ساختار نامناسب صادراتی و راه طولانی رشد اقتصادی زنجان

صادرات استان زنجان از نظر کالاهای صادراتی و کشورهای هدف از تنوع لازم برخوردار نیست، به طوری که ۷۰ درصد ارزش سبد صادراتی استان به کالاهای معدنی خام و انواع ترانسفورماتور اختصاص دارد. مهندس غلامحسین جمیلی در این رابطه اعتقاد دارد که اقتصاد مقاومتی و پیگیری برنامه‌های آن می‌تواند بستر مناسبی در جهت توسعه تجارت خارجی در استان باشد. در کنار ‌تمهیدات در نظر گرفته شده در برنامه‌های ملی و استانی برای توسعه صادرات، تولید کالاهای صادرات‌گرا و بازار محور در استان باید در اولویت و راس تمامی ‌برنامه‌های استانی این حوزه قرار گیرد، چرا که مهم‌ترین عامل در ساختار نامناسب صادرات استان، عدم تولید کالاهای صادراتی متناسب با نیاز بازارهای هدف بوده است.

سهم استان زنجان در اقتصاد کشور چه میزان است؟ شرایط کلی بنگاه‌ها و واحدهای خصوصی استان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مهم‌ترین شاخص در بررسی سهم استان زنجان از اقتصاد کشور، بررسی سهم تولید ناخالص داخلی استان از تولید در کشور است. براساس آخرین اطلاعات منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، تولید ناخالص داخلی (GDP) استان در سال ۹۲ کمتر از یک درصد و برابر ۹۵/ ۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور بوده است که این سهم در مقایسه با سهم جمعیتی وجغرافیایی استان فاصله حداقل ۵/ ۰ درصدی با کشور دارد. یکی دیگر از شاخص‌های مهم در بررسی شکاف اقتصاد استان از کشور، بررسی نسبت تولید ناخالص داخلی سرانه استان به کشور است. این نسبت در سال ۹۲ برابر ۱/ ۷۰ درصد بوده است. به عبارتی سرانه تولید ناخالص داخلی در استان نزدیک به ۳۰ درصد کمتر از کشور بوده است. با این اوصاف می‌توان گفت استان زنجان راه طولانی برای جبران شکاف‌های اقتصادی و رسیدن به وضعیت مطلوب در پیش دارد. ارزیابی شرایط بنگاه‌ها و واحدهای خصوصی استان نیازمند بررسی شرایط مختلفی است. از مهم‌ترین بسترهای لازم برای فعالیت بنگاه‌های خصوصی در استان نیز وجود فضای کسب وکار مناسب است. در صورت ساماندهی مناسب فضای کسب و کار، شکاف شاخص‌های اقتصادی استان زنجان با کشور حذف می‌شود یا به حداقل خواهد رسید. امیدواریم با رویکرد دولت به این بخش گام‌های مثبتی در راستای تسهیل و رفع موانع تولید که گریبان گیر اقتصاد کشور شده، برداشته شود.

سهم اشتغال بخش خصوصی در اقتصاد زنجان چه اندازه و تمرکز واحدهای صنعتی درچه بخش‌ها و صنایعی است؟

سهم اشتغال در سال ۹۴ به تفکیک حوزه‌ها در استان در کشاورزی (۲/ ۲۹)، ‌صنعت (۹/ ۳۳) و خدمات (۹/ ۳۶) درصد بوده است. این در حالی است که سهم اشتغال در سال گذشته به تفکیک بخش‌ها در کشور برابر، کشاورزی (۶/ ۱۷)، صنعت (۶/ ۲۳) و خدمات (۸/ ۴۹) درصد بوده است. روشن است که عملکرد استان در اشتغال بخش کشاورزی و صنعت از میانگین کشوری بالاتر و در بخش خدمات از میانگین کشور پایین تر بوده است. همچنین سهم اشتغال در بخش خصوصی استان به میزان ۶/ ۸۴ و بخش دولتی به میزان ۴/ ۱۵ در سال ۹۴ برآورد شده، در حالی که اعداد متناظر کشوری برابر با ۹/ ۸۲ (بخش خصوصی) و ۱/ ۱۷ درصد (بخش دولتی) است. طبق آمار و مطالب ارائه شده می‌توان نتیجه گرفت که در استان زنجان بیشتر فعالیت‌های تولیدی، صنعتی و خدماتی در بخش خصوصی بوده و این بخش سهم بیشتری را در اقتصاد استان به خود اختصاص می‌دهد. تمرکز واحدهای صنعتی به ترتیب در صنایع کانی غیرفلزی، محصولات غذایی، فلزات اساسی، محصولات شیمیایی -لاستیک و پلاستیک - و منسوجات است.

