محیط‌زیست و فرصت محدود پسابرجام
دکتر حمید پوران
پژوهشگر ارشد محیط زیست در موسسه مطالعات خاورمیانه و آفریقا در دانشگاه لندن
هیچ وجدان منصفی تاثیرات منفی تحریم‌ها بر سلامت مردم و محیط‌زیست را انکار نکرده و رفتار غیرقابل‌توجیه قدرت‌های جهانی را در این زمینه تایید نمی‌کند، اما حال به همت مسوولان فرصتی ایجاد شده که باید اهمیت آن را قدر دانست. علم و فناوری در انزوا رشد نمی‌یابد، همانگونه که تاریخ موید آن است. روایات دینی نیز با تیزبینی بر اهمیت جست‌وجو و مشارکت در آموختن علم تاکید کرده‌اند و مسلمانان را به حرکت در این زمینه تا دورترین مرزهای جغرافیایی شناخته شده آن زمان و فارغ از دین و آیین دانشمندان آن دیار تشویق کرده‌اند.
پژوهشگر ارشد محیط زیست در موسسه مطالعات خاورمیانه و آفریقا در دانشگاه لندن
هیچ وجدان منصفی تاثیرات منفی تحریم‌ها بر سلامت مردم و محیط‌زیست را انکار نکرده و رفتار غیرقابل‌توجیه قدرت‌های جهانی را در این زمینه تایید نمی‌کند، اما حال به همت مسوولان فرصتی ایجاد شده که باید اهمیت آن را قدر دانست. علم و فناوری در انزوا رشد نمی‌یابد، همانگونه که تاریخ موید آن است. روایات دینی نیز با تیزبینی بر اهمیت جست‌وجو و مشارکت در آموختن علم تاکید کرده‌اند و مسلمانان را به حرکت در این زمینه تا دورترین مرزهای جغرافیایی شناخته شده آن زمان و فارغ از دین و آیین دانشمندان آن دیار تشویق کرده‌اند.
دکتر حمید پوران
پژوهشگر ارشد محیط زیست در موسسه مطالعات خاورمیانه و آفریقا در دانشگاه لندن
هیچ وجدان منصفی تاثیرات منفی تحریم‌ها بر سلامت مردم و محیط‌زیست را انکار نکرده و رفتار غیرقابل‌توجیه قدرت‌های جهانی را در این زمینه تایید نمی‌کند، اما حال به همت مسوولان فرصتی ایجاد شده که باید اهمیت آن را قدر دانست. علم و فناوری در انزوا رشد نمی‌یابد، همانگونه که تاریخ موید آن است. روایات دینی نیز با تیزبینی بر اهمیت جست‌وجو و مشارکت در آموختن علم تاکید کرده‌اند و مسلمانان را به حرکت در این زمینه تا دورترین مرزهای جغرافیایی شناخته شده آن زمان و فارغ از دین و آیین دانشمندان آن دیار تشویق کرده‌اند. با چنین دیدگاهی در این برهه تاریخی نیز با توجه به نقطه عطف پیش‌روی کشور می‌توان واقع‌گرایانه به‌دنبال گسترش فعالیت‌های تحقیقاتی و فناوری میان مراکز علمی کشور و تمام کشورهایی بود که جمهوری اسلامی ایران به رسمیت می‌شناسد.
