شاعران کلاسیک، نویسندگان معاصر

دنیای اقتصاد، ورشان بزازان- ۱۴ سال است که ۲۷ شهریورماه همزمان با روز درگذشت محمدحسین بهجت تبریزی روز شعر و ادبیات پارسی نام‌گذاری شده است. اگرچه بنا به گفته رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، از سال ۹۶ روز بزرگداشت فردوسی نیز روز پاسداشت زبان فارسی نام‌گذاری خواهد شد اما همواره نام بسیاری از هنرمندان از دوران کهن و معاصر در آسمان ادبیات پرستاره ایران می‌درخشد بی‌آنکه سهمی در این روز مهم داشته باشند. طی یک نظرسنجی که توسط روزنامه «دنیای اقتصاد» انجام شد ۴۰۰ نفر نام شاعر و نویسنده موردعلاقه خود را برای نام‌گذاری روز شعر و ادبیات فارسی به دنیای اقتصاد معرفی کردند. در این نظر سنجی در میان شاعران، سهم فردوسی ۳۴، مولانا ۱۸، حافظ ۱۵ و سایر شاعران ۳۳ درصد و درمیان نویسندگان سهم محمود دولت‌آبادی ۴۰، صادق هدایت ۱۸.۵، ابوالفضل بیهقی ۱۵ و سایر نویسندگان ۲۷.۵ درصد بود. ضمن اینکه بسیاری از اهالی ادبیات اعم از اساتید دانشگاه، نویسندگان و شاعران در این نظرسنجی شرکت کردند، به‌تفصیل با سه استاد دانشگاه در این‌باره صحبت کردیم و از آنان درباره اهمیت نام‌گذاری روزی به‌نام شعر و ادبیات فارسی و اقداماتی که باید برای زنده‌نگه‌داشتن هرچه بیشتر ادبیات فارسی انجام شود، پرسیدیم که در ادامه این گزارش می‌خوانید.

نسل امروز با ادبیات فارسی بیگانه است

نعمت‌الله تقوی بهبهانی، دکترای ادبیات و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد مشهد: با حفظ حرمت استوانه‌های شعر فارسی یعنی حافظ، سعدی، مولانا و فردوسی من حافظ را در رأس قرار می‌دهم و در میان نویسندگان هم فکر می‌کنم فاصله بیهقی با سایر نویسندگان بسیار زیاد است.

من فکر می‌کنم برای بزرگداشت این بزرگواران اولین و مهمترین کار، شناساندن اندیشه‌ها و زبان فخیم و استوار آن‌هاست. نسل امروز در مقایسه با نسل کهن با ادبیات فارسی بیگانه است. تشکیل جلسات و چاپ آثار بزرگان ادبیات فارسی خود می‌تواند نوعی بزرگداشت باشد.

شاعران کهن ایران جزو اندوخته‌های جهانی ما هستند و بزرگداشت این افراد، اشاعه اندیشه‌های آن‌ها و شناساندن جنبه‌های لفظی و معنایی آثارشان به جهانیان است.

من بیهقی را در ردیف شاعری مثل فردوسی می‌دانم و معتقدم ما از بیهقی غفلت کرد‌ه‌ایم. قبل از انقلاب هرساله در دانشگاه فردوسی مشهد یادبود بیهقی برگزار می‌شد، زبان بیهقی بسیار ارزشمند و بی‌نظیر است. نثر بیهقی در حفظ زبان فارسی و گسترش واژگان و دستور زبان بسیار نقش‌آفرینی کرده و حق بزرگی بر زبان فارسی دارد، لذا همواره باید در کنار فردوسی جایگاه ویژه‌ای داشته باشد، اما متاسفانه آنقدر کتاب‌هایش گران‌قیمت است که حتی برای تدریس در مقطع کارشناسی ارشد هم گاهی مجبوریم از کتاب گزیده‌های تاریخ بیهقی استفاده کنیم.