مهم‌ترین مزیت‌های صادراتی استان زنجان به چه بخش‌هایی اختصاص دارد؟ چه ظرفیت‌هایی در صنایع مختلف مغفول مانده است؟

صادرات استان زنجان در هر دو بعد چه از نظر کالاهای صادراتی و چه از نظر کشورهای هدف از تنوع لازم برخوردار نیست؛ به طوری که سبد صادراتی استان نزدیک به ۷۰ درصد ارزش خود را از کالاهای معدنی خام شامل روی، سرب، مس وانواع ترانسفورماتور گرفته است. وابستگی ارزش کالاهای معدنی به قیمت‌های جهانی، صادرات استان را با نوسانات بالایی همراه می‌کند، چرا که فروش مواد معدنی خام وکار نشده معادل فروش ثروت در اقتصاد تلقی می‌شود. در بعد کشورهای هدف نیز، نزدیک به ۷۰ درصد از صادرات استان تنها به دو کشور ترکیه و عراق اختصاص یافته است و کشورهای دیگر سهم اندکی ازصادرات استان داشته‌اند. از مهم‌ترین مزیت‌های صادراتی استان می‌توان به ترتیب ارزش به فرآورده‌های صنعتی، معدن، فرش، کشاورزی و گردشگری اشاره کرد. در این میان، صنایعی مانند نساجی و صنایع معدنی به‌رغم مزیت نسبی در استان مغفول مانده‌اند. عدم بازاریابی مناسب برای کالاهای صادراتی استان در کنار عدم تنوع‌پذیری لازم در کالاهای صادراتی عملا تجارت خارجی استان را با مخاطره رو‌به‌رو کرده، هر چند که اعمال تحریم‌های بین‌المللی در محدود شدن شرکای تجاری استان بی‌تاثیر نبوده است. اقتصاد مقاومتی و پیگیری برنامه‌های آن می‌تواند بستر مناسبی در جهت توسعه تجارت خارجی دراستان باشد. در کنار ‌تمهیدات در نظر گرفته شده در برنامه‌های ملی واستانی برای توسعه صادرات، تولید کالاهای صادرات‌گرا و بازار محور دراستان باید در اولویت و راس تمامی برنامه‌های استانی این حوزه قرار گیرد، چرا که مهم ترین عامل درساختار نامناسب صادرات استان، عدم تولید کالاهای صادراتی متناسب با نیاز بازارهای هدف بوده است.

اقدامات اتاق زنجان در جذب سرمایه‌گذار و تسهیل فضای کسب و کار به خصوص برای صنایع دستی و بخش گردشگری چیست؟

