چگونه راست‏دست یا چپ‏دست می‏شویم؟

عاطفه چهره‌گشا

دست برتر در کودکان می‏تواند دست چپ یا راست یا تلفیقی از هر دو باشد و این ویژگی زمانی در آنها کامل می‏شود که در حال یادگیری زبان هستند، یعنی حدود ۴ سالگی.

　

وقتی بچه‏ها بزرگ می‏شوند، برای بعضی کارهای خاص تمایل دارند از یک دست بیش از دست دیگر استفاده کنند٬ خصوصا برای نوشتن یا کشیدن نقاشی. دست برتر در کودکان می‏تواند دست چپ یا راست و یا تلفیقی از هر دو باشد و این ویژگی زمانی در آنها کامل می‏شود که در حال یادگیری زبان هستند، یعنی حدود ۴ سالگی. در واقع این مسئله از همان سن تا آخر عمر به یک ویژگی دائمی تبدیل خواهد شد. تحقیقات نشان می‏دهد دست برتر فرد بیانگر ساختار و کارکرد مغز اوست. نیمکره چپ و راست مغز مسوول فعالیت حرکتی نیمه مخالف بدن است. با این حال، نیمه راست و چپ مغز در کنترل رفتارهای مختلف به طور یکسان عمل نمی‏کنند و این مسئله به تمایل استفاده از یک دست بیشتر از دست دیگر در برخی کارهای خاص منتهی می‏شود. برتری و ارجحیت یک نیمکره نسبت به نیمکره دیگر برای انجام برخی رفتارها را تقسیم‏بندی مغزی می‏نامند. محققان معتقدند که دلایل واضحی برای ارزیابی تقسیم‏بندی مغزی وجود دارد. اول از همه اینکه وقتی یک نیمکره کنترل یک فرآیند را برعهده می‏گیرد و آن را انجام می‏دهد، احتمال اینکه هر دو نیمکره برای کنترل یک واکنش بخواهند با هم رقابت کنند، کاهش پیدا می‏کند. از طرفی این مسئله باعث عملکرد فرآیندهای مختلف مانند زبان و دقت و توجه به طور موازی در هر دو نیمکره می‏شود.

برای اکثر مردم، نیمکره چپ مغز، نیمکره غالب برای استفاده در حرف زدن است و همان ناحیه در نیمکره چپ که مسوول کنترل حرف زدن محسوب می‏شود فعالیت‏های دست را هم کنترل می‏کند. در نتیجه، حدود ۹۰ درصد افراد وقتی از ابزارهایی مانند خودکار استفاده می‏کنند یا وقتی می‏خواهند موقع حرف زدن یا سخنرانی دستشان را تکان دهند راست‏دست هستند. روانشناسان بر این باورند که استفاده از ابزار و حالت‏های دست نقش مهمی در تکمیل قدرت حرف زدن انسان ایفا می‏کند. یکی از نظریه‏های مرتبط در این زمینه این است که از آنجایی که اولین حس ما حس بینایی است٬ نخستین ارتباط انسان در قالب حرکت دست انجام می‏شود. وقتی تا اندازه‌ای در استفاده از ابزار مهارت به‌دست می‏آوریم٬ استفاده از دست‏ها برای ارتباط برقرار کردن و حرف زدن برایمان تأثیر بیشتری خواهد داشت. زنجیره‏های ساختارمند فعالیت‏های دستی که مستلزم استفاده از دست است، می‏تواند مغز را برای درک ساختار نحوی زبان آماده کند.

چپ، راست یا هر دو؟

در اوایل قرن ۲۰ میلادی دانشمندان می‌پنداشتند که چپ‏دستی نوعی ناهنجاری رشد محسوب می‏شود. در واقع این مسئله با سوء عملکرد رشد، یعنی از کاستی‏های زبانی گرفته تا اختلالات سلامت روان مرتبط است. در واقع بسیاری از بچه‏های چپ‏دست عصر کنونی در تلاش برای آموزش و تمرین مجدد، وادار شدند با دست راست بنویسند. امروزه این مساله را درک می‏کنیم که دست‏برتری یک ویژگی دوتایی نیست (یعنی چپ یا راست)٬ بلکه در راستای شیبی قرار دارد که از چپ‏دستی کامل شروع شده و به راست‏دستی کامل می‏رسد. وقتی مهارت‏های کودک رشد کرده و تکمیل می‏شود،‏ آنها از هر دو دست به یک اندازه برای انجام کارهای ساده مانند دست دراز کردن جهت گرفتن اشیاء استفاده می‏کنند. علتش آن است که هر دو دست می‏تواند آن کار را به راحتی انجام دهد. برای اکثر مردم کارهایی که پیچیدگی بیشتری دارد نیازمند خصلت‏های تخصصی پردازش در نیمکره چپ مغز است. برای مثال،‏ اکثر بچه‏ها برای نوشتن از دست راست خود استفاده می‏کنند. این مهارت در طی زمان کامل می‏شود و بچه برای همیشه به فردی راست‏دست تبدیل می‏شود و در استفاده از مداد و گرفتن محکم آن در مشت تا کشیدن اولین خط و خطوط روی کاغذ و درست گرفتن آن نیازمند کامل شدن فعالیت‏های حرکتی مانند درست نوشتن حروف خواهد بود. تحقیقات جدید بر آن است تا دریابد چپ‏دستی یا راست‏دستی کودکان را چگونه می‏توان در قالب نشانه‏ای از خطر بروز اختلالات زبانی در نظر گرفت. مغز کودکان به شکلی باورناپذیر انعطاف پذیر بوده و اقدامات درست و به موقع می‏تواند باعث بهبود و ارتقای رشد شناختی و سلامت روانی آنها شود. چپ‏دستی یا راست‏دستی تنها گرایش مهارت‏های حرکتی ما نیست که از تقسیم‏بندی مغزی نشأت می‏گیرد. پیدا کردن مسیرهای رشد و تکامل قابلیت‏های حرکتی و شناختی در کودکان می‏تواند مسیری شاخص برای درک بهتر ارتباط بین ساختار مغز٬ عملکرد آن و رفتار به دست ما دهد.

منبع: medicaldaily