تخریب آثار باستانی با توسل به افکار وهابیت
«جنگ» با «میراث»
نخستین بار تخریب آثار باستانی توسط گروهک طالبان در افغانستان رقم خورد. در آغاز سده بیست و یکم، طالبان در حالی که بر بیشتر نقاط افغانستان حاکم شده بود، اقدام به تخریب مجسمه‌های باستانی از جمله مجسمه بودا کرد. در همان زمان بسیاری از ارگان‌های مربوطه خواستار توقف اقدامات ضدفرهنگی طالبان شدند اما طالبان می‌گفت در ایدئولوژی آنها جایی برای نگهداری آثار باستانی وجود ندارد و این مجسمه‌ها نماد شرک و کفر است و باید هرچه زودتر از بین برود. این تفکرات که اصولا ناشی از تفکرات وهابی است، در آرمان‌های طالبان و گروه‌هایی از این دست رسوخ کرده است.
نخستین بار تخریب آثار باستانی توسط گروهک طالبان در افغانستان رقم خورد. در آغاز سده بیست و یکم، طالبان در حالی که بر بیشتر نقاط افغانستان حاکم شده بود، اقدام به تخریب مجسمه‌های باستانی از جمله مجسمه بودا کرد. در همان زمان بسیاری از ارگان‌های مربوطه خواستار توقف اقدامات ضدفرهنگی طالبان شدند اما طالبان می‌گفت در ایدئولوژی آنها جایی برای نگهداری آثار باستانی وجود ندارد و این مجسمه‌ها نماد شرک و کفر است و باید هرچه زودتر از بین برود. این تفکرات که اصولا ناشی از تفکرات وهابی است، در آرمان‌های طالبان و گروه‌هایی از این دست رسوخ کرده است. وهابیون با عقاید تند خود با ظواهر و نمادها مخالفت می‌کنند و حتی اعتقاد دارند برای بزرگانشان نیز نباید مقبره‌ای ساخته شود.
گروه‌هایی که از آبشخور فکری وهابیون استفاده می‌کنند در طول این دهه نشان داده‌اند، با بسط تئوری خود، قصد نابودی فرهنگ‌های چند هزار ساله را در سر دارند. با ظهور پدیده داعش این روند اما سرعت عجیب‌تری به خود گرفته است. این گروه هم‌اینک در عراق نه‌تنها با اهداف تروریستی خود ترس و وحشت را بر بخش‌هایی از عراق و سوریه حاکم کرده، بلکه با از بین بردن تمدن‌های چند هزار ساله نشان داده است که قصد دارد تاریخ را از بین ببرد و برای خود تاریخی جدید بنگارد. داعشی‌ها با این ادعا که سایر تمدن‌ها چیزی جز شرک و کفر نیستند و باید از بین برده شوند، در طول هفته گذشته و ابتدای هفته جاری، آثار گرانقیمتی را که از دل تاریخ بر جای مانده بودند از بین بردند. آنها نیز همچون اسلاف خود با پتک به جان این آثار افتادند و از دل تاریخ این یادگارها را زدودند. قدمت برخی از این آثار به هزاران سال می‌رسید.
در سال 2001، زمانی که طالبان در کنار القاعده قرار گرفته بود، این دو گروه تندرو بی‌توجه به درخواست‌های یونسکو، با به کار گذاشتن بمب در داخل مجسمه‌های بودا، اقدام به نابودی این آثار باستانی کردند. در شهر تیمبکتو مالی نیز سرنوشت مشابهی در انتظار آثار باستانی بود. در سال 2013، تکفیری‌های موسوم به «گروه صحرا» با حمله به کتابخانه شهر تیمبکتو در مالی، بسیاری از نسخه‌های خطی و نایاب دنیا را به آتش کشیدند.
