«دنیای اقتصاد» نقش اعصاب و روان بر تغذیه را بررسی می‌کند؛
چنگال اعصاب در سفره جان
دنیای اقتصاد، احسان صمدی فروشانی، صبا محمدپور- در شماره‌های قبل تاثیر تغذیه بر اعصاب را بررسی کردیم و اینکه چگونه تغذیه باعث می‌شود اعصابی آرام و خوب داشته باشیم. به‌طور خلاصه بیان کردیم که برخی مواد مغذی برای توسعه و عملکرد درست دستگاه عصبی، ضروری هستند و کمبود ویتامین‌های گروه ب باعث ایجاد اختلالات عصبی مانند اضطراب شدید، افسردگی، عصبانیت و فشار عصبی می‌شود. اضطراب شدید و ناراحتی عصبی دائمی، اغلب ناشی از کمبود ویتامین‌های گروه ب به‌خصوص تیامین (ویتامین ب‌یک) است و اگر رژیم غذایی شما سرشار از مواد نشاسته‌ای (کربوهیدرات‌ها) باشد، عواقب کمبود ویتامین شدیدتر و بیشتر خواهد بود.
دنیای اقتصاد، احسان صمدی فروشانی، صبا محمدپور- در شماره‌های قبل تاثیر تغذیه بر اعصاب را بررسی کردیم و اینکه چگونه تغذیه باعث می‌شود اعصابی آرام و خوب داشته باشیم. به‌طور خلاصه بیان کردیم که برخی مواد مغذی برای توسعه و عملکرد درست دستگاه عصبی، ضروری هستند و کمبود ویتامین‌های گروه ب باعث ایجاد اختلالات عصبی مانند اضطراب شدید، افسردگی، عصبانیت و فشار عصبی می‌شود. اضطراب شدید و ناراحتی عصبی دائمی، اغلب ناشی از کمبود ویتامین‌های گروه ب به‌خصوص تیامین (ویتامین ب‌یک) است و اگر رژیم غذایی شما سرشار از مواد نشاسته‌ای (کربوهیدرات‌ها) باشد، عواقب کمبود ویتامین شدیدتر و بیشتر خواهد بود.
همچنین گفتیم که چنانچه غذای شما حاوی کلسیم کافی نباشد، میزان کلسیم در بدن شما پایین خواهد آمد و درنتیجه اعصاب شما تحریک خواهد شد. شیر و فرآورده‌های آن، بهترین منبع کلسیم محسوب می‌شوند. پس لازم است مصرف آن‌ها را جدی بگیرید. منابع ویتامین‌های گروه ب به‌طور کلی شامل مخمر (ماءالشعیر)، جوانه گندم و جو، غلات و نان سبوس‌دار، جگر و انواع گوشت است. ولی اکنون می‌خواهیم درباره عکس این قضیه یعنی تاثیر اعصاب بر تغذیه فرد صحبت کنیم و ببینیم آیا در تمامی شرایط و حالات مختلف عصبی اعم از شادی، غم، افسردگی و خشم تغذیه فرد یکسان است یا خیر؟
حتما تاکنون همه ما این تجربه را داشتیم که درمواقع ناراحتی، میل به غذا خوردن نداریم یا زمان‌هایی که عصبی یا خوشحال هستیم غذای بیشتر یا کمتری نسبت به زمان‌های عادی مصرف می‌کنیم که تمامی این موارد در اشخاص مخفتلف، متفاوت است. اعصاب و حالات عصبی می‌توانند بر عادات و اشتهای انسان تاثیرگذار باشند و این تاثیرگذاری باعث بروز «اختلالات خوردن» می‌شود. اختلالات خوردن (Eating Disorders) نتیجه اختلالات رفتاری است و عوارض فراوانی دارد که به سه شکل بی‌اشتهایی عصبی، پرخوری عصبی و شکل بینابینی وجود دارد که عمده‌ترین آن‌ها دو نوع است: ۱- آنورکسیا (بی‌اشتهایی عصبی) ۲- بولیمیا (پرخوری عصبی)
بی اشتهایی عصبی
