یوز ایرانی در خطر انقراض

آناهیتا جمشیدنژاد

Anahita.jamshidnezhad@gmail.com

این روزها خبر مدیرعامل انجمن یوز ایران مبنی بر «وجود تنها دو یوزپلنگ ماده در ایران» بسیاری از طرفداران محیط‌زیست را بیش از پیش نگران انقراض این حیوان کمیاب کرده است. به گفته مرتضی اسلامی دهکردی مدیر عامل انجمن یوز ایران در سال ۹۲ مجموعا از ۲۰ یوز تصویربرداری شده ۱۱ قلاده نر و ۷ قلاده ماده بوده‌اند و این یعنی تعداد یوزهای ماده تنها ۳۵ درصد از کل جمعیت یوزها را شامل می‌شود. در فاز دوم طی سال‌های ۹۳ و ۹۴ از ۲۳ یوز تصویربرداری شد که ۴ یوز ماده میان آنها بود. اما اکنون در کل کشور تنها ۲ یوزپلنگ ماده شناسایی شده است و این یعنی این حیوان زیبا با خطر انقراض مواجه است.

یوزهای آسیایی توزیع مداوم و پیوسته‌ای در سراسر خاورمیانه، در سراسر شبه جزیره عربستان و آسیای مرکزی تا ترکمنستان و هندوستان مرکزی داشته‌اند. جمعیت یوزهای خارج از ایران در قرن بیستم بسیار کم شده است. یوزها بخشی از میراث ایرانی هستند. ایران از زمان‌های دور شیر و ببر داشته است و بنابراین به شدت از اهمیت حفظ یوز آگاه هستند. آنها کوچک‌تر و لاغرتر از یوزهای آفریقایی هستند و حتی گفته می‌شود آنها می‌توانند یک یال کوچک نیز داشته باشند. یوزهای آسیایی نسبت به یوزهای آفریقایی که جمعیت آنها چیزی حدود ۱۰ هزار قلاده ثابت مانده است، در معرض خطرات بیشتری قرار دارند. تخمین زده می‌شود که امروزه ۵۰ یوز آسیایی وجود دارد که در هزاران مایل زمین در کویر مرکزی ایران و اطراف آن پراکنده‌اند. یوزهای ایرانی حداقل ۳۰ هزار سال است که از یوزهای آفریقایی جدا شده‌اند. آنها در چشم‌اندازهای وسیع خشک زندگی می‌کنند که به هیچ‌وجه شبیه چمنزارهای آزاد یا دشت‌های آفریقا نیست. یوزها در ایران در یک زیستگاه بزرگ پراکنده شده‌اند و دوربین‌های کار گذاشته شده در این مناطق نشان می‌دهند که آنها گاهی ۱۰۰ مایل بین دو محل را در حرکت هستند که اغلب بزرگراه‌ها یا جاده‌ها را شامل می‌شود. نیمی از یوزهای آسیایی که هر سال می‌میرند، توسط اتومبیل‌ها کشته می‌شوند. دولت و سازمان محیط‌زیست ایران متعهد شده است تا از یوزها حمایت کند و کمپین‌های آموزشی موفقیت‌آمیزی نیز به راه انداخته است. شاید با ممانعت از احداث جاده و معدن، افزایش تعداد محیط‌بانان و حفاظت از مسیرهای مهاجرتی یوزپلنگ‌ها بتوان از تصادفات و شکار این‌ گونه زیبا جلوگیری کرد. در حقیقت نمی‌توان با اطمینان گفت که در این نواحی که یوزها در آن زندگی می‌کنند چه باید کرد؛ نقاطی که تنها چند یوز در آن وجود دارند و مرگ حتی یکی از آنها اثری به مراتب بزرگ و فاجعه‌ای در این گونه نادر جانوری است. راه‌حل این مشکل ایجاد روگذرها و دالان‌های حیات‌وحش بین پارک‌ها و اعمال مقررات برای کاهش سرعت وسایل نقلیه در نقاط تقاطع مهم است.

