مانا عزت آقاجری- مریم سید سعادتی پنجاه و پنجمین دوسالانه ونیز، یکی از مهم‌ترین رویدادهای تجسمی هنر جهان، با حضور هشتادوهشت کشور جهان، بدون حضور چشمگیر و رسمی هنرمندان ایرانی، در اول ژوئن (یازده خرداد) افتتاح شد. این بیینال در حالی برپا می‌شود که با وجود وقفه بین سال‌های قبل و بعد از انقلاب، ایران چهار بار در این عرصه حضور داشت.
این نمایشگاه تا بیست وچهارم نوامبر (سوم آذر) ادامه خواهد داشت. اما متاسفانه در سالن ایران امسال بسته است، دلیل آن را در یادداشت‌های اصغر امیرنیا، مدیر کل دفتر هنرهای تجسمی، می‌توان یافت که اشاره دارد به افزایش اجاره بهای غرفه ایران، عدم برگزاری ورک شاپ و... و دلایل نخ‌نما شده چون رکود اقتصادی جهانی، که قطعا کشور ما نیز از آن مستثنی نیست! در این میان چهار هنرمند ایرانی، در این دو سالانه شرکت کرده‌اند که یکی از آنها خانم شیرازه هوشیاری، هنرمند ایرانی‌الاصل ساکن لندن و دانش‌آموخته رشته تئاتر است که پس از ورود به لندن در سال 1973.م در مدرسه هنرچلسی1 لندن به تحصیل پرداخت. وی اولین نمایشگاه انفرادی‌اش را در سال 1980.م در مرکز هنرهای چیتر2 در کاردیف برگزار کرد و در آن دهه به سرعت در ردیف اول نسل جوان مجسمه‌سازان انگلیسی قرار گرفت. آثار وی در بسیاری از نمایشگاه‌های انفرادی و گروهی معتبر ارائه شده است. خانم هوشیاری موفق به دریافت مقام استادی از انیستیتو لندن3 و هم چنین جایزه ترنر4 شده است. آثار وی را می‌توان در بسیاری از کلکسیون‌های مشهور جهان یافت، مانند موزه هنرهای مدرن نیویورک5، موزه گوگنهایم6 و کلکسیون انجمن بریتیش لندن7. خانم هوشیاری در این دوسالانه با چیدمان ویدئویی به نام «نفس9» 2013.م حضور دارد که در سایت باشکوه ساخته شده اوایل قرن نوزدهم اجرا شده است. این اثر هنری در کل عبارت از فضاسازی مکعبی شکل ساده‌ای است که می‌توان آن را استعاره از خانه کعبه دانست، با تفاوت اینکه می‌توان به داخل این فضای بی‌نهایت تاریک وارد شد و چهار ویدئو را در چهار دیوار این مکعب دید که به طور همزمان در حال پخش تصاویری ماورایی از فضای لایتناهی کهکشان و ستاره‌ها است. خانم هوشیاری این چهار ویدئو را در ارتباط معماری، حجم و صدا با هستی انسان و ارتباط آنها با «تصویر» و «نفس» ساخته است. آوای شنیده شده از این ویدئوها با ریتم تنفس، آوای اذان، ذکرهای بودایی، یهودی و موسیقی کلیسایی با طنین کنترباس است. «برای هنرمند، الگو و ارتباط بین تنفس نقش حائز اهمیتی دارد. وی چهار تکنیک و ابزار متفاوت را به چهار عنصر تشبیه کرده است: هوا ، زمین، آتش وآب.
نکته در خور تامل در این اثر، ارتباط این کعبه استعاری با کل فضای معماری است که همسویی جالبی دارد. (تصویر شماره‌۱)
pic۱
تصویر شماره 1 - شیرازه هوشیاری- چیدمان ویدئویی نفس-2013.م
وجود عنصر طاق، آنگونه که در تصویر دیده می‌شود و کعبه را در خود محصور داشته و نیز پله‌هایی که استعاره از صعود و بالارفتن است، معماری مذهبی را تداعی می‌کند. (تصویر شماره ۲).


pic۲
تصویر شماره ۲- شیرازه هوشیاری- چیدمان ویدئویی نفس-۲۰۱۳.م
در مورد نقاشی‌های این هنرمند با قاطعیت و صراحت می‌توان گفت، همخوانی و هم‌آوایی کاملی بین آثار نقاشی و ویدئو‌های ساخته شده توسط خانم هوشیاری به چشم می‌خورد و در واقع کوشش هنرمند در به تصویر کشیدن صحنه‌های نامتناهی و ناشناخته است. این نقاشی‌ها تصورات دور و ماورایی را با تصویرهای نزدیک عملی می‌سازند. وی در بیکرانگی انتزاع صعود می‌کند و از فرم‌ها و مدول‌های اندک با ریتم تکرار شونده، به همراه خاکستری‌های رنگی و در فضای مونوکروم بهره می‌جوید. بافت نقاشی‌های وی در نگاه نخست اثر انگشت را به ذهن متبادر می‌‌سازند، که در همه آنها بدون استثنا، مرکز وجود دارد. (تصویر شماره ۳) این دیتل‌های تکرارشونده از سویی یادآور سنت نقاشی‌های شرقی و بالاخص تذهیب همسان شمسه می‌باشد که عنصری در حول مرکز، منظم و باظرافت در جوار قلم نازک تکرار و تکرار می‌شود. ‌(تصویرشماره ۳ جزئی از کل تصویرشماره ۴ است.)
pic۳
تصویر شماره ۳ و ۴- شیرازه هوشیاری

