آیا المپیک می‌تواند اقتصاد بحران زده برزیل را نجات دهد؟
ریو؛ از رویا تا نکبت
وحید نمازی
ایستاده‌اند؛ بهت زده، گرسنه، پابرهنه، کثیف و خسته ایستاده‌اند و دورادور، از بلندی مشرف بر ماراکانا، حجم وحشتناک نور و صدا را که از آن کاسه بزرگ جوشان بیرون می‌زند تماشا می‌کنند. این تصویری است که فردای برگزاری افتتاحیه المپیک ۲۰۱۶ از بالای یکی از تپه‌های نزدیک به استادیوم اصلی المپیک منتشر شد. اینجا، یکی از «فاوه لا»های مشهور و پرخطر ریودوژانیرو است. فاوه لا(Favela) نام پرتغالی حلبی آبادهای مشهور با دار و دسته‌های خطرناک است که در دل شهر ریو، بر دامنه تپه‌ها ساخته شده و حتی پلیس هم جرات گذر کردن از آنجا را ندارد.
وحید نمازی
ایستاده‌اند؛ بهت زده، گرسنه، پابرهنه، کثیف و خسته ایستاده‌اند و دورادور، از بلندی مشرف بر ماراکانا، حجم وحشتناک نور و صدا را که از آن کاسه بزرگ جوشان بیرون می‌زند تماشا می‌کنند. این تصویری است که فردای برگزاری افتتاحیه المپیک ۲۰۱۶ از بالای یکی از تپه‌های نزدیک به استادیوم اصلی المپیک منتشر شد. اینجا، یکی از «فاوه لا»های مشهور و پرخطر ریودوژانیرو است.فاوه لا(Favela) نام پرتغالی حلبی آبادهای مشهور با دار و دسته‌های خطرناک است که در دل شهر ریو، بر دامنه تپه‌ها ساخته شده و حتی پلیس هم جرات گذر کردن از آنجا را ندارد. بیشتر خلافکاران حرفه‌ای و باندهای سازمان یافته تجارت مواد مخدر و قاچاق در این زاغه نشین‌ها ساکن هستند و حتی گفته می‌شود گردشگرانی که به این مکان‌ها پا می‌گذارند، باید از جان گذشته باشند چراکه احتمال بروز هر خطری در آنجا وجود دارد. دوسال پیش و در بحبوحه جام جهانی ۲۰۱۴، پلیس ریو برای کنترل اشرار این منطقه فقط توانست آنجا را محاصره کند تا آنها چند روزی خرابکاری‌هایشان را به دل شهر نریزند. ولی نارضایتی‌ها و خرابکاری‌ها تنها محدود به ساکنین فاوه لا نمی‌شود؛ بسیاری از مردم برزیل نسبت به وضع اقتصادی موجود در کشورشان معترض هستند و میزبانی جام جهانی و المپیک را موجب فرو رفتن بیشتر برزیل در باتلاق بزرگ اقتصادی چند دهه اخیر می‌دانند که از نظر آنها، دولت مقصر ایجادش بوده است؛ کسری بودجه حدود ۴۷ میلیارد دلاری، تورم دورقمی و بیکاری ۱۱ درصدی، امان مردم برزیل را بریده و صدای اعتراض آشکار آنها را با برگزاری راهپیمایی‌های متعدد که حتی در روز برگزاری مراسم افتتاحیه المپیک هم ادامه داشت، به گوش جهان رسانده است. اما آیا با وجود این مشکلات، برگزاری المپیک می‌تواند راهکاری برای کسب درآمد به‌منظور مرهم گذاشتن بر زخم‌های اقتصاد بحران زده برزیل باشد؟
سقوط اقتصادی از کجا شروع شد؟
برزیل پهناورترین کشور و بزرگ‌ترین اقتصاد آمریکای لاتین و از نظر مولفه‌های جغرافیایی مانند جمعیت و مساحت، پنجمین کشور جهان است. ذخایر نفتی بسیار، سنگ‌آهن، دانه سویا و ذرت، منابع طبیعی اصلی آن هستند و به‌دلیل وابسته بودن اقتصاد و صادرات این کشور به این منابع، کاهش شدید قیمت انواع کالا، سنگ‌آهن و نفت در دو سال اخیر شوک‌هایی به اقتصاد برزیل وارد کرده است. دوره رکود و تورم بی‌سابقه و همچنین رشد منفی اقتصادی در برزیل از دهه ۸۰ میلادی و پس از سقوط حاکمان نظامی در این کشور آغاز شد ولی اجرای طرحی به‌نام «رئال» در دهه ۹۰ و در دوران ریاست‌جمهوری «فرناندو هنریک کاردوسو» باعث شد تا یک ثبات نسبی در اقتصاد برزیل به وجود آید و آنها آرام آرام به یکی از کشورهای رشد یافته تبدیل شوند. با به قدرت رسیدن «لولا داسیلوا» در سال ۲۰۰۳ با اینکه او مخالف دولت قبل بود، سیاست‌های اقتصادی دولت قبلی پیگیری شد و همین خط مشی باعث شد تا سرمایه‌های خارجی بیشتری وارد برزیل شود و موجبات توسعه اقتصادی را فراهم کند.