داعش نیز در ابتدای ورود خود به شهر موصل چنین سرنوشتی را برای کتابخانه موصل رقم زده بود. این گروه اما به این بسنده نکرد و اقدامات گسترده‌تری را برای نابودی آثار باستانی در عراق در نظر گرفته بود. گروه داعش روز شنبه در ادامه اقدامات تخریبی‌اش، محوطه باستانی هترا را در نزدیکی استان نینوای عراق نابود کرد. وزارت آثار باستانی و گردشگری عراق نیز این خبر را تایید کرد و گفت این گروه با فیلم‌هایی که از تخریب آثار گرفته‌اند شهر هترا را نابود کرده‌اند. شهر باستانی هترا با دو هزار سال قدمت، ترکیبی از معماری پارسی، یونانی و رومی بود که معدودی از آثار دوران اشکانیان نیز در آن به‌جا مانده بود. این شهر تاریخی در سال ۱۹۸۷ میلادی در فهرست میراث بشریت یونسکو قرار گرفته بود. به گفته سخنگوی حزب دموکرات کردستان عراق، نیروهای داعش با مواد منفجره این محوطه را تخریب کرده‌اند. شیوه‌ای که پیش از این طالبان و القاعده در افغانستان برای نابودی آثار باستانی استفاده می‌کرده‌اند.
«سوزان بوت» از دانشگاه آریزونا می‌گوید: «من امیدوار بودم نیروهای آمریکایی یا ائتلاف بین‌المللی بتوانند از شهرهای باستانی نمرود، هترا و نینوا حفاظت کنند، اما هنگامی که جنگی روی می‌دهد، حفظ آثار باستانی اولویت بالایی ندارد.» این در حالی است که پنج‌شنبه گذشته مقامات عراقی اعلام کردند که داعش شهر باستانی نمرود را نیز به‌طور کل تخریب کرده است. وزارت جهانگردی و آثار تاریخی عراق با صدور بیانیه‌ای گفت که گروه داعش، ظهر روز پنج‌شنبه با بولدوزر و دیگر ادوات سنگین، تخریب این شهر تاریخی را آغاز کرد. شهر تاریخی نمرود که از آن به عنوان نگین تمدن آشوری یاد می‌شود در قرن 13 پیش از میلاد و در حاشیه رود دجله، حدود 30 کیلومتری جنوب‌شرقی موصل، بنیان گذاشته شد. در این راستا وزارت جهانگردی و آثار تاریخی عراق خواستار نشست اضطراری شورای امنیت سازمان ملل متحد برای رسیدگی به این موضوع شده، اما درباره میزان خسارت به شهر نمرود جزئیاتی ارائه نکرده است. انتشار گزارش‌های مربوط به تخریب شهر نمرود یک هفته پس از پخش ویدئویی بوده است که شبه‌نظامیان داعش را در حال خرد کردن آثار باستانی در موزه موصل نشان می‌داد.
سازمان ملل متحد حمله هفته قبل را به‌عنوان جنایت جنگی محکوم کرد، اما به اعتقاد دوستداران آثار باستانی باید اقدامات موثرتری برای نگهداری این یادگارهای تاریخی صورت بگیرد. ایران پیش‌تر پیشنهاد داده بود که عراق آثار باستانی‌اش را به امانت به این کشور بسپارد. شبه‌نظامیان داعش اما نگهداری از آثار و اماکن باستانی را مصداق «بت‌پرستی» می‌دانند و معتقدند که چنین آثاری باید تخریب شود. استان نینوا که شهرهای موصل، نمرود و برخی از دیگر اماکن تاریخی عراق در آن قرار دارند از تابستان سال ۲۰۱۴ به تصرف شبه‌نظامیان داعش درآمده است.