pic۴
تصویر شماره ۵- شیرازه هوشیاری

pic۵
تصویر شماره ۶- شیرازه هوشیاری
خانم هوشیاری در نقاشی‌هایش از چند عامل، مثل نیروی بصری، اینرسی بصری۱۰ و کشش۱۱ در سازماندهی آثارش بهره‌ می‌گیرد و همه اینها را در قاب فضایی۱۲، که در واقع همان بوم نقاشی است نمایش می‌دهد، اما آنچه موجب انسجام بصری آثار این هنرمند می‌شود، عامل مهم «وحدت۱۳» است که سطح بوم را با رعایت نوعی جامعیت و تداوم به یک صفحه تصویری بدل می‌سازد. در اصل دغدغه هنرمند، حکایت کردن چیزی نیست، بلکه فضا سازی شعر‌گونه است. در مورد مجسمه‌ای با عنوان «کسوف۱۴» موجود در نمایشگاه ۲۰۰۸.م، (تصویر شماره۷) ابتدا انتزاعی پویا از شکل‌های هندسی مکعب‌های کوچک چیده شده روی هم که با حالتی پیچشی در حرکت به سمت بالایند؛ دیده می‌شود. آنگونه که خود هنرمند تفسیر می‌کند، «چیزهایی که مجسمه‌وار ظاهر می‌شوند آلاتی هستند که تصاویر با کمک آنها خود را نمایان می‌کند. این تجربه بدیع از فرم شکل نمی‌گیرد، بلکه به کمک فرم ظاهر می‌شود۱۵.» (کاترینا، ۱۸۸:۱۳۸۵) قطعا می‌توان گفت در کارهای وی، ابداع همیشگی از فرم‌ها و نمادهای خارجی وجود دارد. از جهاتی نیز می‌توان این اثر را اثری مینیمالیستی معرفی کرد. در تحلیل کلی آثار شیرازه هوشیاری، می‌توان نتیجه گرفت که این هنرمند، هنر ایرانی را با درک و جذب سنت‌های هنر غربی کامل کرد. دکتر نصر اعتقاد دارد: «هنر اسلام، بر نوعی علم طبیعت درونی استوار است که دغدغه اصلی آن نه هیات پدیداری اشیا بلکه واقعیت درونی آنها است.» (همان:۱۷۸)در حقیقت اشتباه است که هنر خانم هوشیاری را هنری اسلامی به شمار ‌آوریم، چون بسیاری از ایده‌هایی که او به آنها متوسل می‌شود در میان تمامی مذاهب اصلی مشترک است و بیشتر عناصر محلی را در آن می‌توان دید و مجموع این‌ها است که ماهیتی پست‌مدرن به کارها می‌دهد. در نگاه دقیق‌تر به بقیه آثار این هنرمند تعلق خاطر وی به تصوف و میل او در رسیدن به «امر درونی» یا «معرفت نفس» که میراث شرقی و ایرانی است، دیده می‌شود و آنگونه که خودش درباره آثارش می‌نویسد:
«پایان آغاز توست.» (همان:۱۷۸)