اما داخل پارک‌ها، تهدیدهای دیگری وجود دارد. یوزها سریع‌ترین حیوانات روی کره زمین هستند و می‌توانند سرعت خود را تا ۷۵ مایل بر ساعت افزایش دهند. اما مردان موتورسیکلت سوار در این نواحی می‌چرخند و بزهای کوهی را تعقیب می‌کنند تا آنها را خسته کنند و در نهایت بتوانند آنها را شکار کرده و به خانه ببرند. این بزهای کوهی غذای اصلی یوزپلنگ‌ها هستند و متاسفانه نگهبانان پارک‌ها به دلیل وسایل نقلیه فرسوده‌ای که در اختیار دارند شانسی برای دستگیری مجرمان ندارند. گفته می‌شود که طی چند سال، در منطقه حفاظت‌شده کالمند در نزدیکی یزد، جمعیت بزهای کوهی از حدود ۲۰۰۰ به ۲۰۰ کاهش یافته است. سپس نوبت به سگ‌ها می‌رسد. یوزها برای دویدن به‌وجود آمده‌اند نه برای نزاع کردن. آنها در معرض خطر سگ‌های بزرگ، قوی و اغلب وحشی قرار دارند که همراه چوپان‌ها در پارک‌ها هستند. در سه سال گذشته ۵ یوز توسط این سگ‌ها کشته شده‌اند. بسیاری معتقدند که این سگ‌ها برای چوپان‌ها غیرضروری هستند؛ آنها واقعا گوسفندها و بزها را جمع نمی‌کنند و برای حفاظت از گله‌ها موردنیاز نیستند. این سگ‌ها باید کاملا از پارک‌های ملی و پناهگاه‌های حیات‌وحش جمع‌آوری شوند. شاید کمتر از ۵۰ سال قبل ایران ۴۰۰ تا ۵۰۰ یوزپلنگ داشته است؛ اما در ۳۰ سال گذشته به دلیل شکار غیرمجاز و از دست دادن زیستگاه، شمار دو نوع بز کوهی به شدت کاهش یافت و در نتیجه با کاهش منبع غذایی یوزها روبه‌رو بوده‌ایم. کارشناسان معتقدند که اگر صید موردنیاز یوزها به خوبی محافظت شود، جمعیت یوزهای ایرانی می‌تواند طی چند دهه بعد به ۲۰۰ یوز برسد. در فلات ایران کفتار، پلنگ و بزکوهی وجود دارد. این نقطه از ایران تنها مکانی است که در شمالی‌ترین بخش‌های این فلات، یوزها محیط سکونت را با گرگ‌های خاکستری و شاید خرس‌های قهوه‌ای به اشتراک می‌گذارند. این اکوسیستم فوق‌العاده و به‌طور باورنکردنی خشک است. اما رشته‌کوه‌هایی هستند که یوزها به آن وابسته‌اند. آنها بین فلات‌های نمکی، بیابان‌های ماسه‌ای و دشت‌های شنی حرکت می‌کنند اما شکار کافی در این مناطق وجود ندارد. کوه‌ها دستخوش بارندگی می‌شوند و زندگی گیاهی در آنجا زمینه را برای شکارچیان و شکار شدن فراهم می‌کند.

سطوح بالای آموزش در ایران، تعهدات دولت و فعالیت سازمان‌های غیردولتی در حوزه حفظ منابع طبیعی برای محافظت از یوزهای ایرانی خبر بسیار خوبی است. یوزها به دلیل سرعت خود شناخته شده‌اند، نه قدرت. فقدان قدرت، یوزها را نسبت به شکارچیانی مانند شیرها، پلنگ‌ها و کفتارها آسیب‌پذیر می‌سازد. آنها به اندازه یک شیر یا پلنگ مهاجم یا خطرناک نیستند. یک سگ وحشی بسیار وحشی‌تر از یک یوز است. این امر کار کردن با یوزها را نسبت به شکارچیان بزرگ دیگر برای باغ‌وحش‌ها آسان‌تر کرده است. اگر با یک یوز مواجه شوید، خواهید دید موهای روی گردن این حیوان بلند می‌شود و پاهای خود را محکم به زمین می‌چسباند. اندکی ترسناک است اما اگر شما یک قدم به جلو بردارید، این حیوان فرار خواهد کرد. کاری که نباید انجام دهید این است که خودتان فرار کنید.