شود که قطعات مورد استفاده در کالاها را جایگزین کند و موجب به روزآوری محصولات شود. این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا تامین منافع مردم و مصرف‌کنندگان منجر به تحقق حقوق شهروندی شود و اصولا جامعه اسلامی که به‌عنوان یک جامعه آراسته شناخته می‌شود، به وسیله این ابزار از خدمات ارزنده بهره‌مند شوند.
سیدمحمد جعفری رئیس انجمن حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده: سازمان ملی استاندارد در راستای وظایف مشخص خود حرکت می‌کند و گام به گام در حوزه تخصصی و علمی خود قدم برمی‌دارد. انجمن حمایت از مصرف‌کننده و تولیدکننده نیز مسوولیت تسهیل خرید برای مشتری را در نظر داشته و همواره در راستای این هدف حرکت می‌کند. خوشبختانه با توجه به ذهنیت ایجادشده برای مصرف‌کنندگان که آرم استاندارد یک نقطه مطمئن برای خرید محصول به شمار می‌آید، باید ارزیابی‌های این سازمان نسبت به کالاها و بنگاه‌های اقتصادی به‌روز‌تر و شاخصه‌های اصلی در این امر بهتر و امروزی‌تر شود. متاسفانه باید عنوان داشت که همکاری سازمان استاندارد با انجمن‌های تخصصی و صنفی بسیار کمرنگ و نمادین بوده و باید به مسوولان امر در این سازمان تاکید کرد که لیست کالاهایی را که مشمول استاندارد می‌شود در اختیار انجمن حمایت قرار دهند تا از این طریق بتواند با اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها به اطلاع مصرف‌کنندگان برسد. البته نمی‌توان از کنار اقدامات مدیریتی معقول سازمان استاندارد در هدایت افکار عمومی به سمت اقدامات و کیفی شدن محصولات به راحتی عبور کرد اما با این حال معمولا کارهای مدیریتی در یک رده سازمان مطلقا و صددرصد درست نبوده و اشتباهاتی نیز در این خصوص انجام می‌شود.
سیدشریف حسینی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس: استاندارد اصولا تضمین‌کننده تغییرات مثبت در کالاهاست و وجود آن بیانگر این است که در تولید کیفی‌تر هر محصول چه اقداماتی را باید مد نظر قرار داد. اصل وجود استاندارد به صورتی در کشور تعیین شده که طی آن، مصرف‌کننده بتواند از نظر کیفیت و ایمنی و بهداشت کالا اطمینان کامل داشته باشد.
آیا اقدامات سازمان استاندارد در سال‌های گذشته در تحقق حقوق شهروندی، قابل قبول بوده است؟
اباذری: اقدامات و مصوبات سازمان ملی استاندارد طی مدت گذشته چشمگیر بوده و تصویب ۲۳ هزار استاندارد برای کالاها در کشور، اقدام بزرگی است که انجام شده است. اما مهم‌تر از تصویب استانداردها، اجرای کامل این مصوبات است که می‌تواند باعث خشنودی مصرف‌کننده از کیفیت و استانداردها باشد و تلاش در این زمینه در حوزه استاندارد بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. خوشبختانه با اقدامات انجام‌شده در این زمینه شاهد هستیم که تمام واحدهای استاندارد سازوکاری برای پایش کیفیت تعریف کرده‌اند و کیفیت محصول یا خدمات ارائه‌شده همواره مورد کنترل قرار گرفته و دائما در حال نمونه‌برداری پایش هستند و به‌طور قطع می‌توان عنوان کرد که هیچ شرکت حائز کیفیت استاندارد نمی‌تواند از این کنترل‌های کیفی عبور کند.
جعفری: البته نمی‌توان از کنار اقدامات مدیریتی معقول سازمان استاندارد در هدایت افکار عمومی به سمت کیفی شدن محصولات به راحتی عبور کرد اما با این حال معمولا کارهای مدیریتی در یک رده سازمان مطلقا و صددرصد درست نبوده و اشتباهاتی نیز در این خصوص انجام می‌شود. یکی از این مسائل همان موضوعی است که عرض کردم و آن هم به‌روزآوری ارزیابی‌های این سازمان است. اصل بر این است که بنگاه‌های اقتصادی پیش از شروع به تولید انبوه نسبت به دریافت آرم کنترل کیفی سازمان استاندارد مبادرت ورزند و اگر تاکنون سیاست بر این بوده که مصرف‌کننده با مقوله استاندارد آشنا شود، از این پس باید فرآیندها را به سمت شرکت‌های تولیدکننده و استفاده از آن سوق داد. این موضوع باید پیش از تولید انبوه در همه شرکت‌های تولیدکننده مد نظر قرار گیرد و نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط باید نسبت به آن اهتمام لازم را داشته باشند. پیشنهاد بنده به مسوولان سازمان ملی استاندارد این است که مدیران و مسوولان آن با تشکل‌های رسمی موجود همچون انجمن‌های صنفی و انجمن حمایت از مصرف‌کننده و تولیدکننده، تعامل و همکاری بیشتری داشته باشند چرا که این‌گونه تشکل‌ها در صورت ورود به کار می‌توانند به‌عنوان بازوهای اجرای استاندارد و همچنین بهترین مشاورها برای هرچه بهتر شدن استانداردها اقدام کنند.
