در گفت‌وگو با مریم حسین زاده، مشاور اسبق امور بانوان استاندار خراسان بزرگ مطرح شد:
لزوم تغییر دیدگاه جامعه نسبت به توانمندی زنان
دنیای اقتصاد، مهرداد امیرکلالی- توسعه پایدار را توسعهای انسان‌محور تعریف کردهاند که موجب بیشترین تغییر مثبت و ماندگار در افراد جامعه می‌شود. فراگیری این تغییرات در همه قشرهای اجتماعی و درگیرکردن تمامی افراد و گروهها در فرآیند توسعه مهمترین وجه تمایز توسعه پایدار از تعریفهای پیشین توسعه‌یافتگی به‌شمار میرود. با این وصف، زنان، به‌عنوان نیمهای از جامعه بشری که تا سدههای اخیر معمولاً نه موضوع تحول و تغییر بودهاند و نه منشاء تغییر، در توسعه پایدار نقشی محوری برعهده دارند. در واقع شرط تحقق توسعه پایدار حضور و مشارکت واقعی و فعال زنان در فرآیند توسعه است.
دنیای اقتصاد، مهرداد امیرکلالی- توسعه پایدار را توسعهای انسان‌محور تعریف کردهاند که موجب بیشترین تغییر مثبت و ماندگار در افراد جامعه می‌شود. فراگیری این تغییرات در همه قشرهای اجتماعی و درگیرکردن تمامی افراد و گروهها در فرآیند توسعه مهمترین وجه تمایز توسعه پایدار از تعریفهای پیشین توسعه‌یافتگی به‌شمار میرود. با این وصف، زنان، به‌عنوان نیمهای از جامعه بشری که تا سدههای اخیر معمولاً نه موضوع تحول و تغییر بودهاند و نه منشاء تغییر، در توسعه پایدار نقشی محوری برعهده دارند. در واقع شرط تحقق توسعه پایدار حضور و مشارکت واقعی و فعال زنان در فرآیند توسعه است. اما بی‌تردید حضور و مشارکت واقعی زنان در گرو توانمندی آن‌هاست. به‌عبارتی توانمندسازی زنان مقدمهای لازم برای حضور آن‌ها در جریان توسعه است.
نگرش سیستمی به بحث توانمندسازی زنان هم از مباحث مهم در این زمینه است. یعنی همانگونه که زنان درارتباط منسجم و پویا با جامعه خود هستند، توانمندسازی زنان را هم باید در یک سیستم اجتماعی دید و تعریف کرد و مجموعه عوامل مرتبط با زنان، موقعیت و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی‌شان را باید در جهت توانمند کردن آن‌ها هماهنگ و همسو کرد. اگر در جامعهای مجموعه باورها و نگرشها نسبت به زنان با توانمندی آن‌ها سازگار نباشد و مجموعه برنامه‌ریزان، سیاست‌گذاران و مدیران اجرایی اعتقادی به نقش موثر زنان در فرآیند توسعه‌یافتگی نداشته باشند، توانمندسازی زنان در حد حرف و شعار باقی خواهد ماند. پیامبر اسلام فرموده‌اند: «زنان را بزرگ نمیدارند مگر بزرگواران و کوچک و حقیر نمیسازند مگر فرومایگان.» این نه تعریفی از فردی خاص بلکه تعریفی از جامعهای است که نگرش در آن نسبت به زنان، نگرشی تعالی‌جویانه یا تحقیرآمیز است. توانمندی زنان در جامعهای که نگاه بزرگوارانه به زن ندارد، نه تنها موجب خرسندی خود زنان و خرسندی جامعه نمی‌شود، بلکه تعادل موجود را که به‌نوعی بر بی‌عدالتی و تبعیض استوار است، برهم میزند. درست است که این برهم خوردن تعادل برای زنان مثبت تلقی می‌شود و دستاوردهای خوبی برای آن‌ها بهبارمیآورد، ولی این دستاوردها به بهای گرانی به‌دست میآید. پیشرفت و توانمندسازی زنان در جریان اصلی توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میسر نمی‌شود مگر با نهادینه شدن حضور و مشارکت زنان و این هم در گرو به میدان آمدن بالاترین رده‌های مدیریت اجرایی کشور، دستگاهها وسازمان‌ها در سطح ملی است .