در میان گستره قابل‌توجه و در دسترس همکاری‌های فنی و پژوهشی در دوران پسابرجام جایگاه محیط‌زیست از اهمیت منحصربه‌فردی برخوردار است. نقش محیط‌زیست در توسعه پایدار کشور و سلامت مردم از یک طرف و از طرف دیگر اقبال جهانی به مساله محیط‌زیست به‌نوعی که تمام کشورهای جهان متفق‌القول بر اهمیت آن تاکید داشته و عموما آن را فراتر از اختلافات معمول سیاسی می‌دانند، از دلایل چنین جایگاهی است. مسائل مرتبط با توسعه پایدار و محیط‌زیست در ایران به سال‌های اخیر محدود نشده و قدمتی قابل‌توجه دارند. اما مجموعه‌ای از عوامل از جمله: افزایش آگاهی عمومی، شتاب توسعه، رشد قابل توجه جمعیت، اهمیت جهانی و فراکشوری محیط‌زیست از جمله موضوع تغییر اقلیم، مساله تحریم‌ها و بحرانی شدن وضعیت منابع آب و گسترش توفان‌های ریزگرد باعث شده‌اند که توجه تصمیم‌گیران و مدیران ارشد کشور در بخش‌های مختلف به این مساله معطوف شود.در نگاه اول رفع تحریم‌ها به‌عنوان شتاب‌دهنده موتور اقتصاد کشور به نظر می‌رسد. توانایی داد و ستد با سایر کشورها و ورود ماشین‌آلات کارخانجات و رشد صنایع از جمله این دلایلند. شاید دست یافتن به رشد پایدار اقتصادی همانند چین از جمله اهداف سیاستمداران باشد، کشوری که تنها در 10 سال اخیر تولید ناخالص داخلی آن از دو تریلیون و هفتصد میلیارد دلار در سال (۲۰۰۶) به ده تریلیون و سیصد و پنجاه میلیارد دلار (۲۰۱۴) رسیده است. چین اگر چه به یکی از کشورهای تولید‌کننده و مراکز صادرات جهانی تبدیل شده است، اما توسعه ناپایدار آن، محیط‌زیست این کشور و سلامت مردمانش را در وضعیتی شکننده قرارداده است. آلودگی هوا و آب، بیابان‌زایی، آسیب دیدن تنوع زیستی و مناطقی موسوم به دهکده‌های سرطان از این جمله‌اند. شاید در میان این موارد دهکده‌های سرطان نامانوس‌تر از بقیه موارد باشد.
این مکان‌ها، محل‌هایی هستند که به‌دلیل صنایع آلاینده اطراف آنها آنقدر از لحاظ زیست محیطی آلوده‌اند که میزان مرگ و میر ناشی از سرطان به میزان قابل‌توجهی از متوسط ابتلا به سرطان در این کشور بیشتر است.واردات ماشین‌آلات و فناوری یا سرمایه‌گذاری کشورهای ثالث در ایران جهت تولید محصولات خود یا اجرای پروژه، باید با در نظر گرفتن بالاترین استانداردهای جهانی از جمیع جهات از جمله مسائل زیست‌محیطی باشد. سرمایه‌گذاری و تولید از جانب کشورهایی همچون چین و هند باید با ارزیابی فناوری ارائه شده از جانب این کشورها و مقایسه آن با تکنولوژی روز دنیا باشد و در مورد کشورهای توسعه یافته و پیشرو نیز ضروری است از سازگاری روش‌های پیشنهادی و مطابقت آن با استانداردهای لازم اطمینان حاصل کرد. در غیر این صورت متاسفانه کشور به سمتی حرکت می‌کند که در حالت ایده‌آل رشدی اقتصادی به مثابه چین و محیط‌زیستی چه‌بسا آسیب دیده‌تر داشته باشد.فرصت دیگری که در پسابرجام پیش‌روی محیط‌زیست کشور قرار گرفته همگام شدن با جامعه جهانی برای حرکت به سمت اقتصاد و صنایع سبز و امتیازاتی است که در این راستا به کشورها اختصاص داده می‌شود. ملموس‌ترین مثال در این زمینه اجلاس جهانی تغییر اقلیم در پاریس بود که در اواخر سال گذشته میلادی برگزار شد. در این نشست که بیش از ۱۹۰ کشور جهان در آن شرکت داشتند همه کشورها از جمله ایران داوطلبانه متعهد شدند با بهبود وضعیت صنایع و کاهش استفاده از انواع آلاینده‌ها میزان گازهای گلخانه‌ای متصاعد شده را کاهش دهند. طبق توافق صورت گرفته در آینده سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد دلار به کشورهای در حال توسعه برای حرکت در این مسیر و اجرای تعهداتشان کمک خواهد شد. بر همین اساس ایران نیز می‌تواند با استفاده از اهمیت این مساله نه‌تنها از کمک‌های اقتصادی موجود در این زمینه استفاده کند، بلکه با شتاب بیشتر به سمت متنوع‌سازی منابع انرژی و انرژی‌های پاک حرکت کرده و به نوسازی برخی از صنایع فرسوده خود بپردازد.