عملیات نیروهای عراقی و کرد برای بازپس‌گرفتن نینوا با همکاری و پشتیبانی کشورهای ائتلاف علیه داعش همچنان جریان دارد. با این حال خبرگزاری فرانسه گزارش می‌دهد که عملیات اصلی برای بیرون راندن داعش از استان نینوا احتمالا چند ماه دیگر طول خواهد کشید و تا آن زمان اماکن تاریخی متعددی در اختیار گروه «دولت خودخوانده اسلامی» باقی خواهد ماند. برخی می‌گویند که ممکن است گروه داعش با اقدامات تخریبی بیشتر سعی کند که آثار باستانی را از بین ببرد و از این راه تبعات بیشتری برای گروهش به جای بگذارد.به باور برخی کارشناسان بازی دو سویه داعش با آثار باستانی بیشتر برای جلب توجه و حضور قوی در رسانه‌ها است. داعش تاکنون توانسته است با انتشار آثاری از این دست نفرات بیشتری را با تفکرات مشابه جذب گروه خود کند. دیوید ایگناتیوس، یادداشت نویس روزنامه واشنگتن پست اعتقاد دارد که گروه داعش با انتشار تصاویری از این دست، سر بریدن‌ها و کارهای دیگر توانسته در بین افکاری که طالب این شیوه است، جایی برای خود دست و پا کند و از این طریق نفرات بیشتری را جذب گروه خود کند.
گروه‌هایی که از آبشخور فکری وهابیون استفاده می‌کنند در طول این دهه نشان داده‌اند، با بسط تئوری خود، قصد نابودی فرهنگ‌های چند هزار ساله را در سر دارند. با ظهور پدیده داعش این روند اما سرعت عجیب‌تری به خود گرفته است. این گروه هم‌اینک در عراق نه‌تنها با اهداف تروریستی خود ترس و وحشت را بر بخش‌هایی از عراق و سوریه حاکم کرده، بلکه با از بین بردن تمدن‌های چند هزار ساله نشان داده است که قصد دارد تاریخ را از بین ببرد و برای خود تاریخی جدید بنگارد. داعشی‌ها با این ادعا که سایر تمدن‌ها چیزی جز شرک و کفر نیستند و باید از بین برده شوند، در طول هفته گذشته و ابتدای هفته جاری، آثار گرانقیمتی را که از دل تاریخ بر جای مانده بودند از بین بردند. آنها نیز همچون اسلاف خود با پتک به جان این آثار افتادند و از دل تاریخ این یادگارها را زدودند. قدمت برخی از این آثار به هزاران سال می‌رسید.
در سال 2001، زمانی که طالبان در کنار القاعده قرار گرفته بود، این دو گروه تندرو بی‌توجه به درخواست‌های یونسکو، با به کار گذاشتن بمب در داخل مجسمه‌های بودا، اقدام به نابودی این آثار باستانی کردند. در شهر تیمبکتو مالی نیز سرنوشت مشابهی در انتظار آثار باستانی بود. در سال 2013، تکفیری‌های موسوم به «گروه صحرا» با حمله به کتابخانه شهر تیمبکتو در مالی، بسیاری از نسخه‌های خطی و نایاب دنیا را به آتش کشیدند.
داعش نیز در ابتدای ورود خود به شهر موصل چنین سرنوشتی را برای کتابخانه موصل رقم زده بود. این گروه اما به این بسنده نکرد و اقدامات گسترده‌تری را برای نابودی آثار باستانی در عراق در نظر گرفته بود. گروه داعش روز شنبه در ادامه اقدامات تخریبی‌اش، محوطه باستانی هترا را در نزدیکی استان نینوای عراق نابود کرد. وزارت آثار باستانی و گردشگری عراق نیز این خبر را تایید کرد و گفت این گروه با فیلم‌هایی که از تخریب آثار گرفته‌اند شهر هترا را نابود کرده‌اند. شهر باستانی هترا با دو هزار سال قدمت، ترکیبی از معماری پارسی، یونانی و رومی بود که معدودی از آثار دوران اشکانیان نیز در آن به‌جا مانده بود. این شهر تاریخی در سال ۱۹۸۷ میلادی در فهرست میراث بشریت یونسکو قرار گرفته بود. به گفته سخنگوی حزب دموکرات کردستان عراق، نیروهای داعش با مواد منفجره این محوطه را تخریب کرده‌اند. شیوه‌ای که پیش از این طالبان و القاعده در افغانستان برای نابودی آثار باستانی استفاده می‌کرده‌اند.