بعد از لولا، خانم «دیلما روسف» که رئیس دفتر لولا بود رئیس‌جمهور برزیل شد و به‌دلیل اشراف کمتر به امور اقتصادی و سیاسی و فاصله گرفتن از اتحادیه تجاری متشکل از کشورهای بزرگ آمریکای جنوبی، موجبات روند معکوس رشد شاخص اقتصادی برزیل را فراهم کرد تا اعتراض‌های مردمی بیش از پیش بالا بگیرد و در نهایت با پیگیری رسانه‌ها، از فساد بزرگی در دولت او پرده‌برداری گردد. اتهام اصلی، خرید رای برای خانم رئیس‌جمهور بود که توسط «شرکت نفتی پتروبرانس» که از بزرگ‌ترین شرکت‌های نفتی جهان به‌شمار می‌رود انجام شده بود. جالب است که رد پای رئیس‌جمهور لولا در این شرکت به چشم می‌خورد و همین بهترین بهانه برای مخالفان روسف بود تا به سیستم قضایی و مجلس سنای کشور فشار بیاورند تا خانم رئیس را در فاصله چندین هفته تا برگزاری المپیک از کار معلق و شرایط استیضاح او را فراهم کنند. اینچنین شد که کسری بودجه، رکود جهانی و فساد افشا شده سیاسی-اقتصادی، دست به دست هم دادند تا برزیل به باتلاقی خودساخته فرو برود.
میزبانی المپیک موجب رونق است یا ورشکستگی؟
به‌طور کلی میزبانی رویدادهایی همچون المپیک دارای سود و زیان‌های بالقوه است. تشویق به سرمایه‌گذاری و توسعه حمل و نقل و زیرساخت‌ها، افزایش گردشگران خارجی، تولید شغل و افزایش رشد اقتصادی، مزیت‌های میزبانی یک رویداد هستند و در مقابل، هزینه‌های گزاف میزبانی، تردید در استفاده از زیرساختهای توسعه داده شده در آینده و احتمال رکود اقتصاد داخلی کشور در زمان برگزاری بازیها به‌دلیل فضای امنیتی و کنترل‌های بیش از حد معمول هم زیان‌های احتمالی میزبانی یک رویداد را رقم می‌زنند. اقتصاد برزیل طی ۲۵ سال اخیر ۸/ ۳ درصد رشد منفی داشته و سال ۲۰۱۵ نیز بدترین رکود اقتصادی را تجربه کرده است. دولت به‌دلیل کمبود شدید بودجه، دستمزدهای ماهانه کارکنان پلیس، معلمان، بازنشستگان و سایر کارکنان دولتی در ایالت ریو را با تاخیر پرداخت کرده و هزینه‌های ساخت‌وساز برای برگزاری بازیهای المپیک هم از پیش‌بینی‌های قبلی به‌شدت بیشتر شده است. مقامات ایالت ریو اعلام کرده‌اند با کمبود ۶/ ۵ میلیارد دلاری بودجه برای سال‌جاری میلادی مواجه بوده‌اند. صندوق بین‌المللی پول باز هم پیش‌بینی کرده که حتی با وجود کسب درآمد از المپیک، اقتصاد برزیل امسال هم رشد منفی‌اش را ادامه خواهد داد.
نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که حدود ۵۰ درصد به تعداد مردم ناراضی نسبت به سال ۲۰۱۰ افزوده شده و حالا ۸۷ درصد برزیلی‌ها معتقدند وضع اقتصادی کشور «خراب» است. آب‌های آلوده و البته پشه «زیکا» هم که دیگر کابوس‌های بزرگ دولت برای برگزاری المپیک بوده‌اند و تنها برای کنترل زیکا چیزی حدود ۸۰۰ میلیون دلار هزینه شده است! با این همه، برزیل بحران زده هنوز هم امیدوار است برگزاری المپیک، راه برون رفت از مشکلات را پیش پایش قرار دهد. دولت ایالتی به کمک دولت مرکزی برای شهر ریو دو ژانیرو یک خط متروی جدید احداث کرده و یک ایستگاه راه آهن، یک فرودگاه پیشرفته و جاده‌های جدید در کنار مجموعه هتل‌ها و استادیوم‌های ورزشی نوساز هم برای برگزاری بهتر المپیک به این شهر اضافه شده‌اند. کنسرسیومی شامل شرکت‌های خصوصی بزرگ داخلی و خارجی، نسبت به سرمایه‌گذاری ۷.۵ میلیارد دلاری در بخش توسعه حمل و نقل عمومی اقدام کرده و انتظار دارد که این پروژه‌ها پولشان را به همراه سودی ۳ میلیارد دلاری طی چند سال آینده به آنها باز گرداند.