از لحاظ موقعیت جغرافیایی، ایران از امتیاز منحصربه‌فردی در زمینه انرژی خورشیدی برخوردار است به‌نوعی که در اغلب مناطق ایران تا ۳۰۰ روز کاملا آفتابی در سال وجود داشته و همچنین می‌تواند سالانه تا ۲۲۰۰ کیلو وات ساعت بر مترمربع از تششعات خورشیدی بهره‌مند شود. طبق مطالعات دانشگاه استنفورد تا سال ۲۰۵۰ میلادی ایران می‌تواند بیش از ۸۰ درصد انرژی موردنیاز خود را از انرژی خورشیدی تامین کند. توجه به چنین ویژگی در کنار همه مزایای اقتصادی آن به کشور کمک می‌کند که نه‌تنها وضعیت زیست‌محیطی بهتری داشته و آلاینده کمتری وارد اکوسیستم کند؛ بلکه با پیشگامی در جهت کاهش گازهای گلخانه‌ای جایگاه جهانی بهتر و قدرت چانه‌زنی قوی‌تری در این زمینه داشته باشد.بخش عمده‌ای از وضعیت فعلی محیط‌زیست ناشی از صنایع فرسوده‌ای است که آلایندگی آنها محرز است، درحالی‌که قوانین موجود به وضوح بر مقابله با این صنایع تاکید دارد. در سال‌های اخیر به‌خصوص با تشدید تحریم‌ها یکی از عمده‌ترین دلایل تعلل در اجرای این قوانین، فقدان دسترسی به فناوری لازم برای کاهش آلایندگی و استانداردسازی لازم یا جایگزینی آنها با تکنولوژی روز بوده است، به‌نوعی که هزینه‌های تحمیلی ناشی از مقابله با این صنایع از هزینه‌های زیست‌محیطی آن در کوتاه‌مدت فراتر می‌رفته است. چالشی که اکنون برطرف شده است.تحریم ورود بنزین به کشور در سال‌های گذشته نمونه‌ای از این موارد است. ضرورت تولید بنزین در داخل در یک بازه زمانی فشرده با استفاده از امکانات محدود و عدم دسترسی به بنزین استاندارد موجب شد که هوای کلان شهرهای کشور به میزان قابل‌توجهی آلوده‌تر از قبل گردد و به تبع آن سلامت شهروندان نیز آسیب بپذیرد. عدم دسترسی کارخانه‌های تولید انواع وسایل نقلیه به قطعات مرتبط همچون فیلتردوده نیز مزید بر علت بود، اما هم‌اکنون با اجرایی شدن برجام فرصتی فراهم آمده تا صنایع کشور به‌خصوص آنهایی که نقش قابل‌توجهی در آسیب زدن به محیط‌زیست دارند از بهانه‌های گذشته دست بردارند و نه‌تنها خود را با استانداردها و شرایط روز هماهنگ سازند بلکه جهت‌گیری دراز‌مدتشان را نیز بازنگری کنند، به‌عنوان مثال تولید وسایل نقلیه سازگار با محیط‌زیست از جمله موتورسیکلت‌های برقی.
همکاری‌های گسترده آموزشی، علمی و فناوری در زمینه محیط‌زیست از دیگر فرصت‌هایی است که پیش‌روی کشور وجود دارد و تردیدی نیست که در بسیاری از موارد نبود قابلیت‌های کافی مدیریتی موجب ایجاد مشکل یا حداقل تشدید آن شده است. مدیران با تکیه بر دانسته‌های خود درمورد مشکلات پیشرو تصمیم می‌گیرند و در صورتی که این دانسته‌ها و آگاهی از تجربیات کافی نباشد جهت‌گیری تصمیمات تنها به واکنش به مشکلات موجود محدود شده و آینده‌نگری لازم در مورد خطرات جانبی رفتارهای جزئی‌نگرانه انجام نمی‌گیرد. معضلی که هم‌اکنون تحت عنوان سدسازی‌های بی‌رویه و مدیریت آب در کشور با آن مواجه‌ایم ماحصل چنین تفکری است. جدا از اینکه مدیریت خود به‌عنوان یک علم کاملا پویاست، ابزار تصمیم‌گیری نیز همواره در حال پیشرفت است. دسترسی به ابزارهای پیش‌بینی و ارزیابی محیط‌زیست از جمله نقشه‌های ماهواره‌ای، مشورت و تبادل تجربیات در سطوح مختلف با کشورهای پیشرو می‌تواند نقش قابل‌توجهی را در اصلاح روش‌های تصمیم‌گیری و کیفیت آنها داشته باشد.دیپلماسی محیط‌زیست نیز نکته‌ای بسیار دارای اهمیت است. مشکلات زیست‌محیطی به‌خصوص در منطقه خاورمیانه به یک کشور خاص محدود نمی‌شوند و عموما مرزهای جغرافیایی را در می‌نوردند. نمونه بارز آن مساله کانون ریزگردها در کشورهای اطراف ایران است که مقابله با آن جز با همکاری میان این کشورها به نتیجه نمی‌رسد. حضور در این مکان‌ها، بازدیدهای محلی و همکاری میان کشورها جهت ارائه راه حل مشترک جز با داشتن دیپلماسی قوی امکان‌پذیر نیست، توانمندی که هم اکنون با توجه به برجام به اثبات رسیده و تنها باید به مسائل زیست‌محیطی تعمیم یابد.مختصر اینکه وضعیت شکننده محیط‌زیست نیازمند توجهی جدی است و حال که جامعه جهانی مشتاقانه علاقه‌مند به همکاری در زمینه‌های مختلف با ایران است، پرداختن به مساله محیط‌زیست چه در جهت پیشگیری از مشکلات جدید و چه برای کاهش و از بین بردن مسائل موجود باید در اولویت قرار گیرد تا نه‌تنها مشکلات حاد موجود به بحران تبدیل نشوند، بلکه کشور بتواند شرایط توسعه پایدار را در درازمدت فراهم کند.