نگاه ما در حوزه استاندارد با توجه به اقدامات و فرآیندهای شکل‌گرفته در سال‌های گذشته بسیار خوب بوده و این دیدگاه منجر به هدایت افکار عمومی به سمت استاندارد محصولات شده است. اما اصولا استاندارد در کشور ایران در حال حاضر به‌صورت حداقلی در نظر گرفته شده و این در حالی است که بسیاری از کشورهای پیشرفته استاندارد را برای محصولات خود به‌صورت حداکثری در نظرگرفته‌اند. این اتفاق از جهتی باعث ارتقای کیفی محصولات و تحقق حقوق شهروندان شده است. اگر بخواهیم اقدامات استاندارد را تا امروز در نظر بگیریم می‌توانیم نمره قابل‌قبولی به آنها بدهیم اما مهم‌ترین موضوع این است که از این به بعد نیز باید به فکر ارتقای سطح استانداردها در کشور بود و به این سطح کیفی بسنده نکرد. نکته قابل‌توجه در این امر توجه ویژه در برنامه‌ریزی‌های کوتاه و بلندمدت کشور است که می‌تواند این امر را تحقق بخشد. البته باید در نظر داشت که سازمان ملی استاندارد طی سال‌های گذشته شرایط نامساعدی داشت که طی آن استقلال خود را از دست داده بود و به تازگی از آن رهایی پیدا کرده است.
چه اقداماتی می‌تواند در زمینه بهبود فرآیندهای استاندارد مورد توجه قرار گیرد؟
اباذری: باید در زمینه استاندارد وقت و انرژی گذاشته شود تا فرآیندها خارج از فرم و قاعده بین‌المللی شود و این امر متحمل هزینه‌هایی همچون وقت و انرژی است تا از این طریق بتوان شهروندان را خشنود کرد. بهبود فرآیندهای تولید در کشور نیاز به همدلی و همکاری تولیدکنندگان و دستگاه‌های نظارتی دارد تا بتوان با یک هدف واحد و سیاست‌های مشخص، شاخص کیفی کالاها را افزایش داد.
جعفری: از نظر اینجانب ایجاد کارگروه‌های مخصوص به هر کالا در سازمان استاندارد می‌تواند در بسیاری از حوزه‌ها کمک شایان توجهی به پیشبرد اهداف این سازمان کند. همه دستگاه‌های مرتبط در این موضوع باید فرهنگ استاندارد را دنبال و نشان استاندارد را برای همه قابل احترام کنند. علاوه بر این تولیدکنندگان طی ساز و کاری مشخص باید با استقرار آزمایشگاه‌ها و مراکز پایش در خود کارخانه‌ها ضوابط و شرایطی حتی سخت‌تر از قوانین استاندارد را در تولید محصول خود منظور کنند تا از این طریق باعث بهبود کیفی در سطح محصولات داخلی شود. مهم‌ترین مساله در این زمینه نیز توجه به اهداف بلندمدت در زمینه استاندارد کالاهاست که می‌تواند موجب رضایت شهروندان و تحقق حقوق شهروندی شود.
حسینی: مهم‌ترین اقدامات در حوزه استاندارد‌سازی محصولات به خود تولیدکننده بازمی‌گردد. اولا باید در حوزه تولید با مدنظر قرار دادن شرایط تولیدی، ماشین‌آلات و اداوات تولیدی را مطابق با شرایط اقلیمی و کاهش آلودگی هوا در نظر گرفت و ثانیا نگاه مصرف‌کننده را ارزیابی کرد و پس از آن به مقوله تولید بازگشت. با این تفاسیر هرچند استاندارد در کشور از جمله حوزه‌های تاثیرگذار در تولیدات و کالاهای مصرفی کشور است اما طی سال‌های گذشته دستخوش تغییرات متفاوتی شده است که ثبات و استقلال این سازمان را زیر سوال برده است. با وجود تمام انتقادات مطروحه علیه سازمان استاندارد خصوصا در حوزه خودرو می‌توان عملکرد این سازمان را تا حدودی قابل قبول دانست.