رفع مشکلات صنعت خرما با تاسیس شرکت‌های بزرگ

برای داشتن صادرات مطلوب نیاز مبرمی به حضور شرکت‌های هلدینگ و بزرگ است. صنعت خرما نیز به‌واسطه نبود شرکت‌های بزرگ تاکنون نتوانسته بر مشکلات تولید، عرضه و صادرات فائق آید. در این خصوص علی‌محمد صمیمی، عضوهیات رئیسه انجمن ملی خرمای ایران معتقد است: شرکت‌های ما کوچک هستند و ظرفیت انجام سرمایه‌گذاری برای مدت‌زمان طولانی را ندارند. از سوی دیگر صنعت خرما هنوز به صنعت سودآوری تبدیل نشده است که انتفاع آن به‌سرعت نصیب شرکت‌ها شود و بتوانند از سود حاصل‌شده هزینه‌های آینده را تامین کنند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

آیا خرمای ایران در حال حاضر جایگاه مناسبی ر بازارهای جهانی دارد؟

ازلحاظ وزنی بله اما ازلحاظ قیمت جایگاه مناسبی ندارد به جز خرمای پیارم که بالای ۲ دلار عرضه می‌شود البته مقدار و تولید آن نسبت به دیگر خرماها کم است، به‌هرحال بیشتر خرمای ایران زیر یک دلار عرضه می‌شود.

عمده مقاصد صادراتی خرمای ایران چه کشورهایی است؟

خرمای ایران به تعداد زیادی از کشورهای منطقه صادرشده و مشتریان خود را دارد، اما متاسفانه آمار دقیقی در این زمینه در اختیار انجمن خرمای ایران نبوده و باید به آمارهای گمرک مراجعه کرد. بر اساس این آمارها در حال حاضر محصولات خرمای کشور ما به بیش از ۷۰ کشور ازجمله روسیه، کشورهای CIS، هند و امارات صادر می‌شود.

رقبای ما درصحنه بین‌الملل چه کشورهایی هستند؟

از لحاظ وزنی کشور مصر اما از لحاظ رقمی (انواع خرما) کشور عربستان پیشتاز است. غیر از این دو کشور، تونس باآنکه تولید کمی دارد توانسته مانع مهمی برای صادرات خرمای کشور ما به اروپا باشد. این کشور به ‌واسطه حمایت‌هایی که از صنایع داخلی خود می‌کند توانسته رقیب بزرگی در این زمینه محسوب شود.

تا چه میزان از تولیدات خرما صادر و چه میزان در داخل مصرف می‌شود؟

اگر آمار کلی تولید را یک تا ۱/ ۲ میلیون تن در نظر بگیریم بین ۱۳۰ تا ۲۰۰ هزار تن خرما در سال صادر می‌شود که بین ۱۰ تا ۱۵ درصد صادرات است. براساس آمارهای اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران وضعیت صادرات خرما در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که کشور ایران در این سال ۲۰۹.۳ هزار تن به ارزش ۲۰۸.۴ میلیون دلار انواع خرما را صادر کرده است. این میزان صادرات نسبت به سال ۱۳۹۴ ازنظر وزنی با افزایش ۲۲.۴ درصدی و از نظر ارزشی با کاهش ۱۰.۶ درصدی مواجه شده است. متوسط قیمت صادراتی انواع خرما در سال ۱۳۹۴ حدود ۱۳۶۳ دلار به ازای هر تن بوده، درحالی‌که این قیمت در سال ۱۳۹۵ به حدود ۹۹۶ دلار به ازای هر تن کاهش‌یافته است.

انواع خرمای صادراتی ایران شامل ۷ نوع خرما است؛ خرما استعمران تازه یا خشک کرده، خرما کبکاب تازه یا خشک کرده، خرما پیارم تازه یاخشک کرده، خرما مضافتی تازه یا خشک کرده، خرما شاهانی تازه یا خشک کرده، خرما زاهدی تازه یا خشک کرده و سایر خرماهایی است که در جای دیگر تازه تولید یا خشک شده است. خرمای مضافتی تازه و یا خشک کرده بیشترین صادرات را در میان انواع خرما از نظر ارزشی داشته که سهم ۲ درصدی از صادرات انواع خرما را به خود اختصاص داده است. بیشترین متوسط قیمت خرمای صادراتی مربوط به خرمای پیارم تازه یا خشک کرده با ۲۲۹۵ دلار به ازای هر تن بوده است. در این میان، ۵۳ کشور بیش از ۸۵ درصد از ارزش صادرات خرمای ایران را به خود اختصاص داده‌اند. ازنظر ارزشی، بیشترین صادرات ایران در انواع خرما در سال ۱۳۹۵ به هند به ارزش ۳۲.۲ میلیون دلار بوده که سهم ۱۵.۴۵ درصدی را به خود اختصاص داده است. کشورهای قزاقستان، پاکستان، امارات و ترکیه با سهم حدود ۱۱،۱۰ و ۹ و ۷ درصدی به ترتیب در ردیف‌های دوم تا پنجم مقاصد خرمای صادراتی ایران قرار دارند. این ۵ کشور بیش از نیمی از ارزش صادراتی خرمای ایران را به خود اختصاص داده‌اند. سایر کشورها نیز درمجموع ۴۶.۷ درصد از صادرات خرمای ایران را به خود اختصاص داده‌اند.