پژوهشگر ارشد محیط زیست در موسسه مطالعات خاورمیانه و آفریقا در دانشگاه لندن
هیچ وجدان منصفی تاثیرات منفی تحریم‌ها بر سلامت مردم و محیط‌زیست را انکار نکرده و رفتار غیرقابل‌توجیه قدرت‌های جهانی را در این زمینه تایید نمی‌کند، اما حال به همت مسوولان فرصتی ایجاد شده که باید اهمیت آن را قدر دانست. علم و فناوری در انزوا رشد نمی‌یابد، همانگونه که تاریخ موید آن است. روایات دینی نیز با تیزبینی بر اهمیت جست‌وجو و مشارکت در آموختن علم تاکید کرده‌اند و مسلمانان را به حرکت در این زمینه تا دورترین مرزهای جغرافیایی شناخته شده آن زمان و فارغ از دین و آیین دانشمندان آن دیار تشویق کرده‌اند. با چنین دیدگاهی در این برهه تاریخی نیز با توجه به نقطه عطف پیش‌روی کشور می‌توان واقع‌گرایانه به‌دنبال گسترش فعالیت‌های تحقیقاتی و فناوری میان مراکز علمی کشور و تمام کشورهایی بود که جمهوری اسلامی ایران به رسمیت می‌شناسد.
در میان گستره قابل‌توجه و در دسترس همکاری‌های فنی و پژوهشی در دوران پسابرجام جایگاه محیط‌زیست از اهمیت منحصربه‌فردی برخوردار است. نقش محیط‌زیست در توسعه پایدار کشور و سلامت مردم از یک طرف و از طرف دیگر اقبال جهانی به مساله محیط‌زیست به‌نوعی که تمام کشورهای جهان متفق‌القول بر اهمیت آن تاکید داشته و عموما آن را فراتر از اختلافات معمول سیاسی می‌دانند، از دلایل چنین جایگاهی است. مسائل مرتبط با توسعه پایدار و محیط‌زیست در ایران به سال‌های اخیر محدود نشده و قدمتی قابل‌توجه دارند. اما مجموعه‌ای از عوامل از جمله: افزایش آگاهی عمومی، شتاب توسعه، رشد قابل توجه جمعیت، اهمیت جهانی و فراکشوری محیط‌زیست از جمله موضوع تغییر اقلیم، مساله تحریم‌ها و بحرانی شدن وضعیت منابع آب و گسترش توفان‌های ریزگرد باعث شده‌اند که توجه تصمیم‌گیران و مدیران ارشد کشور در بخش‌های مختلف به این مساله معطوف شود.در نگاه اول رفع تحریم‌ها به‌عنوان شتاب‌دهنده موتور اقتصاد کشور به نظر می‌رسد. توانایی داد و ستد با سایر کشورها و ورود ماشین‌آلات کارخانجات و رشد صنایع از جمله این دلایلند. شاید دست یافتن به رشد پایدار اقتصادی همانند چین از جمله اهداف سیاستمداران باشد، کشوری که تنها در 10 سال اخیر تولید ناخالص داخلی آن از دو تریلیون و هفتصد میلیارد دلار در سال (۲۰۰۶) به ده تریلیون و سیصد و پنجاه میلیارد دلار (۲۰۱۴) رسیده است. چین اگر چه به یکی از کشورهای تولید‌کننده و مراکز صادرات جهانی تبدیل شده است، اما توسعه ناپایدار آن، محیط‌زیست این کشور و سلامت مردمانش را در وضعیتی شکننده قرارداده است. آلودگی هوا و آب، بیابان‌زایی، آسیب دیدن تنوع زیستی و مناطقی موسوم به دهکده‌های سرطان از این جمله‌اند. شاید در میان این موارد دهکده‌های سرطان نامانوس‌تر از بقیه موارد باشد.