به همین جهت گفت‌وگویی با مشاور امور بانوان استاندار خراسان، در دولت هفتم انجام دادیم. مریم حسین‌زاده در رشته روانشناسی دانشگاه فردوسی تحصیل کرده و تا قبل از سال ۱۳۷۸ در مدارس شاهد آموزش و پرورش مشغول به خدمت بوده است. در دی‌ماه ۱۳۷۸ از سوی استانداری دعوت به همکاری می‌شود و تا اردیبهشت سال ۱۳۸۰ به‌عنوان مشاور امور بانوان استاندار وقت، آقای مهرعلیزاده فعالیت می‌کند. او بر لزوم ایجاد توازن و تعادل بین دو جنس در عرصه اجتماعی تاکید دارد. حسین‌زاده به توانمندسازی زنان به صورت واقعی و عملی و نه شعاری و کلامی فکر می‌کند و معتقد است باید راهبردهای توانمند سازی زنان را بومی، سیستمی و شفاف تعریف کنیم و توجه داشته باشیم که مانند ضرب‌المثل «با حلوا حلوا کردن دهان شیرین نمی‌شود» هرچه از توانمندسازی حرف بزنیم، توانمندی برای زنان حاصل نمی‌شود. وی درمورد اقداماتی که در آن دوران صورت گرفته است توضیحاتی ارائه می‌دهد و از قائم به شخص بودن پروژه‌ها می‌گوید که بعد از اتمام مسئولیت افراد، طرح‌های مختلف نیز موضوعیت خود را از دست می‌دهند. حسین‌زاده به این موضوع باور دارد که توانمندسازی زنان اگر تنها به شکل صوری و فرمایشی ارائه شود و برای زنان ما درونی نشود، فایدهای نخواهد داشت. نگاهی که به جامعه دارد از رشته دانشگاهی‌اش سرچشمه می‌گیرد و اذعان دارد که کل جامعه را باید در نگرشها نسبت به زنان به سمت تحول مثبت سوق داد و سپس به برنامه‌ریزی واقع‌بینانه و مبتنی بر ظرفیتهای واقعی زنان جامعه‌مان همت کرد. مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
مشخصا چه اقداماتی در دوره مسئولیت‌تان برای بهبود وضع زنان انجام دادید؟
هنگامی‌که به این سمت منصوب شدم؛ مطالعاتی را در زمینه مشکلات زنان و کودکان در سطح استان خراسان انجام دادم. غیر از برگزاری همایش‌ها و سمینارهای موضوعی پیرامون روز زن، سعی بر ایجاد تعادل بین دو جنس زن و مرد در جامعه داشتیم. درغیر این‌صورت انرژی و توان را باید برای رفع تقابل مصرف می‌کردیم. در آن دوران، استان خراسان از نظر تعداد زنان سرپرست خانوار رتبه دوم در کشور را داشت که برای این مقوله با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، مکاتباتی انجام دادم و با توجه به آمار زنان سرپرست خانوار، مسئول این سازمان در خراسان سهم اعتبارات تبصره خوداشتغالی زنان را افزایش داد. در طرح خوداشتغالی زنان روی هزینه‌کرد بودجه‌ای که به این بانوان اختصاص می‌دادیم، نظارت صورت می‌گرفت از این جهت که این بودجه در محل موردنظر به‌کار گرفته شده است. این اقدامات باعث شد که رئیس وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان، این طرح را به‌عنوان سالم‌ترین توزیع اعتبار در استان معرفی کردند که جای خوشحالی بسیاری داشت. در گذشته معمولا از سهم اعتبارات آنچنان بودجه‌ای عاید شهرستان‌ها نمی‌شد ولی در آن دوران هماهنگی‌هایی انجام شد که توزیع اعتبار در شهرستان‌های استان خراسان بزرگ صورت بگیرد. همچنین در شهر مشهد با کمک شورای شهر وقت، پارک بانوان و پارک حجاب به بهره‌برداری رسید.