حال سوال اصلی این است که چه اقداماتی باید انجام شود تا میزان تولید و صادرات بیشتر شود؟

در حال حاضر مشکلات زیادی برای توسعه صادرات و تولید خرما وجود دارد. به‌طورکلی محصولات جانبی خرما کمتر صادر می‌شود و بیشتر خرمای ایران را به شکل فله‌ای به کشورهای دیگر ارسال می‌کنیم. محصولات جانبی خرما به میزان بسیار کمی صادر می‌شود و معمولا تجار خارجی که برای خرید خرما سراغ ما می‌آیند، تمایل به خرید خرمای ایران به‌صورت فله‌ای دارند. در آسیب‌شناسی این مشکل باید گفت ریشه این مشکل نه به خرمای ایران و نه به کارخانه‌های ایرانی بازمی‌گردد، مساله این است که در کشورهای دیگر تاکنون برای محصولات جانبی خرمای ایران بازاریابی صورت نگرفته است و تقاضای لازم برای این محصولات در بازار کشورها وجود ندارد. متاسفانه توان مالی شرکت‌های ایرانی برای تولید و بازاریابی برای محصولات جانبی خرما کم است و در صورت ورود به این عرصه نمی‌توانند جوابگوی هزینه‌ها باشند.

از سوی دیگر شرکت‌های بزرگی نداریم که برای بازاریابی محصولات جانبی خرما سه تا چهار سال سرمایه‌گذاری کنند تا در آینده جواب آن را بگیرند. شرکت‌های ما کوچک هستند و ظرفیت انجام سرمایه‌گذاری برای مدت‌زمان طولانی را ندارند. از سوی دیگر صنعت خرما هنوز به صنعت سودآوری تبدیل نشده است که انتفاع آن به‌سرعت نصیب شرکت‌ها شود و بتوانند از سود حاصل‌شده هزینه‌های آینده را تامین کنند. یکی دیگر از مشکلات به تعرفه‌های ترجیحی خرما برمی‌گردد که باید صفر شود و یا حداقل کاهش یابد. مساله بعدی به حمایت‌های دولت بستگی دارد؛ صنعت خرما نیاز به حمایت و یارانه انرژی دارد. واحد‌های بسته‌بندی خرما چون ازنظر مالی کم‌بنیه هستند، نمی‌توانند مانند دیگر واحدهای غذایی عمل کنند. از طرفی هم این کارخانه‌ها نمی‌توانند به‌تنهایی مارکتینگ انجام دهند.

چه اقداماتی را برای توسعه بازار خرما و افزایش درآمدزایی آن می‌توان انجام داد؟

افزایش بهره‌وری در زراعت، آب بهینه و ترویج در نخلستان‌ها، بهره‌مند کردن باغداران از سردخانه با ظرفیت متناسب تولیدشان در واحدهای بسته‌بندی و فراوری نوسازی ماشین‌آلات، کاهش هزینه تمام‌شده، رفع موانع کسب‌وکار و تسهیل نرخ‌های تأمین اجتماعی و مالیاتی ازجمله راهکارهایی است که می‌تواند وضعیت موجود را بهبود ببخشد.

چه گونه‌ها و انواعی از خرما در بوشهر تولید می‌شوند؟ کیفیت این محصولات چگونه است؟

ارقام مطرح تجارتی بوشهر شامل انواع کبکاب، شهابی، زاهدی البته ارقام دیگری مثل شکر، خاصویی و چند رقم دیگر برای مصارف محلی است. میزان تولید خرمای استان بوشهر در سال ۹۵ حدود ۱۷۰ هزار تن بوده است. به طور کلی کیفیت، رابطه مستقیمی با محل تولید و واحد بسته‌بندی دارد؛ اما به‌طور مشخص بیشتر تولیدات خرمای بوشهراز کیفیت بالایی برخوردار است. همچنین بر اساس آمارهای تحقیقات خوشه خرمای استان بوشهر در بخش‌های مختلف حدود ۱۶ هزار نفر مشغول به فعالیت هستند.