نفیسه قانیان

رسانه ها از آن جهت یکی از اهرم های اصلی توسعه به شمار می آیند که با یکی از مهم ترین سلاح های جهان یعنی افکار عمومی سر و کار دارند. به ویژه این روزها و در عصر حاضر که افکار عمومی، مطالبات و دغدغه ها را بیشتر از همیشه به جنجال می کشد و ارتش افکار عمومی سوژه ها را زیر و رو می کند، به دادگاه می کشاند، قضاوت می کند، حکم صادر می کند و گویی بیش از هر زمان دیگری، نیرو و قوا در اختیار دارد. یکی از ملاک های اصلی توسعه در هر جامعه را می توان توسعه رسانه ای برای جهت دهی به همین افکار عمومی قلمداد کرد. رسانه می تواند علاوه بر طرح نیازها و دغدغه ها، نیاز سازی کند. امروزه دیگر نقش رسانه ها فقط این نیست که مطالبه ای را مطرح کنند بلکه نقش آن در مدار توسعه این است که نیاز و مطالبه را برای جامعه ایجاد کنند. یعنی افکار عمومی را طوری تربیت کرده و جهت دهند که عامه مردم نیازهای امروزین جامعه خود را بشناسند، از آن آگاه شوند و بعد آن را مطالبه کنند.

این یعنی نیاز سازی و جریان سازی افکار عمومی؛ بنابراین نقش رسانه هایی که خود بخشی از توسعه را در جامعه رقم می زنند، هدایت کردن توسعه به سمت و سوی اصلی و درست خود نیز هست. حال آن که در گذشته نقش رسانه تنها به عنوان آیینه ای بود که هر آن چه می بیند را مو به مو و بدون کم و کاست، منتقل و منعکس می سازد. اما امروزه این نقش ناچیز برای رسانه های توسعه محور، پذیرفتنی نیست. نقش رسانه در چنین شرایطی، تنها اصلاح جامعه نیست بلکه گویی نوعی سازندگی نیز هست. بدیهی است که رسانه ای با چنین مختصاتی باید خود در بستری متناسب با مقتضیات توسعه فعالیت کند و دست اندرکاران این حوزه نیز باید مختصات توسعه را بشناسند تا بتوانند ساز و کارهای آن را شکل دهی کنند.

مهم ترین نقشی که رسانه برای توسعه بر عهده دارد، توسعه فرهنگی است. اما بدیهی است که توسعه فرهنگی در پی توسعه اقتصادی و اجتماعی شکل می گیرد. تأثیر رسانه ها در جلب مشارکت های مردمی و پویا سازی جامعه نیز قدرت بی نظیر دیگری است که در ارتقای سطح توان بدنه جامعه، ایجاد حس نشاط و امنیت روانی و محکم کردن روابط و هویت های اجتماعی، نقش تعیین کننده ای ایفا می کند. از این زاویه، نقش فرهنگ سازی رسانه ها نیز نقشی برجسته است. ایفای نقش تعاملی رسانه ها در مقوله توسعه همچنین باعث می شود خلأهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جبران شود. مفهوم چند بعدی توسعه از طریق بستری مانند رسانه می تواند تغییر و تحولات عصر حاضر را پشت سر بگذارد. این چنین است که برجسته کردن نیازهای توسعه ای جامعه و همبستگی اجتماعی، رسانه های توسعه محور را از رسانه های دهه های گذشته متفاوت می سازد و آن ها را برای ایجاد جامعه ای در مسیر توسعه، به خدمت می گیرد.

اما نباید از نظر دور داشت که توسعه یک مفهوم متوازن است؛ بدین معنا که اجزا و بازوهای اساسی جامعه باید متوازن و متناسب با هم به این اهرم تن دهند. چنان چه مثلاً اگر توسعه اقتصادی شکل گیرد اما توسعه فرهنگی متوازن با آن به پیش نرود، پیکره ای ناموزون رقم خواهد خورد که جامعه را دچار آسیب های متعددی خواهد ساخت. بخش مهمی از این حفظ توازن نیز بر عهده رسانه هایی است که کلید افکار عمومی را در دست دارند. رسانه باید گذشته از اطلاع رسانی، به نقش های این چنینی خود نیز بیندیشد. آشفتگی ها، انحرافات و آسیب های مسیر توسعه را رصد و گوشزد کرده و در نهایت رخوت و سستی را از اجزای تشکیل دهنده این پیکره دور کند.