معنی لغوی انورکسیا از دست دادن اشتیاق و انگیزه است، البته این معنی تا حدودی گمراه‌کننده است زیرا افراد مبتلا به انورکسیا اغلب دچار گرسنگی هستند، اما غذا نمی‌خورند. این افراد ترس بسیار زیادی از چاق شدن دارند حتی اگر بسیار لاغر باشند. به همین دلیل سعی می‌کنند با محدود کردن دریافت مواد غذایی و ورزش بیش از حد، کاهش وزن داشته باشند. این مشکل هنگامیکه وزن فرد ۱۵ درصد کمتر از وزن ایده‌آل او باشد قابل‌تشخیص است. کاهش وزن شدید در این افراد می‌تواند به مشکلات خظرناک سلامتی و حتی مرگ منجر شود. اختلالات تغذیه‌ای مانند انورکسیا در زنان متداول‌تر از مردان است. همچنین احتمال این بیماری در بازیگران، مدل‌ها و ورزشکارانی که ظاهر و وزن برای آن‌ها با اهمیت است نیز بیشتر می‌باشد. این افراد تمایل دارند در مدرسه یا محیط کار بسیار خوب عمل کنند اما از طرفی وسواس، اضطراب، افسردگی، عقده و ترس دارند. این مشکل معمولا نزدیک سن بلوغ آغاز می‌شود اما در هر زمانی می‌تواند ایجاد شود.
چه عواملی باعث بی‌اشتهایی می شود؟
علت دقیق بی‌اشتهایی شناخته شده نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که ترکیب خصوصیات فردی، الگوهای فکری، احساسی همچون فاکتورهای زیستی و محیطی می‌تواند موجب آن شود. افراد دچار انورکسیا، غذا را راهی برای کسب اطمینان و حس کنترل در شرایط سختی و استرس‌زا و هنگامیکه احساس ضعف می‌کنند، می‌دانند. احساس بی‌کفایتی، ترس، عصبانیت یا تنهایی در پیشرفت این اختلال نقش دارند. علاوه بر این، افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در روابطشان دچار مشکل شده باشند و یا درباره سایز و وزن خود، مسخره شده باشند. فشار از سوی همسالان و جوامعی که زیبایی با لاغری و وضعیت ظاهری افراد برابری می‌کند تاثیر بسزایی در گسترش این اختلال دارد. این اختلال تغذیه‌ای ممکن است به‌دلیل تغییر سطح هورمون‌ها که کنترل‌کننده خلق‌وخوی، اشتها، تفکر و حافظه هستند، نیز باشد. همچنین استعداد ابتلا به این اختلال ممکن است تا حدی ارثی باشد.
نشانه‌های انورکسیا
- کاهش وزن شدید طی چند هفته یا ماه
- ادامه رژیم کم‌کالری با وجود لاغر بودن یا کاهش وزن شدید
- توجه بسیار به غذا، کالری، مواد مغذی یا آشپزی
- ترس زیاد از افزایش وزن
- عادات غذایی عجیب مانند پنهانی غذاخوردن
- احساس چاق بودن با وجود لاغری
- ناتوانی در ارزیابی درست وزن افراد
- کاهش اعتماد به نفس فرد به‌دلیل چاقی
- ناامیدی، ترس و اضطراب و تحریک‌پذیری
- دوره‌های قاعدگی نامنظم
- پیگیری رژیم‌های ایجادکننده اسهال یا ادرارآور
- به‌طور مکرر بیمار می‌شوند
-پوشیدن لباس گشاد برای پنهان کردن کاهش وزن
- ورزش کردن شدید و اضطراری
- احساس بی‌ارزشی و ناامیدی
- کناره‌گیری از جوامع و انزوا
- تشدید برخی علائم فیزیکی مانند کاهش تحمل هوای سرد، مو و ناخن شکننده، پوست خشک و زرد، کم‌خونی، یبوست، ورم مفاصل، تحلیل دندان‌ها، رشد موهای نازک سراسر بدن
بی‌اشتهایی عصبی درصورت درمان نشدن موجب بروز مشکلاتی می‌شود از قبیل:
- آسیب اندام‌های بدن مانند قلب، مغز و کلیه‌ها
- افت فشارخون، ضربان قلب و تنفس
- ریزش مو
- ضربان قلب نامنظم
- نازک شدن استخوان‌ها (استئوپروز)
- به‌هم خوردن تعادل الکترولیت‌ها
- مرگ در اثر گرسنگی شدید یا خودکشی
تشخیص انورکسیا
پنهان‌کاری، خجالت و تکذیب از جمله علائم اختلال تغذیه‌ای هستند. درنتیجه، بیماری می‌تواند برای مدت زمان زیادی غیرقابل‌تشخیص بماند. اگرچه تست‌های آزمایشگاهی مشخصی جهت تشخیص انورکسیا وجود ندارد اما پزشک از انواع تست‌های تشخیصی مانند تست خون و یا رادیولوژی به‌منظور ارزیابی اثرات کاهش وزن بر روی اعضای بدن کمک می‌گیرد. اگر بیماری یا مشکل فیزیکی در فرد دیده نشود او را به روانشناس ارجاع می‌دهند تا با مصاحبه‌های طراحی شده و سایر ابزارهای ارزیابی، اختلال تغذیه‌ای فرد را بررسی کنند.
درمان انورکسیا
مراقبت اورژانسی برای انورکسیا ممکن است در برخی موارد شدید که در آن کم‌آبی، سوء‌تغذیه، نارسایی کلیه، یا ضربان قلب نامنظم مطرح است، مورد نیاز باشد. درواقع درمان انورکسیا همانند سایر اختلالات تغذیه‌ای امری چالش‌برانگیز است زیرا اکثر افراد، مشکل خود را انکار می‌کنند. بنابراین به یک برنامه درمانی همه‌جانبه جهت درمان بیمار نیاز است. اهداف درمان شامل حفظ وزن فرد در محدوده وزن سلامت، درمان روانی، تصحیح الگوهای فکری است. درمان معمولا ترکیبی از موارد روان‌درمانی، پزشکی، مشاوره تغذیه، حمایت خانوادگی یا گروهی، بیمارستانی و درمانی است.
پرخوری عصبی
پرخوری عصبی یا بولیمیا نروزا که اغلب بولیمیا خوانده می‌شود، اختلال غذایی است که در آن افراد طی مدت کوتاه حجم بالایی از غذا مصرف کرده و بلافاصله برای جلوگیری از وزن‌گیری برای تخلیه غذا از بدن، تلاش می‌کنند. این تخلیه اغلب با استفراغ یا سوء‌مصرف داروهای دیورتیک و ملیّن و فعالیت بدنی بیش از حد انجام می‌شود. سن پرخوری عصبی معمولا در اواخر نوجوانی یا اوایل دوران بلوغ شروع می‌شود و در زنان نسبت به مردان، شایع‌تر است.
علائم و نشانه‌های پرخوری عصبی
- شدیدا درگیر شکل بدن، ظاهر و وزن خود بودن
- ترس از اضافه وزن داشتن
- احساس اینکه نمی‌توانید غذا خوردن خود را کنترل کنید
- ادامه دادن خوردن تا زمان درد یا ناراحتی
- خوردن غذای بیشتری در دوره پرخوری، نسبت به یک وعده غذایی عادی یا میان‌وعده
- خود را وادار به استفراغ یا ورزش بیش از حد کردن
- استفاده نامعقول از مسهل‌ها، مدرها و یا تنقیه کردن بعد از غذا
- استفاده از مکمل‌های غذایی یا محصولات گیاهی به‌منظور کاهش وزن
- اشتغال ذهنی با وزن بدن
- مشکلات دندانی
- گلودرد
- افسردگی یا نوسانات خلقی
- غدد متورم در گردن و صورت
- سوزش سردل، سوء‌هاضمه و نفخ
علت بروز بولیمیا
دلیل اصلی بولیمیا هنوز مشخص نیست. بسیاری از عوامل هستند که می‌توانند اختلالات غذا خوردن را بیشتر کنند. اما از لحاظ ارثی، مشکلات عاطفی، انتظارات اجتماعی و عوامل دیگر خطر ابتلاء را افزایش می‌دهند.