برای حمایت از سرمایه گذاران بخش گردشگری و ترغیب و تشویق کردن شهرداری‌ها در خصوص احتساب هزینه عوارض صدور پروانه ساختمانی و تاسیسات گردشگری برای سرمایه‌گذاران بخش گردشگری، جلساتی با استاندار، معاونت امور عمرانی، شهردار زنجان و مدیران شهرداری مناطق، معاونین شهرسازی و اداری مالی شهرداری، مدیرکل دفتر امور شهری و شوراها و ... تشکیل شد که درنهایت به صدور بخشنامه‌ای منجر شد که براساس آن موسسات گردشگری از نظر پرداخت عوارض صدور پروانه ساختمانی مشمول تعرفه بخش صنایع هستند که براساس تعرفه بخش صنایع و یا معافیت از عوارض عرصه، غیر از عوارض نوسازی فقط در مورد ساختمان محاسبه و دریافت کنند.از سوی دیگر، پیگیری اتاق زنجان در راستای تشکیل و راه‌اندازی اتحادیه شرکت‌های تعاونی صنایع دستی استان برای ورود به بازارهای هدف، حضور در نمایشگاه‌های صنایع دستی دیگر کشورها و عرضه و صادرات صنایع‌دستی استان و رفع موانع گمرکی در جذب سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری و صنایع دستی می‌تواند موجب رشد و توسعه و تعالی بخش گردشگری و صنایع دستی استان ‌شود.همچنین با حضور اتاق بازرگانی زنجان در نمایشگاه بین‌المللی گردشگری آنکارا ۲۰۱۶ TRAVEL EXPO ANKARA و ایجاد غرفه اتاق بازرگانی زنجان برای معرفی جاذبه‌های گردشگری وصنایع دستی استان در اردیبهشت ماه ۹۵ در مرکز نمایشگاهی آنکارا، غرفه محصولات صنایع دستی از جمله ملیله، چاروق، چاقو و گلیم مورد استقبال طرف‌های خارجی قرار گرفت. هدف از حضور در این نمایشگاه معرفی ظرفیت‌های گردشگری و توریستی و صنایع استان زنجان بود.

از دیگر موضوعات مورد توجه و حمایت اتاق زنجان، برگزاری کنوانسیون راهنمایان تور سراسر جهان در سال ۲۰۱۷ در ایران و تور یک روزه به زنجان و شرکت در جلسات انجمن تور گردانان برای هماهنگی‌های لازم است. برگزاری این رویداد بزرگ، فرصت بسیار مناسبی را به کسب و کارهای گردشگری کشور و استان می‌دهد تا بتوانند توافق‌هایی را برای همکاریهای دو یا چند جانبه حاصل کنند که در بلند مدت ضامن تامین مالی این کسب و کارها باشد. در همین حال بررسی و ارزیابی زمینه‌های فعالیت و سرمایه گذاری در حوزه گردشگری، تجارت بازرگانی، حمل و نقل و موارد دیگر در منطقه آذربایجان ، گرجستان و روسیه با توجه به زمینه‌ها و تعاملات بین‌المللی ایجاد شده در کشورهای مذکور و توسعه روابط همه جانبه ایران به ویژه استان زنجان با کشورهای فوق‌ مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. همچنین پیشنهاد ایجاد کمیسیون گردشگری در پارلمان کشور توسط اتاق زنجان به مجمع نمایندگان مجلس شورای اسلامی، پیشنهاد تصویب و حمایت از تولید کنندگان صنایع دستی و بازاریابی در راستای صادرات و معافیت مالیات برارزش افزوده در بخش گردشگری از سوی اتاق بازرگانی زنجان ارائه شده است.

مهم‌ترین چالش‌ها و موانع استان زنجان برای حضور بیشتر بخش‌خصوصی در چه بخش‌هایی است؟

