نقش تجهیزات و ماشین‏آلات در حوزه معدن

محمد زندی کریمی
کارشناس حوزه ماشین‏آلات راهسازی و معدنی

نقش موثر و تعیین‏کننده ماشین‏آلات راهسازی و معدنی در به حرکت درآوردن موتور توسعه و پیشرفت جوامع همیشه مورد توجه سیاست‏گذاران و تصمیم گیرندگان بوده است. بر همین اساس در طول یک دهه گذشته این بخش مهم تحت تاثیر سیاست‏های کلان کشور در حوزه‏های مختلف، نوسان‏های قابل توجهی را تجربه کرده است.همزمان با افزایش چشمگیر قیمت نفت در اواسط دهه 80 و رشد بالای بودجه‏های عمرانی و سیاست انبساطی دولت در جهت تزریق نقدینگی به پروژه‏های عمرانی، به یکباره تقاضای ماشین‏آلات راهسازی و معدنی در سال‏های 85تا88 افزایش غیر‏منتظره‏ای را تجربه کرد به نحوی که به دنبال این افزایش تقاضا در طول مدت نسبتا کوتاهی چند برابر سال‏های گذشته ماشین‏آلات به فروش رسید.

با شدت گرفتن و جدی‏تر شدن تحریم‏های اقتصادی علیه ایران به ویژه در زمینه تحریم نفت، بسیاری از پروژه‏های عمرانی با کمبود نقدینگی مواجه شده و نیمه تعطیل شدند که در نتیجه آن تعداد قابل توجهی از ماشین‏آلات فروخته شده در سال‏های گذشته به‏صورت مازاد بر ظرفیت کاری و بیکار شدند، همزمان تعدادی از شرکت‏های ماشین‏آلات فعال در ایران نیز تحت فشارهای خارجی ناچار به ترک ایران شدند که این نیز به نوبه خود سبب کم رونق شدن بازار ماشین‏آلات راهسازی در فاصله سال‏های 89 تا 92 شد.

با روی کار آمدن دولت یازدهم از سال 1392 هرچند انتظارات روانی برای بهبود اوضاع با حل و فصل موضوع هسته‏ای شکل گرفت، اما نمایان شدن انباشت مشکلات اقتصادی از دوره‏های قبل باعث شد که دولت به ناچار بودجه‏های عمرانی را صرف پروژه‏های بالای 80 درصد پیشرفت کند؛ پروژه‏هایی که عمدتا نیاز به ماشین‏آلات راهسازی و معدنی در آن مقطع نداشتند، همین روند باعث شد که تا میانه سال 1394 تغییر محسوسی در عرضه و تقاضای ماشین‏آلات راهسازی شکل نگیرد. همزمان با به نتیجه رسیدن برجام در سال 94، امیدها برای بهبود شرایط بازار ماشین‏آلات راهسازی و معدنی به ویژه با رفع تحریم نفت و بهبود شرایط بودجه‏ای کشور جدی‏تر شده است. آثار این تحول جدید را بر بازار ماشین‏آلات راهسازی و معدنی در چند حوزه می‏توان بررسی کرد:

بهبود تدریجی شرایط مالی پیمانکاران

مهم‏ترین و فوری‏ترین اثر قرارداد برجام بر اقتصاد کشور رفع تحریم‏های نفتی و به دنبال آن خارج شدن دولت از زیر فشار بحران نقدینگی بوده است. با توجه به انباشته شدن مطالبات پیمانکاران در طی سنوات گذشته انتظار می‏رود با رفع این مشکل به تدریج دولت راهکارهایی برای پرداخت معوقات پیمانکاران ارائه کند، اعطای اوراق مالی با مجوز‏های قانونی به پیمانکاران در جهت پرداخت مطالبات آنها یکی از این راهکارها است. البته باید توجه داشت حجم این معوقات در حدی است که مرتفع شدن مشکلات پیمانکاران و به دنبال آن رونق تقاضا در بخش ماشین‏آلات راهسازی و معدنی، در کوتاه‏مدت و به‏صورت فوری دور از ذهن بوده و نیازمند طی زمان است.

اثرات آزاد شدن نرخ ارز بر قیمت ماشین‏آلات

در ماه‏های اخیر همزمان با حذف ارز مرجع برای واردات ماشین‏آلات راهسازی و معدنی و لزوم استفاده واردکنندگان این بخش از ارز آزاد مشتریان این ماشین‏آلات به یکباره با افزایش قیمت قابل توجهی روبه‏رو‏ شدند. با توجه به قیمت بالای این ماشین‏آلات، افزایش حدود 15درصدی در نرخ ارز برای واردات این ماشین‏آلات باعث بالا رفتن قیمت ریالی این دستگاه‏ها به شکل کاملا محسوسی شده که این افزایش قیمت به‏صورت مستقیم به مصرف‏کننده نهایی منتقل خواهد شد. در چنین شرایطی بازار ماشین‏آلات به‏صورت مقطعی وارد رکود خواهد شد و انتظار می‏رود در ادامه و باگذشت زمان مشتریان باقیمت‏های جدید هماهنگ شده و به تدریج بازار به شرایط گذشته بازگردد.