در صحبت‌هایتان به موضوع توجه به کودکان اشاره کردید، آیا در این حوزه اقدام مفیدی صورت گرفت؟
ما دومین همایش حقوقی کودک را بعد از تهران در مشهد برگزار کردیم، به‌دلیل اینکه کودکانی در سطح خراسان بودند که از ازدواج با مهاجرانی که بعضا صاحب شناسنامه نیستند، به‌وجود آمده‌اند و برخی از آن‌ها به‌دلیل رفتارهای بزهکاری توسط کانون اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند. موضوع همایش از این قرار بود که کودکان بزهکار به جای اینکه به کانون اصلاح و تربیت سپرده شوند مطابق اقدام ناهنجاری که انجام داده‌اند کار مفیدی انجام دهند. بدین معنی که اگر کودکی مواد غذایی از فروشگاهی دزدیده است برای جبران آن خطا به مدت یک هفته برای آن فروشگاه کار کند. در آن همایش ایده بخش مبارزه با کودک‌آزاری با شماره تلفن ۱۲۳ جرقه زد که تا همین حالا هم درحال فعالیت است.
موضوع ازدواج سالم نیز یکی از مسائل چالشی و مهم در سطح کشور است. در این زمینه چه اقداماتی انجام شد؟
از سال ۱۳۷۸ مراکز مشاوره قبل و بعد از ازدواج را در استانداری خراسان فعال کردیم. در این طرح به‌صورت رایگان زوج‌های جوانی که کمتر از پنج سال باهم زندگی می‌کردند با کمک یک مشاور، یک قاضی زن و یک پزشک، در زمینه مسائل حقوقی، بهداشتی و روانشناختی آموزش می‌دیدند. با اینکه همه هزینه‌های این طرح را استانداری متقبل شده بود متاسفانه بعد از رفتن بنده از استانداری این مرکز مشاوره تعطیل شد و آمار طلاق هر سال افزایش پیدا کرد.
چه اقداماتی در حوزه بهبود فعالیت‌های اقتصادی بانوان انجام دادید؟
بازارچه خوداشتغالی زنان با کمک شهرداری و با بودجه استانداری به مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان در کال قره‌خان (چهارراه گلستان) به بهره‌برداری رسید و مدتی در اختیار بانوان بود، اما به‌دلیل اینکه از سیستم خارج شدیم و مدیریت بازارچه دچار تغییرات عظیمی شد، درحال حاضر تبدیل به بازار کتاب شده است. متاسفانه در ایران با رفتن و آمدن مسئولان برخی برنامه‌ها و طرح‌های بزرگ ملغی می‌شود و اقدامات سلیقه‌ای صورت می‌گیرد.
چه شد که در دوران استانداری آقای رسولی در این مسئولیت به فعالیت‌تان ادامه ندادید؟
بنده سیاسی نبودم و نیستم و در آن دوران هدفم صرفا کار مفید بود. آقای رسولی بیشتر به دنبال فرد سیاسی بود و با توجه به نقش مادری در خانواده‌ام و توجه به فرزندانم، از این مسئولیت کنار رفتم و به آموزش و پرورش برگشتم.
به‌صورت کلی توانمندسازی زنان را طی سال‌های اخیر چطور ارزیابی می‌کنید؟
توانمندسازی زنان طی سال‌های گذشته حالت سینوسی داشته است؛ در دوران اصلاحات اوج پیدا کرد و در دولت‌های نهم و دهم رو به افول رفت و حالا دوباره جان گرفته است. این وضعیت به فعالیت‌های بانوان استمرار نمی‌بخشد، جامعه باید بپذیرد که اگر زنان توانمندی هستند به آن‌ها اجازه حضور و فعالیت دهد. ما در این زمینه با چالش‌هایی مواجهیم؛ بعضا بازی‌های سیاسی موجب کند شدن پیشرفت توانمندسازی زنان می‌شود. دیدگاه‌ها باید تغییر کند در غیر این صورت تغییراتی مشاهده نخواهیم کرد. در همان دوران آقای خاتمی به خراسان سفر کردند و در یکی از شهرستان‌ها در مقابل مردم اعلام کردند که سالن ورزشی برای بانوان احداث می‌شود اما بعدا متوجه شدم که بودجه این سالن ورزشی بانوان در کانال دیگری هزینه شده است. هنگامی که این اتفاقات رخ می‌دهد به‌تبع آن خانم‌ها نیز احساس می‌کنند سازوکار مناسبی برای حمایت از آن‌ها وجود ندارد.