محدودیت تسهیلات بانکی و نیز بالا بودن نرخ سود این تسهیلات در شرایط رکود اقتصادی موجود از مهمترین چالش‌ها و موانع پیش روی بخش خصوصی برای مشارکت در اقتصاد استان به شمار می‌رود. نرخ سود بانکی درست در زمان رکود بانک‌ها و با افزایش نرخ سود به عامل مهمی‌ برای از کار افتادن تولید تبدیل شد. البته شرایط رو به بهبود است و با توجه به شیب کاهشی این نرخ، نتایج مثبتی در زمینه خروج سرمایه‌ها از بانک‌ها و به کارگیری آنها در زمینه‌های تولیدی و صنعتی انتظار می‌رود. ریسک بالای ورود به حوزه‌های اقتصادی به دلایلی همچون واردات بی رویه و قاچاق به کشور و در نتیجه از بین رفتن توجیه مالی و اقتصادی طرح‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری و عدم بازگشت سرمایه نیز از دیگر دلایل عدم استقبال بخش خصوصی برای حضور در عرصه اقتصادی استان است. یکی دیگر از مشکلات موجود عدم دسترسی به امکانات پایه‌ای و زیرساخت‌های موردنیاز و زمان کافی برای دریافت مجوزهای لازم جهت آغاز یک فعالیت اقتصادی و تولیدی است. طولانی بودن زمان مورد نیاز برای بررسی نحوه تامین زیرساخت‌های لازم توسط دستگاه‌های اجرایی ذیربط و همچنین زمانبر بودن اخذ برخی از مجوزها و عدم مطابقت پیش بینی‌های انجام شده توسط سرمایه گذار با زمان واقعی اجرای طرح، سبب کاهش توجیه اقتصادی طرح و در نتیجه دلسرد شدن بخش خصوصی و فعالان اقتصادی استان از اجرای طرح‌های اقتصادی و تولیدی می‌شود. از سوی دیگر افزایش امید مردم به رفع تحریم‌ها و در نتیجه کاهش قیمت تولیداتی که نیاز به ورود مواد اولیه از خارج دارند و همچنین احتمال کاهش قیمت تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز برای اجرای طرح‌های تولیدی، سبب افزایش ریسک سرمایه گذاری در شرایط فعلی شده ومتقاضیان باید تا تعیین تکلیف نهایی در این خصوص و تثبیت قیمت‌ها از ورود به این حوزه اجتناب ورزند. باید به این موضوع به درستی نگریست که مشکلات سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در استان زنجان چیزی به غیر از آنچه در کشور رخ داده، نیست.

در فضای پسابرجام حضور هیات‌های خارجی در زنجان چگونه بوده؟ آیا میزان سرمایه‌گذاری در استان افزایش یافته است؟

حضور نمایندگان شرکت‌ها، هیات‌های تجاری و اقتصادی خارجی، سفرا، رایزنان بازرگانی و عقد تفاهم نامه‌ها و اعزام و پذیرش هیات‌های تخصصی تجاری دو جانبه برای سرمایه‌گذاری در استان، آن هم در دوره کوتاه پس از برجام نشان از بهبود نسبی فضای سرمایه گذاری در دوران پسابرجام دارد. در این مدت اتاق زنجان میزبان سفرای کشورهایی از جمله کروواسی، سوئیس، روسیه، ترکیه، جمهوری چک، فنلاند، دانمارک، تونس، پاکستان، بنگلادش و بلغارستان بود. همچنین با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته میزبان هیات‌های تجاری از اوکراین، هند، ژاپن، روسیه، ترکیه و بلغارستان در دوران پسابرجام بوده است. بی شک حضور هیات‌های تجاری، سفرا و رایزنان بازرگانی کشورهای مختلف با توجه به فرصت‌ها و ظرفیت‌های استان و همچنین موقعیت استراتژیک زنجان در بخش‌های مختلف ، می‌تواند ضمن معرفی و شناسایی استعدادهای زنجان، زمینه ساز عملیاتی کردن طرح‌های نیمه تمام استانی،پروژه‌های جدید و سرمایه‌گذاری مشترک در استان را شتاب بخشد. اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی زنجان به عنوان نماینده بخش خصوصی استان از توانمندی خود برای ایجاد این ارتباطات استفاده کرده و هم اکنون در حال مطالعه توانمندی‌های طرف‌های مقابل در بحث سرمایه‌گذاری است و امید است با این روند بتوان استان را به جایگاه حقیقی خود رساند.

مهم‌ترین برنامه‌های اتاق زنجان برای نیمه دوم امسال چه محورهایی است؟ برنامه‌های این اتاق برای تحقق اقتصاد مقاومتی چیست؟

