ظرفیت‌های همکاری فوق‌العاده‌ای میان ایران و عراق وجود دارد و شرایط مناسبی برای همکاری دو کشور موجود است.
در حال حاضر برای عراق بیش از ۱۴۰ میلیارد دلار درآمد نفتی در سال ۲۰۱۴ پیش‌بینی شده است. این آمار خود نشانگر فرصت مناسب پیشرفت عراق است. از طرف دیگر، یکی از تفاوت‌های عراق با سایر کشورها برای روابط تجاری با ایران این است که این کشور مصرف‌کننده کالای نهایی ماست. نکته مثبت دیگر برای همکاری ایران و عراق، اراده جدی رهبران دو کشور برای گسترش روابط است. از جمله پتانسیل‌های موجود هم می‌توان به مرز طولانی ، گذرگاه‌های متنوع مرزی -که تعداد آن در حال حاضر هفت گذرگاه است- ۱۲-۱۰ بازارچه مرزی، یک سفارت‌خانه فعال و ۵ سرکنسولگری عراق اشاره کرد. همچنین باید توجه داشت که زیرساخت‌های عراق در سه دهه اخیر نابود شده است. اینها نشان دهنده مهیا بودن شرایط و زمینه های همکاری دو کشور است. ولی نباید موانع را نادیده گرفت بلکه باید آنها را با برنامه‌ریزی از پیش رو برداشت...

حسن کاظمی قمی نخستین سفیر ایران بعد از سقوط حکومت بعث در عراق، در زمان دولت نهم و دهم بوده است. او که لیسانس اقتصاد و کارشناسی ارشد مدیریت استراتژیک دارد، پیشتر نیز سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در شهر هرات افغانستان بود. سرپرستی هیات ایرانی در ۲ دور نخست مذاکرات هیات‌های ایران و آمریکا درباره عراق، از جمله اقدامات اوست که در دفتر کار نوری المالکی انجام می‌شد. کاظمی قمی در حال حاضر دستیار ویژه وزیر امور خارجه در امور اقتصادی است. ظهر یکی از روزهای پایانی پائیز با او در دفترش به گفت و گو نشستیم که می خوانید.

جناب آقای کاظمی قمی، مهم ترین عملکرد جنابعالی به عنوان نخستین سفیر ایران در عراق پس از سقوط صدام حسین چه بوده است؟
اجرایی کردن عهدنامه مرزی دولت‌‌های ایران و عراق (موسوم به قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر) مهمترین اقدامی بود که در آن زمان اجرا شد، مسئله ای که صدام به بهانه آن جنگ را به ایران تحمیل کرد.
در حال حاضر روابط اقتصادی ایران و عراق را چطور ارزیابی می کنید؟
روابط اقتصادی و تجاری ایران و عراق در سالهای اخیر از رشد فزاینده‌ای برخوردار بوده است. اگر نگاهی به روند تحولات اقتصادی دو کشور داشته باشیم، از لحاظ آماری در سال ۸۳ حجم مناسبات و همکاری های اقتصادی دو کشور حدود ۸۰۰ میلیون دلار بود. این در حالی است که در سال ۹۱ این رقم به حدود ۱۲ میلیارد دلار رسید.
همکاری ها بیشتر در چه زمینه ای است؟
بخشی از این همکاری‌ها شامل تجارت غیرنفتی، صادرات انرژی، برق، خدمات فنی و مهندسی، گردشگری و بخشی هم توریسم درمانی است. البته سهم ایران از صادرات ۹۵ درصد و سهم عراق ۵ درصد است. در پایان سال ۹۱ حجم رفت و آمد اتباع دو کشور نیز به مرز ۲/۳ میلیون نفر رسید. این آمار نشان دهنده سیر فزاینده روابط بین دو کشور است. ناگفته نماند ظرفیت‌های موجود بیش از چیزی است که تاکنون به آن رسیده‌ایم. اگر بتوانیم موانع و تنگناهای موجود را برداریم، چه بسا در یک فرآیند چهار- پنج ساله بتوانیم این عدد را به ۲ تا ۳ برابر برسانیم. از دیگر همکاری ها می توان به صادرات حدود ۱۲۵۰ مگاوات برق در روز از ایران به عراق اشاره کرد. این میزان می تواند رشد بیشتری هم داشته باشد. با اینکه عراقی ها هم در زمینه زیر ساخت ها و احداث نیروگاه برق اقدامات و سرمایه گذاری هایی انجام داده اند اما چند سال طول می‌کشد تا با برقراری امنیت بیشتر و توسعه به تولید بالا برسند. پیش بینی ما نیاز بیشتر عراق به برق در سال های آینده است، چرا که با گسترش صنایع نیروگاه های عراق باز هم تولیدشان پاسخگوی نیازشان نخواهد بود. همچنین از نظر مواصلاتی برنامه هایی در دست اجرا داریم. دلیلش این است که ما در حال حاضر فقط تا شلمچه ریل راه آهن داریم که باید آن را توسعه دهیم تا حمل و نقل و تردد توریسم تسریع شود.