این مکان‌ها، محل‌هایی هستند که به‌دلیل صنایع آلاینده اطراف آنها آنقدر از لحاظ زیست محیطی آلوده‌اند که میزان مرگ و میر ناشی از سرطان به میزان قابل‌توجهی از متوسط ابتلا به سرطان در این کشور بیشتر است.واردات ماشین‌آلات و فناوری یا سرمایه‌گذاری کشورهای ثالث در ایران جهت تولید محصولات خود یا اجرای پروژه، باید با در نظر گرفتن بالاترین استانداردهای جهانی از جمیع جهات از جمله مسائل زیست‌محیطی باشد. سرمایه‌گذاری و تولید از جانب کشورهایی همچون چین و هند باید با ارزیابی فناوری ارائه شده از جانب این کشورها و مقایسه آن با تکنولوژی روز دنیا باشد و در مورد کشورهای توسعه یافته و پیشرو نیز ضروری است از سازگاری روش‌های پیشنهادی و مطابقت آن با استانداردهای لازم اطمینان حاصل کرد. در غیر این صورت متاسفانه کشور به سمتی حرکت می‌کند که در حالت ایده‌آل رشدی اقتصادی به مثابه چین و محیط‌زیستی چه‌بسا آسیب دیده‌تر داشته باشد.فرصت دیگری که در پسابرجام پیش‌روی محیط‌زیست کشور قرار گرفته همگام شدن با جامعه جهانی برای حرکت به سمت اقتصاد و صنایع سبز و امتیازاتی است که در این راستا به کشورها اختصاص داده می‌شود. ملموس‌ترین مثال در این زمینه اجلاس جهانی تغییر اقلیم در پاریس بود که در اواخر سال گذشته میلادی برگزار شد. در این نشست که بیش از ۱۹۰ کشور جهان در آن شرکت داشتند همه کشورها از جمله ایران داوطلبانه متعهد شدند با بهبود وضعیت صنایع و کاهش استفاده از انواع آلاینده‌ها میزان گازهای گلخانه‌ای متصاعد شده را کاهش دهند. طبق توافق صورت گرفته در آینده سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد دلار به کشورهای در حال توسعه برای حرکت در این مسیر و اجرای تعهداتشان کمک خواهد شد. بر همین اساس ایران نیز می‌تواند با استفاده از اهمیت این مساله نه‌تنها از کمک‌های اقتصادی موجود در این زمینه استفاده کند، بلکه با شتاب بیشتر به سمت متنوع‌سازی منابع انرژی و انرژی‌های پاک حرکت کرده و به نوسازی برخی از صنایع فرسوده خود بپردازد.
از لحاظ موقعیت جغرافیایی، ایران از امتیاز منحصربه‌فردی در زمینه انرژی خورشیدی برخوردار است به‌نوعی که در اغلب مناطق ایران تا ۳۰۰ روز کاملا آفتابی در سال وجود داشته و همچنین می‌تواند سالانه تا ۲۲۰۰ کیلو وات ساعت بر مترمربع از تششعات خورشیدی بهره‌مند شود. طبق مطالعات دانشگاه استنفورد تا سال ۲۰۵۰ میلادی ایران می‌تواند بیش از ۸۰ درصد انرژی موردنیاز خود را از انرژی خورشیدی تامین کند. توجه به چنین ویژگی در کنار همه مزایای اقتصادی آن به کشور کمک می‌کند که نه‌تنها وضعیت زیست‌محیطی بهتری داشته و آلاینده کمتری وارد اکوسیستم کند؛ بلکه با پیشگامی در جهت کاهش گازهای گلخانه‌ای جایگاه جهانی بهتر و قدرت چانه‌زنی قوی‌تری در این زمینه داشته باشد.بخش عمده‌ای از وضعیت فعلی محیط‌زیست ناشی از صنایع فرسوده‌ای است که آلایندگی آنها محرز است، درحالی‌که قوانین موجود به وضوح بر مقابله با این صنایع تاکید دارد. در سال‌های اخیر به‌خصوص با تشدید تحریم‌ها یکی از عمده‌ترین دلایل تعلل در اجرای این قوانین، فقدان دسترسی به فناوری لازم برای کاهش آلایندگی و استانداردسازی لازم یا جایگزینی آنها با تکنولوژی روز بوده است، به‌نوعی که هزینه‌های تحمیلی ناشی از مقابله با این صنایع از هزینه‌های زیست‌محیطی آن در کوتاه‌مدت فراتر می‌رفته است. چالشی که اکنون برطرف شده است.