این موضوع را ناشی از چه عواملی می‌دانید؟
این مسائل باید در خانواده اصلاح شود، بدین معنی که از همان سنین کودکی، پدر و مادر تفاوتی بین فرزندان دختر و پسر در تقسیم مسئولیت و نقش در خانه قائل نشوند. اگر این تفاوت ایجاد شود به جامعه سوق پیدا می‌کند و طرز نگاه متفاوتی در جامعه حاکم می‌شود. باید آموزش‌های پایه‌ای و بنیادی در جامعه شکل بگیرد تا در آینده شاهد اتفاقات بهتری باشیم. این موضوعات هیچ مغایرتی هم با دین ندارد و همین مسائل از آداب و اخلاقیات دینی است.
نگرش سیستمی به بحث توانمندسازی زنان هم از مباحث مهم در این زمینه است. یعنی همانگونه که زنان درارتباط منسجم و پویا با جامعه خود هستند، توانمندسازی زنان را هم باید در یک سیستم اجتماعی دید و تعریف کرد و مجموعه عوامل مرتبط با زنان، موقعیت و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی‌شان را باید در جهت توانمند کردن آن‌ها هماهنگ و همسو کرد. اگر در جامعهای مجموعه باورها و نگرشها نسبت به زنان با توانمندی آن‌ها سازگار نباشد و مجموعه برنامه‌ریزان، سیاست‌گذاران و مدیران اجرایی اعتقادی به نقش موثر زنان در فرآیند توسعه‌یافتگی نداشته باشند، توانمندسازی زنان در حد حرف و شعار باقی خواهد ماند. پیامبر اسلام فرموده‌اند: «زنان را بزرگ نمیدارند مگر بزرگواران و کوچک و حقیر نمیسازند مگر فرومایگان.» این نه تعریفی از فردی خاص بلکه تعریفی از جامعهای است که نگرش در آن نسبت به زنان، نگرشی تعالی‌جویانه یا تحقیرآمیز است. توانمندی زنان در جامعهای که نگاه بزرگوارانه به زن ندارد، نه تنها موجب خرسندی خود زنان و خرسندی جامعه نمی‌شود، بلکه تعادل موجود را که به‌نوعی بر بی‌عدالتی و تبعیض استوار است، برهم میزند. درست است که این برهم خوردن تعادل برای زنان مثبت تلقی می‌شود و دستاوردهای خوبی برای آن‌ها بهبارمیآورد، ولی این دستاوردها به بهای گرانی به‌دست میآید. پیشرفت و توانمندسازی زنان در جریان اصلی توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میسر نمی‌شود مگر با نهادینه شدن حضور و مشارکت زنان و این هم در گرو به میدان آمدن بالاترین رده‌های مدیریت اجرایی کشور، دستگاهها وسازمان‌ها در سطح ملی است .