نکات مثبت روابط دو کشور و پتانسیل‌های موجود در عراق چیست؟
ظرفیت‌های همکاری فوق‌العاده‌ای میان ایران و عراق وجود دارد و شرایط مناسبی برای همکاری دو کشور موجود است.pic۱
در حال حاضر برای عراق بیش از ۱۴۰ میلیارد دلار درآمد نفتی در سال ۲۰۱۴ پیش‌بینی شده است. این آمار خود نشانگر فرصت مناسب پیشرفت عراق است. از طرف دیگر، یکی از تفاوت‌های عراق با سایر کشورها برای روابط تجاری با ایران این است که این کشور مصرف‌کننده کالای نهایی ماست. نکته مثبت دیگر برای همکاری ایران و عراق، اراده جدی رهبران دو کشور برای گسترش روابط است. از جمله پتانسیل‌های موجود هم می‌توان به مرز طولانی ، گذرگاه‌های متنوع مرزی -که تعداد آن در حال حاضر هفت گذرگاه است- ۱۲-۱۰ بازارچه مرزی، یک سفارت‌خانه فعال و ۵ سرکنسولگری عراق اشاره کرد. همچنین باید توجه داشت که زیرساخت‌های عراق در سه دهه اخیر نابود شده است. اینها نشان دهنده مهیا بودن شرایط و زمینه های همکاری دو کشور است. ولی نباید موانع را نادیده گرفت بلکه باید آنها را با برنامه‌ریزی از پیش رو برداشت.
به نظر شما ایران چگونه می تواند از فرصت های موجود برای تجارت و فعالیت در عراق استفاده کند؟
امروز در عراق شاهد هستیم که حدود ۲ میلیون واحد مسکونی نیاز دارند. وقتی شرکت‌های ایرانی از کمیته سرمایه‌گذاری زمین بگیرند و مشغول ساخت شوند باید علاوه بر تکنولوژی و دانش، سرمایه هم داشته باشند. در داخل عراق هم همینطور است. امروز دیدگاه کشور عراق نسبت به کالاها و خدمات فنی و مهندسی ایرانی برخلاف جوسازی‌های انجام شده توسط رقبا خوب است و نمره قابل قبولی داریم. هر چند باید تلاش کنیم تا در رقابت جا نمانیم.
چه موانع و تنگناهایی در این مسیر وجود دارد و برای برطرف شدن موانع چه باید کرد؟
این موضوع نیازمند مجموعه اقداماتی هم در ایران و هم در عراق است. در واقع مهمترین اقدامات آماده شدن زیرساخت‌ها در دو کشور است. همچنین مجموعه قوانینی که روابط را تسهیل کند، نقش مهمی خواهد داشت. ما در شرایط تحریم هستیم و شرکت‌های ما امروز در رقابت با شرکت‌های خارجی از شرایط خاصی برخوردارند. به عنوان مثال شرکت‌های ایرانی در مناقصات به لحاظ ضمانت نامه و در نقل و انتقال پول، مشکل بانکی دارند. به هرحال ایرانی ها تجربه سازندگی بعد از جنگ را در همه زمینه‌های صنعت، کشاورزی و خدمات دارند. همچنین ایران تجربه مسکن مهر را دارد و عراق نیازمند این تجربیات است.
از دیگر پتانسیل های ایران برای عراق مسیر ترانزیت بندر امام خمینی است که روزانه توان بارگیری و تخلیه ۳۰ هزار تن بار را دارد. واقعیت این است که مسیر ترانزیت ایران به عراق امن ترین،پایدارترین،کوتاه ترین و اقتصادی ترین(کم هزینه) مسیرهای حمل و نقل برای عراق به شمار می‌رود.