تحریم ورود بنزین به کشور در سال‌های گذشته نمونه‌ای از این موارد است. ضرورت تولید بنزین در داخل در یک بازه زمانی فشرده با استفاده از امکانات محدود و عدم دسترسی به بنزین استاندارد موجب شد که هوای کلان شهرهای کشور به میزان قابل‌توجهی آلوده‌تر از قبل گردد و به تبع آن سلامت شهروندان نیز آسیب بپذیرد. عدم دسترسی کارخانه‌های تولید انواع وسایل نقلیه به قطعات مرتبط همچون فیلتردوده نیز مزید بر علت بود، اما هم‌اکنون با اجرایی شدن برجام فرصتی فراهم آمده تا صنایع کشور به‌خصوص آنهایی که نقش قابل‌توجهی در آسیب زدن به محیط‌زیست دارند از بهانه‌های گذشته دست بردارند و نه‌تنها خود را با استانداردها و شرایط روز هماهنگ سازند بلکه جهت‌گیری دراز‌مدتشان را نیز بازنگری کنند، به‌عنوان مثال تولید وسایل نقلیه سازگار با محیط‌زیست از جمله موتورسیکلت‌های برقی.
همکاری‌های گسترده آموزشی، علمی و فناوری در زمینه محیط‌زیست از دیگر فرصت‌هایی است که پیش‌روی کشور وجود دارد و تردیدی نیست که در بسیاری از موارد نبود قابلیت‌های کافی مدیریتی موجب ایجاد مشکل یا حداقل تشدید آن شده است. مدیران با تکیه بر دانسته‌های خود درمورد مشکلات پیشرو تصمیم می‌گیرند و در صورتی که این دانسته‌ها و آگاهی از تجربیات کافی نباشد جهت‌گیری تصمیمات تنها به واکنش به مشکلات موجود محدود شده و آینده‌نگری لازم در مورد خطرات جانبی رفتارهای جزئی‌نگرانه انجام نمی‌گیرد. معضلی که هم‌اکنون تحت عنوان سدسازی‌های بی‌رویه و مدیریت آب در کشور با آن مواجه‌ایم ماحصل چنین تفکری است. جدا از اینکه مدیریت خود به‌عنوان یک علم کاملا پویاست، ابزار تصمیم‌گیری نیز همواره در حال پیشرفت است. دسترسی به ابزارهای پیش‌بینی و ارزیابی محیط‌زیست از جمله نقشه‌های ماهواره‌ای، مشورت و تبادل تجربیات در سطوح مختلف با کشورهای پیشرو می‌تواند نقش قابل‌توجهی را در اصلاح روش‌های تصمیم‌گیری و کیفیت آنها داشته باشد.دیپلماسی محیط‌زیست نیز نکته‌ای بسیار دارای اهمیت است. مشکلات زیست‌محیطی به‌خصوص در منطقه خاورمیانه به یک کشور خاص محدود نمی‌شوند و عموما مرزهای جغرافیایی را در می‌نوردند. نمونه بارز آن مساله کانون ریزگردها در کشورهای اطراف ایران است که مقابله با آن جز با همکاری میان این کشورها به نتیجه نمی‌رسد. حضور در این مکان‌ها، بازدیدهای محلی و همکاری میان کشورها جهت ارائه راه حل مشترک جز با داشتن دیپلماسی قوی امکان‌پذیر نیست، توانمندی که هم اکنون با توجه به برجام به اثبات رسیده و تنها باید به مسائل زیست‌محیطی تعمیم یابد.مختصر اینکه وضعیت شکننده محیط‌زیست نیازمند توجهی جدی است و حال که جامعه جهانی مشتاقانه علاقه‌مند به همکاری در زمینه‌های مختلف با ایران است، پرداختن به مساله محیط‌زیست چه در جهت پیشگیری از مشکلات جدید و چه برای کاهش و از بین بردن مسائل موجود باید در اولویت قرار گیرد تا نه‌تنها مشکلات حاد موجود به بحران تبدیل نشوند، بلکه کشور بتواند شرایط توسعه پایدار را در درازمدت فراهم کند.
ارسال نظر