به همین جهت گفت‌وگویی با مشاور امور بانوان استاندار خراسان، در دولت هفتم انجام دادیم. مریم حسین‌زاده در رشته روانشناسی دانشگاه فردوسی تحصیل کرده و تا قبل از سال ۱۳۷۸ در مدارس شاهد آموزش و پرورش مشغول به خدمت بوده است. در دی‌ماه ۱۳۷۸ از سوی استانداری دعوت به همکاری می‌شود و تا اردیبهشت سال ۱۳۸۰ به‌عنوان مشاور امور بانوان استاندار وقت، آقای مهرعلیزاده فعالیت می‌کند. او بر لزوم ایجاد توازن و تعادل بین دو جنس در عرصه اجتماعی تاکید دارد. حسین‌زاده به توانمندسازی زنان به صورت واقعی و عملی و نه شعاری و کلامی فکر می‌کند و معتقد است باید راهبردهای توانمند سازی زنان را بومی، سیستمی و شفاف تعریف کنیم و توجه داشته باشیم که مانند ضرب‌المثل «با حلوا حلوا کردن دهان شیرین نمی‌شود» هرچه از توانمندسازی حرف بزنیم، توانمندی برای زنان حاصل نمی‌شود. وی درمورد اقداماتی که در آن دوران صورت گرفته است توضیحاتی ارائه می‌دهد و از قائم به شخص بودن پروژه‌ها می‌گوید که بعد از اتمام مسئولیت افراد، طرح‌های مختلف نیز موضوعیت خود را از دست می‌دهند. حسین‌زاده به این موضوع باور دارد که توانمندسازی زنان اگر تنها به شکل صوری و فرمایشی ارائه شود و برای زنان ما درونی نشود، فایدهای نخواهد داشت. نگاهی که به جامعه دارد از رشته دانشگاهی‌اش سرچشمه می‌گیرد و اذعان دارد که کل جامعه را باید در نگرشها نسبت به زنان به سمت تحول مثبت سوق داد و سپس به برنامه‌ریزی واقع‌بینانه و مبتنی بر ظرفیتهای واقعی زنان جامعه‌مان همت کرد. مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
مشخصا چه اقداماتی در دوره مسئولیت‌تان برای بهبود وضع زنان انجام دادید؟
هنگامی‌که به این سمت منصوب شدم؛ مطالعاتی را در زمینه مشکلات زنان و کودکان در سطح استان خراسان انجام دادم. غیر از برگزاری همایش‌ها و سمینارهای موضوعی پیرامون روز زن، سعی بر ایجاد تعادل بین دو جنس زن و مرد در جامعه داشتیم. درغیر این‌صورت انرژی و توان را باید برای رفع تقابل مصرف می‌کردیم. در آن دوران، استان خراسان از نظر تعداد زنان سرپرست خانوار رتبه دوم در کشور را داشت که برای این مقوله با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، مکاتباتی انجام دادم و با توجه به آمار زنان سرپرست خانوار، مسئول این سازمان در خراسان سهم اعتبارات تبصره خوداشتغالی زنان را افزایش داد. در طرح خوداشتغالی زنان روی هزینه‌کرد بودجه‌ای که به این بانوان اختصاص می‌دادیم، نظارت صورت می‌گرفت از این جهت که این بودجه در محل موردنظر به‌کار گرفته شده است. این اقدامات باعث شد که رئیس وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی خراسان، این طرح را به‌عنوان سالم‌ترین توزیع اعتبار در استان معرفی کردند که جای خوشحالی بسیاری داشت. در گذشته معمولا از سهم اعتبارات آنچنان بودجه‌ای عاید شهرستان‌ها نمی‌شد ولی در آن دوران هماهنگی‌هایی انجام شد که توزیع اعتبار در شهرستان‌های استان خراسان بزرگ صورت بگیرد. همچنین در شهر مشهد با کمک شورای شهر وقت، پارک بانوان و پارک حجاب به بهره‌برداری رسید.
در صحبت‌هایتان به موضوع توجه به کودکان اشاره کردید، آیا در این حوزه اقدام مفیدی صورت گرفت؟
ما دومین همایش حقوقی کودک را بعد از تهران در مشهد برگزار کردیم، به‌دلیل اینکه کودکانی در سطح خراسان بودند که از ازدواج با مهاجرانی که بعضا صاحب شناسنامه نیستند، به‌وجود آمده‌اند و برخی از آن‌ها به‌دلیل رفتارهای بزهکاری توسط کانون اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند. موضوع همایش از این قرار بود که کودکان بزهکار به جای اینکه به کانون اصلاح و تربیت سپرده شوند مطابق اقدام ناهنجاری که انجام داده‌اند کار مفیدی انجام دهند. بدین معنی که اگر کودکی مواد غذایی از فروشگاهی دزدیده است برای جبران آن خطا به مدت یک هفته برای آن فروشگاه کار کند. در آن همایش ایده بخش مبارزه با کودک‌آزاری با شماره تلفن ۱۲۳ جرقه زد که تا همین حالا هم درحال فعالیت است.