به گمان شما برای برطرف شدن موانع چه اقداماتی باید انجام داد؟
یکی از اقداماتی که باید انجام دهیم، تسهیل در امر صادرات است. به دلیل شرایط تحریم باید اقداماتی را برای تسهیل امور انجام دهیم و چون در حال حاضر عراق بهترین پتانسیل را دارد، باید این موضوع را جدی گرفت. توجه به زیرساخت‌‌های مرزی - تردد ۲۴ ساعته تجار و رفت و آمد آسان آنها- استاندارد سازی پایانه‌های ما و حضور فعال نمایندگی دستگاه‌های مختلف دولت، از بانک‌ها و گمرک گرفته تا گذرگاه‌ها، به تسهیل روابط کمک خواهد کرد.pic۲
در مورد صدور خدمات فنی و مهندسی نیز امروزه شرکت‌های ایرانی به اهمیت بازار عراق پی برده اند. همانطور که گفتم شرکت های ایرانی در حال پشت سر گذاشتن تحریم ها هستند و طبیعتا دولت در این بخش هم باید کمک کند تا صندوق خدمات فنی و مهندسی تشکیل دهیم که وقتی شرکت‌های ایرانی می‌خواهند در مناقصات شرکت کنند بتوانند به صورت سرمایه‌گذار عمل کنند. البته این واقعیت را هم نباید نادیده گرفت که به علت گران بودن پول در ایران، کار سرمایه‌گذاری در خارج با مشکلاتی مواجه است. مسائل دیگری از جمله لغو روادید می‌تواند به روابط ما در رفت و آمد اتباع کمک کند. این امر به ویژه به امور توریسم درمانی و پزشکی کمک می‌کند که ما برای این موضوع نیز اقدامات اولیه را انجام داده و در حال تعریف مکانیزم آن هستیم که می‌تواند مشوق روابط باشد. بخش دیگر اقدامات ما مربوط به صادرات است و همانطور که اشاره کردم باید قوانینی ایجاد کنیم که تسهیل کننده این امر باشد. ایران باید در چارچوب برنامه‌های بلندمدت با عراق کار کند. این یکی از اهرم‌های همکاری بین دولت و بخش خصوصی است. در نظر داشتن و تامین منافع دو ملت نیز از وظایف ماست. از دیگر اقداماتی که باید انجام داد ساخت شهرک‌های صنعتی است. این مهم در حال حاضر در دست پیگیری و کارشناسی است.
کشورهای فعال در عراق نسبت به رقبا چه واکنشی دارند و فضای رقابتی چگونه است؟
بطورکلی رقبا با دو هدف نسبت به ایران و دیگر کشورها واکنش نشان می دهند. اول اینکه شرکت‌های ایرانی در عراق فعال نشوند، دوم اینکه دولت و ملت عراق از توانمندی‌های ایران استفاده نکنند.
پیشنهاد شما به دولت عراق برای بهتر شدن روابط دو کشور چیست؟
فضای امنیتی عراق برای مردم و خارجی‌ها باید بهتر تامین شود. به هر حال بحث امنیت بر حضور فعالان اقتصادی کشورها در عراق تاثیرگذار خواهد بود. از طرفی، سیستم بروکراتیک اداری در عراق، روند پیشرفت کارها را کند می‌کند که امیدوارم این مسئله نیز به مرور زمان تسهیل شود. گذشته از این موارد، اگر ما در بخش‌های مختلف نگاه بلندمدت داشته باشیم می‌توانیم موفقیت لازم در عراق را کسب کنیم. ایران و عراق امروزه به عنوان متحد استراتژیک می‌توانند شرایط و معضلات منطقه‌ای از اقتصاد گرفته تا سیاست و ... را بهبود ببخشند. طی سال‌های اخیر منافع دو ملت به هم گره خورده است و در جهت حل مشکلات قدم برمی‌دارند. این موضوع در عرصه‌های بین‌المللی و کشورهای جهان اسلام کمک ویژه‌ای است و عمق همکاری ها نقشه های دشمنان را برای ایجاد تفرقه خنثی می‌کند.