وقتی سوخت عرصه را بر غذا تنگ می‌کند

مساله سوخت و تامین سوخت‌های دوستدار محیط زیست در چند دهه اخیر بسیار مورد‌توجه بوده و تحقیقات زیادی دراین‌باره انجام شده است و یکی از سوخت‌هایی که در برخی کشورها مانند برزیل، مکزیک و ونزوئلا مورد توجه قرار گرفته، اتانول است. اتانول در این کشورها به دلیل داشتن مزارع بزرگ ذرت و نیشکر مورد توجه قرار گرفت و در برزیل همچنان این سوخت بخشی از خودروهای موجود در این کشور را تغذیه می‌کند. اما این سوخت بنا به دلایل مختلف گویا به پایان خط خود رسیده است. در رابطه با اینکه این سوخت زیستی می‌تواند برای محیط زیست مفید باشد و اثرات جانبی آن چقدر است، سوال‌های زیادی مطرح شده است.

اخیرا گزارش‌هایی از سوی سازمان‌های محیط زیستی تیر خلاص را به سمت این سوخت که امیدهای زیادی را در گذشته به‌وجود آورده بود رها کرده و اعلام کرده‌اند که از نظر محیط‌زیست این سوخت دیگر مزیتی ندارد چرا که آسیب‌های غیر‌مستقیمی را برای محیط زیست در پی خواهد داشت. در گزارش IPCC آمده است که اگر‌چه اتانول به‌عنوان سوخت خودرو ۳۰ تا ۹۰ درصد آلودگی کمتری دارد اما آلودگی‌های غیر‌مستقیمی که در زمان تهیه و کاشت محصولات کشاورزی که برای این منظور استفاده می‌شوند، دارد در مجموع باعث می‌شود این سوخت در مقایسه با خودروهای بنزینی آلاینده شناخته شود. این گزارش به‌طور کاملا خلاصه اعلام می‌کند که تبلیغ و ترویج استفاده از این سوخت زیستی توجیه محیط زیستی ندارد و در نهایت آلودگی بیشتری وارد محیط زیست می‌شود و برای اکوسیستم هم مخاطراتی در پی خواهد داشت. زمین‌‌هایی که با هدف تولید سوخت آماده می‌شوند با زمین‌هایی که با هدف تولید غذا مهیا می‌شوند تفاوت‌هایی دارند، موضوع استفاده از آب و کودهای شیمیایی هم در این رابطه در نظر گرفته می‌شود که کود‌های شیمیایی خود منبعی برای آلوده کردن آب و خاک هستند.

یکی از مواردی که مورد‌توجه کارشناسان قرار گرفته است، کاهش منابع تولید غذا در مزارع خواهد بود چرا‌که با حرکت تولیدکنندگان ذرت به سمت تولید اتانول، تولید ذرت برای مصارف غذایی کاهش یافته است. برای مثال در سال ۲۰۰۰ تنها ۱۰درصد از تولید ذرت در آمریکا صرف تولید اتانول سوختی می‌شد اما در سال ۲۰۱۳ این مقدار تا ۴۰درصد افزایش یافته است. در آمریکا در هر سال بیش از ۵۰۰ میلیارد لیتر بنزین و ۲۰۰ میلیارد لیتر گازوئیل مصرف می‌شود و اگر تمام تولید ذرت در این کشور صرف تولید اتانول شود تنها ۲۵درصد از مصرف بنزین و گازوئیل را تامین خواهد کرد و این در حالی است که آمریکا ۴۰درصد از ذرت کل دنیا را تولید می‌کند. این موضوع نشان می‌دهد که مقدار سطح تولید ذرت پاسخگوی نیاز سوخت این جامعه نخواهد بود. بنابراین اثرات تخریبی تولید اتانول به‌عنوان سوخت روی غذا کاملا مشهود است و می‌توان انتظار داشت بحران‌های بزرگ غذا در صورت اصرار بر تولید اتانول در پیش‌رو خواهد بود.

در کنار تهدیدهایی که برای غذای انسان‌ها ممکن است ایجاد شود در بخش پرورش ماکیان و حیوانات هم چالش‌هایی ایجاد خواهد شد و از همه مهم‌تر در کشورهایی که اقتصاد ضعیفی دارند این موضوع شدید‌تر خواهد بود و اثرات منفی‌اش را نشان خواهد داد. مقدار ذرتی که نیاز است تا یک گالن (۷/ ۳ لیتر) اتانول تولید شود برای مصرف ذرت یک نفر کافی است و نمی‌توان غذا را فدای یک سوخت جدید کرد. مشکلات ذکر شده برای ذرت در رابطه با نیشکر هم مطرح است و تهدیدهایی که در صورت افزایش زیر کشت رفتن بیشتر این محصولات کشاورزی به‌وجود می‌آید برای نیشکر هم مصداق دارد. در برزیل جنگل‌زدایی با هدف افزایش زمین‌های زیر‌کشت از جمله اقداماتی است که سالانه خسارت زیادی به محیط‌زیست و ریه‌های کره‌زمین یعنی آمازون وارد می‌کند. موارد گفته شده بخشی از دلایلی است که برای جلوگیری از افزایش استفاده از سوخت اتانول مطرح می‌شود و به عقیده کارشناسان در نگاه کلی آسیبی که افزایش تولید اتانول به محیط زیست وارد می‌کند بیشتر از مصرف سوخت‌های فسیلی در خودروها است.

در سال‌های گذشته به دلیل پاک شناخته شدن این سوخت بدون در نظر گرفتن سایر ابعاد محیط زیستی آن باعث شده است تا تشویق‌های مالیاتی در رابطه با افزایش تولید این سوخت باعث شود تا زمین‌های کشاورزی زیادی به این کار اختصاص پیدا کند. وجود زیر ساخت‌های مربوط به تولید اتانول از ذرت نیز این موضوع را تشدید کرده و باعث شده است کشاورزان بیشتری به تولید ذرت با هدف تولید اتانول برای سوخت خودرو روی‌بیاورند. درباره زیست توده (بیوماس) هم چالش‌های مربوط به ناکارآمد بودن و فضای زیاد نسبت به تولید کم هم باعث شده است تا این روش هم ناکارآمد به‌حساب بیاید و تولید سوخت از این راه اقتصادی نباشد. به نظر می‌رسد فناوری تا به امروز نتوانسته است چالش‌های مربوط به این موضوع را حل کند و تولید این سوخت‌های زیستی را به‌طور کامل و از هر نظر اقتصادی و پاک اعلام کند. انرژی که اتانول آزاد می‌کند ۳۳ درصد کمتر از بنزین رایج است که با اضافه شدن مکمل‌ها مانع کاهش انرژی می‌شود. در برزیل از سال ۱۹۷۶ میلادی، به‌کاربردن ترکیب بنزین و سوخت اتانول اجباری شده و از سال ۲۰۰۷، خودروها باید از سوخت ۲۵درصد اتانول و ۷۵درصد بنزین به‌صورت اجباری استفاده کنند. به نظر می‌رسد هزینه‌هایی که برای تولید این مقدار سوخت با در نظر گرفتن آسیب‌های غیر‌مستقیم وارد می‌شود به‌تدریج از رده خارج و یا با محدودیت زیادی همراه شود.