دو راهکار مهار «آلودگی» در هوای سرد
آلودگی هوای تهران در چند سال گذشته یکی از معضلات اصلی شهر تهران بوده و تا سال قبل عنوان می‌شد ناشی از توزیع سوخت (بنزین) تولید شده توسط پتروشیمی‌ها است. به همین دلیل از نیمه سال گذشته توزیع سوخت یورو 4 در دستور کار قرار گرفت. همین امر سبب شد نسبت روزهای هوای پاک تهران از ابتدای سال جاری تا 20 مهرماه نسبت به مدت مشابه آن در سال گذشته (1392) سه برابر شود. برآوردها نشان می‌دهد نسبت روزهای سالم سال جاری در مدت مشابه سال گذشته حدود 10 درصد افزایش یافته و روزهای ناسالم حدود 25 درصد کاهش داشته است. این آمار درباره نسبت وضعیت هوا در سال جاری در مدت مشابه سال 90 نشان می‌دهد روزهای پاک 6 برابر شده، روزهای ناسالم 60 درصد کاهش و روزهای سالم 50 درصد افزایش داشته است.
البته در حالی که سوخت جدید در کلان‌شهر تهران با استاندارد یورو ۴ در حال توزیع است، هوای تهران همچنان آلوده است. علت آن به تغییر جنس آلودگی هوا بازمی‌گردد. به گفته کارشناسان شهری، جنس آلودگی هوای تهران در سه سال اخیر تغییر کرده است؛ به‌گونه‌ای که از سال ۹۰ آلودگی هوا را با ریزگردهایی به قطر کمتر از ۵/۲ میکرون شاهد هستیم که به شدت افزایش پیدا کرده است. شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نیز این نوع آلودگی در هوای پایتخت را تایید کرده است. براساس گزارش این سازمان، منشا آلودگی‌های اخیر هوای تهران از بیابان‌های اطراف شهر نشات می‌گیرد. زمانی که وارد دوره خشکسالی می‌شویم چسبندگی ذرات با قطر کمتر از ۵/۲ میکرون از بین می‌روند و با یک نسیم از زمین بلند می‌شوند و در فضا قرار می‌گیرند. براساس گزارش‌های موجود این ذرات می‌توانند تا ۱۵ سال هم در فضا معلق بمانند. یکی از منشا‌های خارجی ذرات کمتر از ۵/۲ میکرون، کشور عراق است که این ذرات از این کشور به درون خاک ایران وارد می‌شوند. البته منابع خارجی حدود ۳۰ درصد در آلودگی ناشی از ریزگردها نقش دارند و ۷۰ درصد تهدید ناشی از این ذرات به منابع داخلی مربوط می‌شوند. اما این ذرات چه تاثیری بر روی سلامتی دارند؟رحمت‌الله حافظی رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران می‌گوید: علت خطرناک بودن این ذرات این است که می‌تواند از بافت ریه عبور کنند؛ اما ذراتی که قطری بیش از این دارند توسط بافت ریه مهار می‌شوند و با ترشحات داخلی ریه از بدن خارج می‌شوند، در حالی که این ذرات کمتر از ۵/۲ میکرون بافت ریه را پشت سر می‌گذارند، وارد خون می‌شوند و ازطریق خون به تمام ارگان‌های بدن می‌توانند راه یابند و در نهایت در آنها رسوب کنند. اینکه این ذرات کجا رسوب می‌کنند و به چه میزان این رسوب ایجاد می‌شود مشخص نیست، اما قطعا کارآیی ارگان بدن را مختل می‌کند. به‌عنوان مثال در چشم‌ها، کلیه‌ها و کبد و مغز می‌تواند ایجاد مشکل کند و دور از ذهن نیست که با رسوب در مغز ایجاد آلزایمر و پارکینسون کند و برای سایر ارگان‌های بدن هم می‌تواند تهدید جدی باشد.