علت ارثی: افرادی که خانواده درجه یک آن‌ها (خواهر، برادر، پدر و مادر) دچار اختلالات غذا خوردن هستند، به‌دلیل ارتباط ژنتیکی بیشتر احتمال دارد تا آن‌ها نیز به این بیماری مبتلا شوند. همچنین ممکن است کمبود سروتونین مغز نیز در این راستا نقش داشته باشد.
سلامت روانی: این موارد عبارتنداز اعتماد به‌نفس پایین، کمال‌گرایی، مشکل مدیریت خشم، افسردگی، اضطراب و وسواس. در بعضی موارد حوادث می‌تواند یک عامل وخیم‌کننده باشد.
عوارض
پرخوری عصبی ممکن است عوارض متعدد جدی و حتی مرگ‌آور داشته باشد. عوارض احتمالی عبارتنداز:
- کم شدن آب بدن که می‌تواند به مشکلات بزرگ پزشکی مانند نارسایی کلیه منجر شود.
- مشکلات قلبی، مانند نامنظم شدن ضربان قلب و نارسایی قلبی
- پوسیدگی دندان و بیماری لثه به‌علت مواجهه مکرر با اسید معده
- قطع قاعدگی در زنان
- مشکلات دستگاه گوارش و احتمالا وابستگی به مسهل‌ها برای اجابت مزاج
- حمله قلبی (در موارد شدید)
- کاهش میل جنسی
- خطر ابتلا به رفتار خودکشی
- تورم و درد در غدد بزاقی (ناشی از استفراغ‌های مکرر)
- زخم معده
درمان
درمان پرخوری نیازمند درنظر گرفتن شرایط فیزیکی و همچنین نیازهای روانی فرد است. درمان ممکن است شامل مشاوره روانی و داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی باشد و در بسیاری از موارد، درمان توسط یک تیم از متخصصان بهداشت پزشکی، تغذیه‌ای و روانی انجام می‌شود. نتیجه ایده‌آل درمان فرد، بازگرداندن سلامت جسمی و الگوهای غذا خوردن طبیعی وی است.
تاثیرات گذراتر
اگر اختلالات خوردن به دوصورتی که گفته شد، باشد، جدی است و حتما باید پیگیری و درمان شود ولی این تاثیر شدید اعصاب بر تغذیه است که باعث بروز مشکل جدی می‌شود درحالی‌که اعصاب و روان می‌توانند تاثیرات ضعیف‌تر و گذراتری هم داشته باشند که همانطورکه در ابتدا گفته شد، می‌تواند به‌صورت پرخوری یا بی‌اشتهایی زودگذر باشد که زیاد جدی نیستند اما اگر ادامه پیدا کند می‌تواند جدی شود. عمدتا هم بی‌اشتهایی عصبی در نتیجه تصور بدی است که شخص از بدن و ظاهر خود دارد و با اینکه اندامی به‌ظاهر مناسب دارد ولی به‌دلیل ترس از ظاهر بد دست به اقدامات مختلفی می‌زند که در نتیجه آن ضرر بسیار عمده‌ای به بدن وارد می‌شود. همچنین پرخوری عصبی می‌تواند در نتیجه عدم‌جلوگیری از هوس و میل به غذا باشد که سریعا بعد از خوردن آن پشیمان می شود و از راه‌های غیر اصولی می‌خواهد آن را دفع کند که این هم جز آسیب عمده به بدن هیچ نتیجه‌ای ندارد. درنهایت توصیه می‌شود که در هنگام عصبانیت یا هر فشار عصبی که درگیر آن هستید، غذا نخورید و اگر می‌خواهید اعصابتان راحت باشد از دمنوش‌هایی مانند چای بابونه، چای سفید، چای گزنه، هل، چای زعفران و ... استفاده کنید یا اگر از اخلاق خود آگاه هستید، میوه‌های سفت مانند خیار و هویج به همراه خود داشته باشید که اگر عصبانی شدید از آن‌ها استفاده کنید.
ارسال نظر