مریم رضی
روان‌شناس ترافیک

ترافیک تهران، یکی از دلایل اصلی برهم‌خوردن نظم و انضباط عمومی شهر و برهم‌زدن آرامش و صبوری شهروندان و به دنبال آن حوادث ترافیکی این کلان‌شهر به شمار می‌رود و از این‌رو یکی از عوامل اساسی به مخاطره افتادن سلامت روحی و جسمی پایتخت‌نشینان است که اثرات غیرقابل جبران اجتماعی و اقتصادی در جامعه برجای می‌گذارد. ترافیک، یکی از عوامل مهمی است که اعصاب و روان شهروندان را به هم می‌ریزد و البته در مقابل، عامل انسانی نیز در بین عوامل چهارگانه موثر بر ترافیک و حوادث ترافیکی، مهم‌ترین عامل محسوب می‌شود. رانندگی، رفتاری است که فرد با وسیله نقلیه آن را به اجرا در می‌آورد و دو دسته رفتارهای مثبت و منفی را شامل می‌شود. به مجموعه رفتارهای منفی در رانندگی و تکرار مکرر تخلفات و اشتباهات رانندگان، «رانندگی تهاجمی» یا «رانندگی پرخطر» گفته می‌شود، یعنی همان نوع رانندگی که متاسفانه در تهران شاهد هستیم و این روزها که ترافیک تشدید شده، این مدل رانندگی هم بیشتر شده است.

رفتار ترافیکی هر شخص حین رانندگی، مجموع ویژگی‌هایی است که به آنها «شخصیت رانندگی» اطلاق می‌شود. شخصیت راننده در کنار سلامت روان او از متغیرهای مهم و تاثیرگذار در نحوه رانندگی به شمار می‌رود و در مجموع، نقش عوامل روان‌شناختی در رانندگی به اثبات رسیده است. بنابراین به‌طور کلی می‌توان گفت، عوامل انسانی که رفتار رانندگی را نیز در بر می‌گیرد، بیشترین سهم و نقش را در ترافیک دارد، تا جایی که اغلب حوادث ترافیکی را ناشی از عوامل انسانی و به‌طور مشخص، شخصیت راننده و رفتارهای رانندگی وی می‌دانند.

بدون تردید رابطه معناداری بین ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روان رانندگان پرخطر که به سهم خود نه تنها احتمال وقوع تصادفات ترافیکی و تلفات ناشی از آن، بلکه آشفتگی و بی‌انضباطی در ترافیک را بالا می‌برند، وجود دارد. با توجه به افزایش روزافزون تعداد وسایل نقلیه و به موازات آن، رانندگان این وسایل و نیز ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روان رانندگان در جامعه آسیب‌پذیر کنونی که به دلیل شرایط امروز حاکم بر جامعه، بنیان‌های اجتماعی و ساختارهای اقتصادی آن دچار چالش‌های گسترده و گسست‌های عمیق شده است، پرداختن به موضوع ترافیک از منظر روان‌شناسی را به موضوعی غیرقابل چشم‌پوشی تبدیل کرده است. «روان‌شناسی ترافیک» عنوان دانشی است که به مطالعه رفتار رانندگان و تاثیر آن بر ترافیک می‌پردازد و اکنون زمان آن رسیده که در کنار دیگر شیوه‌های تخصصی مدیریت ترافیک که مورد استفاده مدیران شهری قرار می‌گیرد، جای خود را باز کند و به‌صورت جدی به بررسی صورت‌مساله و ارائه مدل برون‌رفت در زمینه جنبه‌های روانی ترافیک پایتخت بپردازد.

واقعیت این است که نه تنها بخش قابل‌توجهی از حوادث ترافیکی که بخش قابل ملاحظه‌ای از آشفتگی‌ها و بی‌نظمی‌های ترافیکی که امروز شاهد و ناظر آن هستیم، ریشه‌های روان شناختی دارند. اگر در مورد رفتارهای رانندگی خودمان و نقشی که هر یک از ما در ترافیک داریم، منصفانه قضاوت کنیم و به اصطلاح «کلاهمان را قاضی کنیم»، به این واقعیت انکارناپذیر می‌رسیم که این خود ما هستیم که با زیر پا گذاشتن قوانین و مقررات، با رعایت نکردن حقوق دیگران و با رانندگی تهاجمی و پرخطر، بیشترین سهم را در ایجاد و تشدید ترافیک پایتخت داریم. نقش خودمان را در ترافیک دست کم نگیریم...