pic۶
تصویر شماره ۷- شیرازه هوشیاری- کسوف- ۲۰۰۸.م
همانطور که قبلا اشاره شد، در بینال ونیز، ایران پاویون اختصاصی برای خود ندارد و در پاویونی به نام«Love me, Love me not»که آثار هنر معاصر آذربایجان و کشورهای همسایه‌اش۱۶ (ایران، ترکیه، گرجستان، روسیه) را دربر‌می‌گیرد، به نام‌هایی چون محمود بخشی و فرهاد مشیری برمی‌خوریم.‌ این کشورهای شرکت‌کننده روند مشترکی را از لحاظ اجتماعی و سیاسی طی کرده اند. محمود بخشی متولد ۱۳۵۵ تهران، هنرآموز رشته گرافیک هنرستان هنرهای تجسمی و فارغ‌التحصیل رشته مجسمه‌سازی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران که در سال‌های اخیر در داخل کشور و در سطح بین‌المللی شناخته شده است، به عنوان نخستین هنرمند تجسمی معاصر ایرانی از سوی بنیاد فرهنگی «افسون ایرانی۱۷»، با برگزاری نمایشگاه در گالری ساچی۱۸، شرکت در چند دوره حراج کریستی۱۹، کسب مقام دوم در سومین دوسالانه مجسمه‌سازی تهران و برگزاری چندین نمایشگاه انفرادی و گروهی داخلی و خارجی را در کارنامه هنری خویش دارد. «وی اصلی‌ترین منبع الهام موضوعات آثارش را مسائل سیاسی و اجتماعی می‌داند. همچنین آثارش را پاسخی مستقیم می‌پندارد به شرایطی که در آن زندگی کرده و ارتباطی که با گذشته تاریخی کشور خود برقرار کرده‌است. بخشی که در ایران به دنیا آمده و در سال‌های بعد از انقلاب و دوران جنگ ایران و عراق رشد کرده‌، به عنوان هنرمندی که جنگ را از نزدیک تجربه کرده با نمایاندن رنگ و بوی جنگ و مسائل روز در واقع نسبت به اتفاقات پیرامون خویش واکنش هنری ارائه می‌کند۲۰.» «مام وطن۲۱» (تصویر شماره ۸) عنوان چیدمان محمود بخشی در بینال ونیز که از مجموعه‌ا‌ی با عنوان«انقلاب صنعتی۲۲» این هنرمند می‌باشد و در سال‌های ۲۰۱۳-۲۰۰۹.م ارائه شده است، در نگاه اول به شکل یک هرم درخشان به نظر می‌رسد. یک توده شکوهمند ساخته شده از بلوک‌های حلبی که در اثر ریخته شدن نفت به صورت براق خودنمایی می‌کند و فرهنگ معاصر مصرف‌کنندگی ما را مورد بحث قرار می‌دهد. آن نوع از فرهنگ مصرف گرایی که امروزه در دنیای معاصر در قالب ماشین‌های پر زرق‌و‌برق، آسمان‌خراش‌های بلند‌ و... تجلی می‌یابد.۲۳» این چیدمان در فضایی آکنده از بوی مشمئز‌کننده نفت خام به صورت هرم پلکانی و ایستاده خودنمایی می‌کند. ریتم افقی و رو به بالای پلکان‌ها نگاه بیننده را به سمت نقطه اوج داستان می‌کشاند. جایی که هنرمند پمپ مکانیکی به کار گذاشته است. «از دهانه این پمپ، جایی‌که یک پستانک بزرگ وجود دارد، نفت به طور متناوب بیرون می‌جهد و بر روی پلکان‌ها سرازیر شده، و به زمین ریخته می‌شود. با نگاهی دیگر این هرم بسان یک برج توتم پرستی است که با فلز شکل داده شده است، مثل برج بابل۲۴. «در این هرم ساده، عاری از هرگونه رنگ و لعاب و تزئینات اضافه و ساخته شده از متریال‌ زمخت و سرد، تنها به‌کارگیری پستانک به نوعی تداعی‌کننده مفهوم مادر است و کل چیدمان و باقی اجزا گویی در تناقض با مفهوم «مادر» بودن است و از لحاظ ظاهر بیشتر تجلی‌بخش «مرد» یا «پدر» است. به عبارتی دیگر مصالح به کارگرفته شده با عنوان اثر در تضاد است و به نظر می‌رسد تفاوت ظاهر در معنا و پارادو‌کس معنایی و چند معنا بودن اثر به یکی از ویژگی‌های کاری این هنرمند تبدیل شده است.


pic۷
تصویر شماره ۸- محمود بخشی- Mother of Nation- ۲۰۰۹ -۲۰۱۳.م
پی‌نوشت‌ها:
۱- Chelsea school of Art
۲- Chapter of Art
۳- London Institute
۴- Turner prize
۵- MOMA
۶- Guggenheim Museum
۷- British Council
۸- این قسمت ترجمه و برداشت آزادی است از کاتالوگ ارائه شده در دوسالانه ونیز.
۹- Breath
۱۰- Visual Interia
۱۱- Pension
۱۲- Space Frame
۱۳- Unity
۱۴- Eclipse
۱۵- قسمت‌هایی از مصاحبه سانتا کاترینا با خانم شیرازه هوشیاری با عنوان «پایان آغاز تو است»، ترجمه: غزاله هدایت، چاپ شده در حرفه هنرمند شماره ۱۶، تابستان ۱۳۸۵
۱۶- Contemporary Art From Azerbaijan And It's Neighbours
۱۷- Magic of Persia
۱۸- Saatchi Gallery
۱۹- Christie'
۲۰- ترجمه از سایت www.mopcap.com
۲۱- Mother of Nation
۲۲- From the Industerial Revolution Series
۲۳- این قسمت ترجمه و برداشت آزادی است از کاتالوگ ارائه شده در دوسالانه ونیز.
۲۴- این قسمت ترجمه و برداشت آزادی است از کاتالوگ ارائه شده در دوسالانه ونیز.