برای گرامیداشت این روز لازم است در دانشگاه‌ها ساعاتی را به خوانش آثار این ادیبان اختصاص دهیم. مثلا بیهقی‌خوانی، شاهنامه‌خوانی، حافظ‌خوانی، اما متاسفانه برگزاری این جلسات در عین حال که هزینه‌ای ندارد، انجام نمی‌شود.

مهمتر از نامگذاری این روز، برقراری امکانات و ارائه آثار شاعران و نویسندگان با قیمت مناسب است تا همگان بتوانند با اندیشه‌هایشان آشنا شوند. اگرچه نامگذاری روز شعر و نثر فارسی به‌طور مشخص و مجزا را لازم و ارزشمند می‌دانم.

هرسال نام یک شاعر و نویسنده ایرانی را گرامی بداریم

مریم صالحی‌نیا، دکترای ادبیات و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی:اگر بخواهم در حوزه ادبیات دیدگاهم را منحصر به یک شخص بدانم کار دشواری است؛ ما شعرای زیادی داریم که هریک در یک بعد خاص اهمیت دارند. پدر شعر فارسی رودکی است و پیشنهاد من برای این روز رودکی است و برای روز نثر فارسی نام بیهقی را انتخاب می‌کنم. اما شاید خودم نیز این نظر را قبول نداشته باشم چراکه هرکسی یک نظری دارد. من فکر می‌کنم بهتر این است این روز در هرسال به نام یک شاعر و نویسنده باشد و همواره بر یک نام نماند، جامعه، دیدگاه‌ها و چهره‌های ادبی تغییر می‌کنند، خود این روزها می‌توانند بستری برای رصد کردن تحولات اجتماعی باشند. بهتر این است که ما اجازه دهیم جامعه هرسال یک چهره ادبی را انتخاب کند. شاید به‌طور مثال در یک سال، نویسنده یا شاعری معاصر، اثری را خلق کرده و مستحق این است که به این وسیله مورد تجلیل قرار گیرد، البته این افراد باید مستند و مردمی انتخاب شوند و بگذاریم این نوسان وجود داشته باشد و هرسال نام یک یا چند فرد با معیار هنر و بدون حاشیه‌های جانبی مورد توجه قرار گیرد؛ باید امتیازاتی را برای اهالی شعر و ادبیات قائل شویم که این می‌تواند منشأ تحولاتی در جامعه باشد.ما برای تمام اتفاقات برنامه‌های مختلفی داریم و اگر برای این روز نیز از قبل برنامه‌ریزی کنیم، می‌توانیم با برگزاری جلسات متعدد و سخنرانی‌های مرتبط به طرز شایسته‌ای به استقبال این روز برویم. البته در این بین نقش رسانه‌ها و توجه آنان به این موضوع بسیار حائز اهمیت است.

در تقویم جهانی هم باید روزی به‌نام «روز جهانی شعر و ادب فارسی» ثبت شود

یوسف بینا، دکترای ادبیات و مدرس دانشگاه نیشابور: بر هیچ یک از ایرانیان و حتی بسیاری از غیرایرانیان پوشیده نیست که ارزش شعر فارسی و ادبیات ایرانی تا چه اندازه است. اگر بگوییم هر یک از کشورهای جهان می‌توانند با یک شاخصه فرهنگی یا اقتصادی یا علمی در دنیا شناخته شوند و به آن افتخار کنند، قطعا ما ایرانی‌ها چیزی ارزشمندتر از میراث ادبی خود نداریم که بخواهیم به‌عنوان والاترین میراث فرهنگی به آن افتخار کنیم. اگر امروز می‌گوییم هومر در کنار فردوسی بزرگ‌ترین حماسه‌سرایان جهان‌اند، هم‌قطاری هومر با فردوسی فقط به این دلیل است که هومر اروپایی است و اروپاییان می‌خواهند فرهنگ غالب جهان باشند. وگرنه همه می‌دانند که مقام فردوسی چقدر از هومر بالاتر است. همین قیاس را آگاهان دنیا درباره سعدی و شکسپیر نیز دارند. درباره خیام و مولانا و حافظ هم که هیچ کسی در دنیا پیدا نمی‌شود که همانندی برای آن‌ها برشمارد. از سوی دیگر وقتی می‌بینیم در تقویم رسمی ایران روزهایی به‌نام «روز ملی حمایت از صنایع کوچک» یا «روز ملی دامپزشکی» و... ثبت شده است، بزرگ‌ترین ناسپاسی در حق خودمان است که روزی به‌نام «روز ملی شعر و ادب فارسی» در تقویم نداشته باشیم؛ درحالی‌که اگر منصفانه بنگریم، باید بگوییم که در تقویم جهانی هم باید روزی به نام «روز جهانی شعر و ادب فارسی» ثبت شود.