«سوزان بوت» از دانشگاه آریزونا می‌گوید: «من امیدوار بودم نیروهای آمریکایی یا ائتلاف بین‌المللی بتوانند از شهرهای باستانی نمرود، هترا و نینوا حفاظت کنند، اما هنگامی که جنگی روی می‌دهد، حفظ آثار باستانی اولویت بالایی ندارد.» این در حالی است که پنج‌شنبه گذشته مقامات عراقی اعلام کردند که داعش شهر باستانی نمرود را نیز به‌طور کل تخریب کرده است. وزارت جهانگردی و آثار تاریخی عراق با صدور بیانیه‌ای گفت که گروه داعش، ظهر روز پنج‌شنبه با بولدوزر و دیگر ادوات سنگین، تخریب این شهر تاریخی را آغاز کرد. شهر تاریخی نمرود که از آن به عنوان نگین تمدن آشوری یاد می‌شود در قرن 13 پیش از میلاد و در حاشیه رود دجله، حدود 30 کیلومتری جنوب‌شرقی موصل، بنیان گذاشته شد. در این راستا وزارت جهانگردی و آثار تاریخی عراق خواستار نشست اضطراری شورای امنیت سازمان ملل متحد برای رسیدگی به این موضوع شده، اما درباره میزان خسارت به شهر نمرود جزئیاتی ارائه نکرده است. انتشار گزارش‌های مربوط به تخریب شهر نمرود یک هفته پس از پخش ویدئویی بوده است که شبه‌نظامیان داعش را در حال خرد کردن آثار باستانی در موزه موصل نشان می‌داد.
سازمان ملل متحد حمله هفته قبل را به‌عنوان جنایت جنگی محکوم کرد، اما به اعتقاد دوستداران آثار باستانی باید اقدامات موثرتری برای نگهداری این یادگارهای تاریخی صورت بگیرد. ایران پیش‌تر پیشنهاد داده بود که عراق آثار باستانی‌اش را به امانت به این کشور بسپارد. شبه‌نظامیان داعش اما نگهداری از آثار و اماکن باستانی را مصداق «بت‌پرستی» می‌دانند و معتقدند که چنین آثاری باید تخریب شود. استان نینوا که شهرهای موصل، نمرود و برخی از دیگر اماکن تاریخی عراق در آن قرار دارند از تابستان سال ۲۰۱۴ به تصرف شبه‌نظامیان داعش درآمده است.
عملیات نیروهای عراقی و کرد برای بازپس‌گرفتن نینوا با همکاری و پشتیبانی کشورهای ائتلاف علیه داعش همچنان جریان دارد. با این حال خبرگزاری فرانسه گزارش می‌دهد که عملیات اصلی برای بیرون راندن داعش از استان نینوا احتمالا چند ماه دیگر طول خواهد کشید و تا آن زمان اماکن تاریخی متعددی در اختیار گروه «دولت خودخوانده اسلامی» باقی خواهد ماند. برخی می‌گویند که ممکن است گروه داعش با اقدامات تخریبی بیشتر سعی کند که آثار باستانی را از بین ببرد و از این راه تبعات بیشتری برای گروهش به جای بگذارد.به باور برخی کارشناسان بازی دو سویه داعش با آثار باستانی بیشتر برای جلب توجه و حضور قوی در رسانه‌ها است. داعش تاکنون توانسته است با انتشار آثاری از این دست نفرات بیشتری را با تفکرات مشابه جذب گروه خود کند. دیوید ایگناتیوس، یادداشت نویس روزنامه واشنگتن پست اعتقاد دارد که گروه داعش با انتشار تصاویری از این دست، سر بریدن‌ها و کارهای دیگر توانسته در بین افکاری که طالب این شیوه است، جایی برای خود دست و پا کند و از این طریق نفرات بیشتری را جذب گروه خود کند.
ارسال نظر