ورود شرکت‏ها و برندهای جدید در بازار

با آغاز روند اجرای برجام، موانعی که در طول سالیان گذشته بر سر راه فعالیت شرکت‏های بین‏المللی و خارجی در ایران به وجود آمده بودند به تدریج رفع می‏شوند. این موانع شامل لیستی از تحریم‏های بانکی، حمل‏ونقل‏، بیمه و سایر مواردی است که مزاحمت‏هایی را برای حضور شرکت‏های خارجی در حوزه‏های مختلف و از جمله ماشین‏آلات راهسازی و معدنی در ایران ایجاد کرده بود. همزمان با این تحول حضور نمایندگان خارجی شرکت‏های متقاضی فعالیت و عرضه محصول در ایران، در ماه‏های گذشته افزایش چشمگیری داشته که حاصل مذاکرات برخی از آنها در ایران به عقد قرارداد و حتی در مواردی آغاز فعالیت رسمی نیز منجر شده است. درنتیجه چنین تحولی، به‏طور طبیعی تنوع عرضه انواع ماشین‏آلات راهسازی و معدنی از برند‏های مختلف اروپایی و آسیای شرقی در ایران به لحاظ کیفیت محصول و شرایط پرداخت افزایش می‏یابد که حاصل آن بالارفتن قدرت انتخاب مشتریان برای خرید محصولات و ایجاد رقابت بین شرکت‏های عرضه‏کننده برای بالابردن سهم بازار خود خواهد بود.

نقش تعیین‏کننده بخش معدن در وضعیت بازار

در چندسال گذشته و همزمان با اعمال تحریم‏های اقتصادی، فعالیت بخش‏های عمرانی وارد رکود بی‏سابقه‏ای شد. در چنین شرایطی ادامه یافتن فعالیت بخش معدن سبب شد فروش ماشین‏آلات در سطحی پایین‏تر از گذشته در بازار ادامه یابد و رکود در بازار شکل بحران پیدا نکند. اهمیت فعالیت‏های معدن و صنایع معدنی در دوران تحریم به دلیل ارزآوری صادرات در این بخش در دوره‏ای که کشور با کمبود نقدینگی ارزی روبه‏رو‏ شده بود باعث شد که تا حدودی توجهات به حوزه معدن افزایش یافته و در نتیجه آن فروش ماشین‏آلات راهسازی و معدنی در بخش معدن جایگزین فعالیت‏های عمرانی شود. در دوره پس از برجام بخش معدن در نتیجه حمایت‏های قانونی دولت و مجلس از این بخش، همچنان می‏تواند به‏عنوان عامل مهمی در جهت رونق بازار ماشین‏آلات راهسازی و معدنی نقش موثری ایفا کند که بررسی تفصیلی این موضوع از حوصله این نوشته خارج است و نوشتار جداگانه‏ای را می‏طلبد.

رونق گرفتن بازارهای جدید با محصولات جدید

در طول یک دهه گذشته الگوی کاربری ماشین‏آلات راهسازی و معدنی به تناسب موقعیت‏های کاری و بهره‏وری آنها تغییر قابل ملاحظه‏ای داشته است. به‏عنوان نمونه توسعه ماشین‏آلات سایز کوچک راهسازی برای استفاده در بخش عمران و خدمات شهری در جهان مورد توجه قرار گرفته است.

سیاست‏های حمایتی دولت برای ماشین‏آلات

طی سالیان گذشته سیاست حمایت از تولیدات داخلی در بخش ماشین‏آلات راهسازی و معدنی به شیوه‏های مختلف اجرایی شده است. از جمله مهم‏ترین‏ این سیاست‏ها تخفیف تعرفه گمرکی برای واردات ماشین‏آلاتی است که درصد مشخصی از آنها در داخل ایران تولید شود. چنین رویکردی سبب می‏شود قیمت تمام شده ماشین‏آلات تولید داخل نسبت به نمونه مشابه خارجی آن به‏صورت چشمگیری کاهش یافته و درنتیجه توان رقابتی این دستگاه‏ها در بازار افزایش یابد. در حال حاضربا توجه به اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی، حمایت‏ها از تولید ماشین‏آلات راهسازی و معدنی درداخل کشور روبه افزایش است.همین امر سبب شده است اکثر واردکنندگان ماشین‏آلات، موضوع تولید بخشی ازاین دستگاه‏ها در ایران را درمذاکرات با طرف خارجی مدنظر قرار دهند تا بتوانند با استفاده از تخفیف در تعرفه‏های گمرکی قدرت رقابتی خود را برای فروش ماشین‏آلات حفظ کنند. آنچه به آن اشاره شد تعدادی از عوامل موثر بر بازار ماشین‏آلات راهسازی و معدنی طی ماه‏ها و سال‏های آتی در ایران است.در نهایت نگارنده معتقد است با توجه به تاثیر بحران‏های انباشته سال‏های گذشته، در حال حاضر بهبود شرایط به‏صورت تدریجی و با شیب ملایم صورت می‏گیرد که صبوری فعالان این عرصه برای پدیدار شدن آثار مثبت تحولات جدید را می‏طلبد.