موضوع ازدواج سالم نیز یکی از مسائل چالشی و مهم در سطح کشور است. در این زمینه چه اقداماتی انجام شد؟
از سال ۱۳۷۸ مراکز مشاوره قبل و بعد از ازدواج را در استانداری خراسان فعال کردیم. در این طرح به‌صورت رایگان زوج‌های جوانی که کمتر از پنج سال باهم زندگی می‌کردند با کمک یک مشاور، یک قاضی زن و یک پزشک، در زمینه مسائل حقوقی، بهداشتی و روانشناختی آموزش می‌دیدند. با اینکه همه هزینه‌های این طرح را استانداری متقبل شده بود متاسفانه بعد از رفتن بنده از استانداری این مرکز مشاوره تعطیل شد و آمار طلاق هر سال افزایش پیدا کرد.
چه اقداماتی در حوزه بهبود فعالیت‌های اقتصادی بانوان انجام دادید؟
بازارچه خوداشتغالی زنان با کمک شهرداری و با بودجه استانداری به مبلغ ۱۵۰ میلیون تومان در کال قره‌خان (چهارراه گلستان) به بهره‌برداری رسید و مدتی در اختیار بانوان بود، اما به‌دلیل اینکه از سیستم خارج شدیم و مدیریت بازارچه دچار تغییرات عظیمی شد، درحال حاضر تبدیل به بازار کتاب شده است. متاسفانه در ایران با رفتن و آمدن مسئولان برخی برنامه‌ها و طرح‌های بزرگ ملغی می‌شود و اقدامات سلیقه‌ای صورت می‌گیرد.
چه شد که در دوران استانداری آقای رسولی در این مسئولیت به فعالیت‌تان ادامه ندادید؟
بنده سیاسی نبودم و نیستم و در آن دوران هدفم صرفا کار مفید بود. آقای رسولی بیشتر به دنبال فرد سیاسی بود و با توجه به نقش مادری در خانواده‌ام و توجه به فرزندانم، از این مسئولیت کنار رفتم و به آموزش و پرورش برگشتم.
به‌صورت کلی توانمندسازی زنان را طی سال‌های اخیر چطور ارزیابی می‌کنید؟
توانمندسازی زنان طی سال‌های گذشته حالت سینوسی داشته است؛ در دوران اصلاحات اوج پیدا کرد و در دولت‌های نهم و دهم رو به افول رفت و حالا دوباره جان گرفته است. این وضعیت به فعالیت‌های بانوان استمرار نمی‌بخشد، جامعه باید بپذیرد که اگر زنان توانمندی هستند به آن‌ها اجازه حضور و فعالیت دهد. ما در این زمینه با چالش‌هایی مواجهیم؛ بعضا بازی‌های سیاسی موجب کند شدن پیشرفت توانمندسازی زنان می‌شود. دیدگاه‌ها باید تغییر کند در غیر این صورت تغییراتی مشاهده نخواهیم کرد. در همان دوران آقای خاتمی به خراسان سفر کردند و در یکی از شهرستان‌ها در مقابل مردم اعلام کردند که سالن ورزشی برای بانوان احداث می‌شود اما بعدا متوجه شدم که بودجه این سالن ورزشی بانوان در کانال دیگری هزینه شده است. هنگامی که این اتفاقات رخ می‌دهد به‌تبع آن خانم‌ها نیز احساس می‌کنند سازوکار مناسبی برای حمایت از آن‌ها وجود ندارد.
این موضوع را ناشی از چه عواملی می‌دانید؟
این مسائل باید در خانواده اصلاح شود، بدین معنی که از همان سنین کودکی، پدر و مادر تفاوتی بین فرزندان دختر و پسر در تقسیم مسئولیت و نقش در خانه قائل نشوند. اگر این تفاوت ایجاد شود به جامعه سوق پیدا می‌کند و طرز نگاه متفاوتی در جامعه حاکم می‌شود. باید آموزش‌های پایه‌ای و بنیادی در جامعه شکل بگیرد تا در آینده شاهد اتفاقات بهتری باشیم. این موضوعات هیچ مغایرتی هم با دین ندارد و همین مسائل از آداب و اخلاقیات دینی است.
ارسال نظر