با توجه به رسالت و ماموریت ذاتی، اتاق به عنوان نماینده و تریبون بخش خصوصی به جد پیگیر حل مسائل و مشکلات بخش خصوصی است. با توجه به فرصت پیش آمده در دوره جدید و مناسبات بین‌المللی، توسعه و گسترش روابط تجاری خارجی، برنامه‌ریزی دقیق در جهت شناسایی پتانسیل‌ها، افزایش حجم مبادلات، توجه به توسعه اقتصادی و گردشگری و ‌ارتقای بهبود فضای کسب و کار استان در جایگاه کشوری در دستور کار اتاق قرار گرفته است. همچنین برگزاری و مشارکت در نمایشگاه‌های خارج در جهت شناسایی اولویت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند نقش اساسی در رشد و توسعه اقتصادی استان داشته باشد. اتاق زنجان در حوزه آموزش به خصوص آموزش کاربردی پیشتاز است و در این زمینه در آینده با ساختاری جدید و برنامه‌های ویژه به کار خود ادامه خواهد داد. در همین حال با توجه به راه‌اندازی مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی در نظر داریم با برنامه ریزی‌هایی برای ارتقا‌ بنگاه‌های استان بدون استفاده از فرصت‌های انحصارطلبانه آنها را به سمت و سوی حضور در بازارهای جهانی هدایت کنیم.

اتاق بازرگانی زنجان در چارچوب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به عنوان یکی از رسالت‌های اساسی و حیاتی خود با تدوین خط مشی مشخص، برنامه‌های ویژه‌ای را برای گسترش فرهنگ مصرف و تولید محصول ایرانی در بین آحاد مردم ایجاد کرده است. در این راستا برای ایجاد نهضت حمایت از کالای ایرانی، تولید برنامه‌های خاص با همکاری صدا و سیمای مرکز زنجان برای معرفی تولیدکنندگان ایرانی در دستور کار اتاق زنجان است، چراکه حمایت از تولید بدون همکاری آحاد مردم صورت نخواهد گرفت.از سوی دیگر باید اذعان کرد، در شرایط پساتحریم اتاق‌های بازرگانی می‌توانند با بسترسازی‌های مناسب زمینه حضور سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی را در اتاق‌ها فراهم کنند. اتاق زنجان نیز از این قافله عقب نمانده و با گسترش اعزام و پذیرش هیات‌های تجاری درصدد معرفی مزیت‌های نسبی استان برای حضور شرکت‌های خارجی و داخلی برای انجام سرمایه‌گذاری در استان است تا علاوه بر افزایش تولید داخلی زمینه گسترش اشتغال در استان را فراهم کند.

نباید فراموش کنیم که رونق و رشد تولید داخلی و کالای ایرانی مستلزم رفع موانع تولید و ایجاد اشتغال و سرمایه گذاری مناسب است. در این روند الزاماتی نظیر اصلاح و بازنگری قوانین و ارتقاء کیفیت محصولات داخلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اتاق زنجان در این راستا با دایر کردن دوره‌های کاربردی در رشته‌های بازرگانی صنعتی، معدن و خدماتی متناسب با احتیاجات استان توانسته است در جهت تقویت و به روزرسانی دانش تولیدکنندگان استانی گام‌های مهمی ‌بردارد. همچنین اتاق بازرگانی زنجان براساس چارچوب ساختاری و براساس قانون اتاق‌ها در خصوص ارائه نظرات مشورتی در حوزه مسائل اقتصادی کشور اعم از بازرگانی، صنعتی، معدن و کشاورزی با ایجاد و تقویت کمیسیون‌ها، تشکل‌ها و انجمن‌ها برای ارائه راهکارهای عملی در زمینه‌های مختلف اقتصاد، در صدد اصلاح، بازنگری و تقویت قوانین و مشوق‌های حمایت از تولید است.

از سوی دیگر اتاق بازرگانی زنجان با ایجاد مرکز داوری در این اتاق در راستای حل مشکلات تولیدکنندگان داخلی و خارجی توانسته است باری از دوش تولیدکنندگان استانی بردارد. اتاق زنجان همچنین توانسته با بررسی مستمر وضعیت تولید استان برای ارائه راهکارهای عملیاتی به منظور رفع موانع اقتصادی با رویکرد پژوهشی محور و تاسیس صندوق پژوهش و نوآوری در استان برای حمایت از طرح‌های دانش بنیان و تجاری سازی، گام‌های بلندی در زمینه حمایت از کالای ایرانی و تحقق خواسته‌ها و منویات مقام معظم رهبری درخصوص حمایت از تولید داخلی با رویکرد صادرات محور بردارد.