خرج و دخل المپیک ریو چقدر است؟
گفته می‌شود «هزینه‌های پایه» برگزاری المپیک ریو ۶/ ۴ میلیارد دلار است که ۵۱ درصد این مبلغ، صرف هزینه‌های جاری شده یا می‌شود. همچنین برآوردهای نهایی از هزینه قطعی ۱۱ (تا حتی ۲۰) میلیارد دلاری برگزاری المپیک خبر می‌دهند. در سوی دیگر، تخمین زده می‌شود که برزیلی‌ها حدود ۹ میلیارد دلار از برگزاری المپیک درآمد داشته باشند. حالا با در نظر گرفتن همان ۱۱ میلیارد دلار هزینه برآورد شده اولیه و ۹ میلیارد دلار درآمد، المپیک ریو تراز منفی ۲ میلیارد دلاری را روی دست دولت برزیل خواهد گذاشت. با این حال، فعالان اقتصادی بازارهای مالی از چندی قبل پیش‌بینی می‌کردند که اوضاع اقتصادی برزیل رو به بهبود خواهد گذاشت و به‌دلیل اینکه نرخ کالا و خدمات در زمان برگزاری بازیها افزایش پیدا می‌کند، در نتیجه شاخص سهام و واحد پول برزیل هم رشد خواهد کرد.بخشی از این پیش‌بینی درست از آب در آمده و نرخ برابری واحد پول برزیل (رئال) در برابر دلار آمریکا، طی چهار ماه گذشته حدود ۲۵ درصد رشد داشته است.
همچنین رویکرد تازه و بسته پولی حمایتی سرپرست جدید دولت یعنی «مایکل تمر» (که پس از برکناری دیلما روسف به قدرت رسیده) از سرمایه‌گذاران خارجی موجب شده تا نرخ بهره برزیل برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب‌تر شود و سرمایه‌گذاری در برزیل نسبت به دیگر بازارهای نوظهور دنیا، سودی دو برابری داشته باشد. با ورود سرمایه‌های خارجی، ریسک اوراق بهادار هم به پایین‌ترین سطح خود در سال رسیده و ارزش بازار سهام برزیل هم رشد کرده است. از سویی دیگر، پس از برگزاری بازیهای جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ و حضور توریست‌های فراوان در این کشور، صنعت گردشگری هم در آنجا رشد ویژه‌ای داشته و ارزش بازار آن از ۳/ ۱ میلیارد دلار به رقم کنونی ۱/ ۲ میلیارد رسیده و انتظار می‌رود علی رغم تهدیدهای پشه زیکا، آب‌های آلوده و نا امنی ناشی از فعالیت دار و دسته‌های خلافکار، تعداد بسیاری گردشگر برای حضور در بازیهای المپیک و حتی پس از آن راهی برزیل شوند.
المپیک ۲۰۱۶ ریو برای جوانان و نوجوانان ساکن فاوه لا‌ها، شاید هم فرصت باشد و هم تهدید. آنها که همچون نوجوانان حاضر در فیلم شهر خدا ((Cidade de Deus به کارگردانی «فرناندو میرلیس» که کارگردان مراسم افتتاحیه المپیک هم بود، بهترین راه برای زنده ماندن را اشتغال به بزهکاری و قتل و خشونت می‌دانند، آنچنان کاری به المپیک نخواهند داشت و همچون روز اول بازیها که اطراف اتوبوس خبرنگاران چینی به جان هم افتادند و شش نفر از خودشان را جلوی چشمهای بهت زده چینی‌ها کشتند، کار خودشان را می‌کنند. از آن سو، سود پروژه‌های المپیکی به جیب کنسرسیوم شرکت‌های بزرگ و سرمایه‌گذاران خارجی می‌رود و مردم عادی احتمالا تنها شور و شعف دو سه هفته‌ای گیرشان می‌آید و همچنان شکایت از آینده مه آلودشان را بالای «کوه کورکووادو» می‌برند و به پای تندیس عظیم «مسیح منجی» می‌ریزند که با دستانی باز، «شهر خدا» را به آغوش خود می‌خواند...
ارسال نظر