امروز دیگر همه می‌دانیم که نام‌گذاری «روز ملی شعر و ادب فارسی» به‌نام شهریار، یک انتخاب شتابزده بوده است و باعث اعتراض آیندگان خواهد بود. شکی نیست که شهریار در شعر معاصر فارسی جایگاه درخور توجهی دارد و یکی از بزرگ‌ترین شاعران زبان آذری است. صرف‌نظر از جایگاه اجتماعی شهریار قبل و بعد از انقلاب اسلامی، ما چندین و چند شاعر هم‌شأن و هم‌ارز او داریم و مثلا غزل‌های عماد خراسانی حلاوتی کمتر از غزل‌های شهریار ندارد بلکه در فرازهایی بسیار از آن سروده‌ها شعرتر است. متاسفانه برخی از هم‌وطنان ما به‌دلایل مختلف شهریار را بهترین شاعر معاصر می‌دانند و بعضی‌ها هم او را بهترین شاعر ایران و حتی جهان می‌خوانند. درحالی‌که بی‌تردید اگر خود مرحوم شهریار زنده بود، هرگز حاضر به چنین کار ناشایستی نمی‌شد، حتی در دلش. اما اگر بخواهیم با نگاهی تخصصی به جوانب مختلف ادبیات دیروز و امروز فارسی، یک شاعر را انتخاب کنیم که نامش شایستۀ «روز ملی شعر و ادب فارسی» باشد، درعین حال که شاید نام‌های بزرگی همچون رودکی، فردوسی، نظامی، خیام، مولانا، سعدی، حافظ، بهار و... پیش چشم بیاید، اما قطعا کسی جز حافظ شایستۀ آن نیست که روز بزرگداشتش به‌عنوان «روز ملی شعر و ادب فارسی» نامیده شود. هیچ شاعری در جهان شعر به‌اندازۀ حافظ قبول عام نیافته و توفیق این نداشته است همچنان که سال‌هاست به‌عنوان یک شاعر درجه ‌یک در محافل علمی و دانشگاهی شناخته می‌شود، در طاقچه خانه عموم مردم هم قرار داشته باشد و حتی بزرگ‌ترین فیلسوفان و شاعران جهان مثل نیچه و گوته او را تا حد یک ابرانسان ستایش کنند.

به‌نظر می‌رسد، می‌توان عمده فعالیت‌های سالانۀ نهادهای علمی و فرهنگی در حوزۀ شعر فارسی را بر این روز متمرکز کرد و با استفاده از رسانه‌ها از جمله صداوسیما، برگزاری نشست‌های مهم شعری در این روز مثل کنگره‌های جهانی شعر، اختتامیه جشنواره‌های ملی شعر، تغییر فضاهای شهری متناسب با این روز، تقدیر از شاعران پیش‌کسوت در سراسر ایران، درخواست از مسئولان رده‌بالای مملکت مثل رئیس‌جمهور برای صدور پیام یا سخنرانی درباره این روز و کارهای بسیار دیگری از این دست، گفتمانی با عنوان «روز ملی شعر و ادب فارسی» در جامعه ایجاد و ادبیات فارسی را از فضای فانتزی خاصی که امروز به آن دچار شده است، خارج کرد.