دونالد ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل بار دیگر توافق‌ هسته‌ای با ایران را بدترین توافق تاریخ آمریکا عنوان کرد؛ در این زمینه به‌رغم آنکه بسیاری از کارشناسان معتقد به بی‌اثر بودن اظهارات وی بر بازارهای ایران بودند، اما نگرانی‌هایی درخصوص همکاری‌های شکل‌گرفته میان ایران و کشورهای اروپایی طی دو سال اخیر به وجود آمده است. از آنجا که صنعت خودرو ایران جزو اولین صنایع کشور بود که توانست از ثمرات برجام بهره ببرد و براین‌اساس سه قرارداد همکاری مشترک با خودروسازان جهانی منعقد شده است، این پرسش وجود دارد که آیا سخنان ترامپ تاثیری در چشم‌انداز قراردادهای خودرویی دارد. در این مورد با حسن کریمی‌سنجری، کارشناس صنعت خودرو به گفت‌وگو پرداختیم. به اعتقاد وی، اهمیت بازار ایران برای اروپایی‌ها بسیار زیاد است اما میزان پایبندی این شرکت‌ها به ماندن در ایران به میزان عمق حضور اقتصادی و سرمایه‌گذاری آنها در صنعت خودرو ایران بستگی دارد.

با توجه به اظهارنظرهای دونالد ترامپ در سازمان ملل بر ضد برجام به نظر شما آیا قراردادهای منعقد شده در صنعت خودرو تحت تاثیر قرار خواهد گرفت؟

در شرایط فعلی سرنوشت توسعه صنعت خودرو ایران به سرنوشت برجام گره خورده و سرنوشت برجام نیز به تعهدات دو طرف. همان‌طور که می‌دانیم طرف ما در برجام متشکل از شش کشور بزرگ هستند که در حال حاضر تنها یکی از آنها ادعای خروج از برجام را مطرح کرده است. به هر حال چه با برجام و چه بدون برجام ظاهرا قرار نبوده که خودروسازی ایران با شرکت‌های خودروسازی آمریکایی مشارکتی داشته باشد بنابراین به نظر می‌رسد در صورتی که شرایط تحقق دو شرط ذیل مهیا باشد از منظر مشارکت خارجی، توسعه صنعت خودرو ایران حتی بدون آمریکایی‌ها نیز هرچند با تاخیر ولی دست‌یافتنی است. علت تاخیر ذکر شده نیز به میزان سرمایه‌گذاری مشترک آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها مربوط می‌شود که باعث می‌شود اقتصاد ایران به اندازه کافی از منافع مشارکت با اروپایی‌ها به‌دلیل دخالت شریک آمریکایی خود بهره‌مند نشود. دو شرط مزبور عبارت است از اینکه کشورهای اروپایی طرف برجام به رغم اظهارات مقامات آمریکایی بر حفظ تعهد خود باقی بمانند. و دومین شرط اینکه تعهدات برجام از سوی همه طرف‌های برجام حتی در صورت بی‌تعهدی ایالات متحده رعایت شود. به‌ویژه تعهدات مربوط به ارتباطات بانکی و اقتصادی؛ چراکه متاسفانه تاکنون اقتصاد ایران و همچنین صنعت خودرو به‌اندازه کافی نتوانسته از اعتبارات بانکی و ارتباطات اقتصادی با اروپا و حتی سایر کشورهای بزرگ دنیا بهره‌مند شود. البته میزان تمایل و توجه پارامترهای داخلی مجموعه اقتصاد و صنعت ایران، موثر در توسعه خودروسازی، به بهره‌مندی از مشارکت خارجی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به‌طوری‌که شاهد بوده‌ایم، تاکنون این توجه و تمایل به‌اندازه کافی توسعه‌یافته نبوده است. به‌عبارت بهتر توسعه در صنعت خودرو باید ابتدا از توسعه در تفکر و رویکرد متولیان و سیاست‌گذاران این صنعت شروع شود. آیا در سال‌های پس از برجام به‌اندازه کافی درخصوص اهمیت توسعه خودروسازی و روش‌های دستیابی به آن اندیشه کرده‌ایم؟ با در نظر گرفتن شرایط موجود و سرعت توسعه به‌نظر می‌رسد خودروسازی ایران تمایل ندارد پا را فراتر از آنچه تا قبل از تحریم‌ها بوده بگذارد.