اکنون با ورود به فصل سرد سال این سوال پیش می‌آید که آیا وضعیت آلودگی هوا در این مقطع زمانی با نیمه اول سال تغییر خواهد کرد یا نه؟ حافظی می‌گوید: از آنجا که علت‌های متعددی در آلودگی هوای تهران نقش دارند؛ بنابراین نمی‌توان با مداخله روی یکی از علل انتظار داشت در میزان آلودگی هوا تغییر محسوسی به وجود آید. البته به علت وجود دلایل متعدد در آلودگی هوا ممکن است با وجود مداخله صورت گرفته یک سال آلودگی هوا افزایش یابد و سال بعد بدون هیچ‌گونه مداخله‌ای آلودگی هوا کاهش یابد.
او اضافه می‌کند: یکی از عوامل اثرگذار در روند آلودگی هوای تهران وضع جوی و میزان وزش باد در محدوده شهر است؛ به‌گونه‌ای‌که ممکن است در یک سال حتی تغییری در روند توزیع سوخت استاندارد نداشته باشیم؛ اما وزش مناسب باد موجب کاهش میزان آلودگی هوای شهر شود.
حافظی معتقد است: بنابراین مناسب است تا در تمام محورهایی که در اختیار داریم همزمان مداخله انجام شود تا بعد از چند سال شاهد باشیم روند آلودگی هوا کاهش پیدا کرده است.
راهکار کاهش آلودگی هوا
حافظی می‌گوید: باید چند مسیر به‌طور موازی دنبال شود. اگر این چند مسیر به صورت موازی با جدیت دنبال شود شاید سه یا چهار سال آینده کاهش محسوسی در آلودگی هوا داشته باشیم. یکی از راهکارهای اولیه توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی به صورتی است که شهروندان به استفاده از این ناوگان رغبت نشان دهند. یعنی زیرساخت‌هایی را فراهم کنیم که مردم به راحتی مترو یا اتوبوس را جایگزین استفاده از خودروهای شخصی کنند.
راهکار دوم توسعه وسایل نقلیه برقی است. می‌توان تسهیلاتی را برای وارد‌کنندگان و تولیدکنندگان دوچرخه برقی، موتور سیکلت برقی و خودرو برقی فراهم کرد. در صورت فراگیر شدن استفاده از این نوع وسایل حمل‌و‌نقل آلایندگی هوا تقریبا به صفر می‌رسد. اگر دوچرخه برقی در اختیار مردم بگذاریم فردی که در شمال شهر زندگی می‌کند، می‌تواند در شیب طبیعی از مناطق شمالی به نواحی مرکزی شهر برسد و در مسیر برگشت با استفاده از شارژ برقی دوباره به محل زندگی خود بازگردد. ارائه و عرضه سوخت استاندارد یورو ۴ به‌طور قطع یکی دیگر از راهکارهای کاهش آلودگی هوا است.
از طرف دیگر خشکسالی یکی از مسائل گریبانگیر کشور ما است و سال‌های سال است که با چنین مشکلی مواجه هستیم، بنابراین وضعیت جغرافیایی کشور ایجاب می‌کند پوشش گیاهی اطراف شهرها را تقویت کنیم و در اطراف شهرها کمربند سبز ایجاد کنیم. همین‌طور برداشت غیرقانونی از ذخایر زیرزمینی را کنترل و مدیریت کنیم؛ چون گزارش‌های موجود می‌گوید: هر سال 60 سانتی‌متر از منابع آب زیرزمینی به بهره‌برداری می‌رسد که بیشتر به دلیل چاه‌های عمیقی است که به شکل غیرقانونی و بدون مجوز حفر شده است.
رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست تاکید می‌کند برخی راهکارها با ورود به فصل سرد و افزایش میزان آلودگی می‌تواند به‌صورت مقطعی موثر واقع شود.
ایجاد محدودیت در تردد موتورسیکلت‌های بنزینی یکی از این راهکار‌ها است. این روش از سال آینده در محدوده منطقه 12 اجرا خواهد شد.
به گفته حافظی، این انتظار وجود دارد که شهروندان با شروع فصل سرد معاینه فنی موتورخانه و وسایل گرمایشی منازل خود در راستای کاهش آلودگی انجام دهند.