عمده قراردادهای امضا شده در پسابرجام در صنعت خودرو با کشورهای اروپایی بوده است. به نظر شما اظهارنظرهای مقامات آمریکایی درخصوص برهم زدن برجام تاثیری بر این کشورها و خودروسازان آنها دارد؟

همان‌طور که شاهدیم کشورهای اروپایی برای متقاعد کردن آمریکایی‌ها تلاش زیادی می‌کنند شاید مهم‌ترین دلیل آنها از حفظ برجام اهمیت ایران به‌عنوان بازار هدف برای جذب محصولات این کشورها است. درحال حاضر به لحاظ سطح درآمد ۴۵ درصد از جمعیت ایران را طبقه متوسط که مهم‌ترین طبقه در ارزیابی‌های اقتصادی یک بازار محسوب می‌شود، تشکیل می‌دهند و این بدان معناست که ایران به‌عنوان یک بازار جذاب برای محصولات این کشورها دارای ارزش‌های اقتصادی والایی برای سرمایه‌گذاری است. میزان پایبندی این شرکت‌ها به ماندن در ایران به میزان عمق حضور اقتصادی و سرمایه‌گذاری آنها در صنعت خودرو ایران بستگی دارد. هرچه خروج از قراردادهای امضاشده، طرف خارجی را با ریسک بیشتری مواجه سازد امکان تاثیرپذیری این قراردادها از حواشی ایجاد شده و گفتمان‌های سیاسی کمتر خواهد بود. بنابراین اگر در قراردادهای منعقد شده به ورود سرمایه بیشتر (آورده های نقدی میلیارد یورویی)، انتقال دانش فنی از طریق ایجاد مراکز طراحی و ساخت ماژول‌های اصلی خودرو یعنی موتور و گیربکس و مهم‌تر از اینها وابسته کردن بخشی از بازارهای هدف صادراتی این کشورها به محصولات تولیدی در سایت ایران توجه کافی شده باشد، قطعا ریسک ترک ایران برای این کشورها بالا خواهد بود و بنابراین احتمال تاثیرپذیری این نوع قراردادها از گفتمان‌های سیاسی حاشیه‌ساز به مراتب کاهش پیدا می‌کند.

به نظر شما در شرایطی که برخی از خودروسازان معتبر جهانی برای ورود به بازار ایران شک و شبهه دارند مواضع جدید دولت آمریکا می‌تواند موجب عقب‌نشینی این شرکت‌ها از ادامه مذاکره شود؟

مطالعه توسعه بازار خودرو در دنیا بیانگر افت تقاضا در یک دهه آتی به‌ویژه در مورد خودروهای با سوخت فسیلی است؛ بنابراین با در نظر گرفتن ویژگی‌های مهم بازار ایران که بخشی از این ویژگی‌ها را در پاسخ قبلی برشمردم می‌توان گفت بازار ایران به‌عنوان یکی از ۱۰ بازار قابل‌توجه دنیا برای فروش خودرو مطرح است؛ به‌طوری‌که از شرایط کافی برای جذب سرمایه شرکت‌های بزرگ خودروسازی دنیا برخوردار است. البته این به سایر پارامترهای موثر در جذب سرمایه‌های خارجی به‌ویژه عوامل داخلی مجموعه اقتصاد و صنعت ایران نیز بستگی دارد. پارامترهایی نظیر سیاست‌های اتخاذ شده دولتی برای توسعه صنعت خودرو ایران، سیاست‌های اتخاذ شده دولتی برای سهولت و مساعد کردن فضای کسب و کار، نرخ بهره‌وری منابع به‌ویژه در منابع مالی و انسانی، محدودیت‌های سیاسی؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد محدودیت‌های مهم‌تری نسبت به گفته‌های آقای ترامپ در مسیر جذب سایر خودروسازی‌های بزرگ دنیا برای سرمایه‌گذاری در ایران وجود دارد که اگر در مورد رفع آنها چاره‌ای نیندیشیم قطعا قراردادهای آتی یا منعقد نمی‌شود یا در صورت انعقاد هم نمی‌تواند شرایط توسعه را برای خودروسازی ایران مهیا کند. بنابراین به زعم من اگر حاشیه‌سازی‌های ترامپ در حد حرف باقی بماند و وارد مرحله عملی نشود تاثیر منفی آن صرفا در کوتاه‌مدت خواهد بود و نمی‌تواند بر جذابیت‌های بازار ایران در بلندمدت غلبه کند.