فرسایش خاک در ایران هزینه‌ای بیش از درآمد نفتی آن دارد

خاک بستر اکوسیستم است و محیطی برای پیشرفت انسان‌ها فراهم می‌کند. گرچه باوجود افزایش توجه به چالش‌های محیط‌زیستی در سال‌های اخیر، عملکردها و نقش اساسی خاک در پایداری محیط‌زیستی مورد توجه کافی قرار نگرفته است. در ایران مانند بسیاری از دیگر کشورها، خاک به دلیل ترکیبی از سوء مدیریت و تغییر شرایط طبیعی در معرض خطر قرار دارد. آلودگی خاک، فرسایش (از دست رفتن خاک عالی به‌دلیل جریان آب یا باد) و شور شدن (افزایش در حجم نمک خاک) سه مشکلی هستند که پایداری محیط‌زیستی ایران را در معرض خطر قرار داده‌اند. اما چگونه آلوده کردن خاک می‌تواند کل زنجیره غذایی را نابود کند و چگونه فرسایش خاک و شور شدن آن بر کشاورزی ایران اثر می‌گذارد؟

به لطف خاک حاصلخیز در منطقه‌ای با تپه‌های ماسه‌ای، ایران در موقعیتی نیست که باعث شود این منبع طبیعی ارزشمند تنزل یابد و نابود شود؛ اما آنچه اتفاق می‌افتد بسیار مهم است. به گفته مقامات ارشد محیط‌زیستی در ایران، هزینه فرسایش خاک در ایران از درآمد نفتی این کشور پیشی می‌گیرد. سالانه بین دو تا چهار میلیارد تن خاک در ایران فرسوده می‌شود. اگر این ارقام درست باشند، نرخ فرسایش خاک در ایران ۲۰ برابر بیشتر از متوسط جهانی است. با قیمت تخمینی ۲۸ دلار برای هر تن، هزینه‌های فرسایش خاک بین ۵۶ میلیارد تا ۱۱۲ میلیارد دلار است. ایران در سال ۲۰۱۴ بالغ‌بر ۶/ ۵۳ میلیارد دلار از صادرات نفت به‌دست آورده است. استفاده بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی به‌عنوان عامل اصلی وضع نامساعد آب شناخته می‌شود و عامل مهمی در عقب‌‌نشینی آب‌های زیرزمینی در شماری از دشت‌ها در مناطق مرکزی ایران به دلیل تشدید صدمات به خاک بوده است. بسیاری معتقدند که فرسایش خاک در ایران نگرانی به مراتب جدی‌تری نسبت به مشکلات آب در این کشور است. جنگل‌ها کمتر از ۱۰ درصد زمین‌های ایران را تشکیل می‌دهند که در مقایسه با متوسط جهانی نسبتا کم است. اما به باور کارشناسان می‌توان با بازنویسی سیاست‌ها و مدیریت بهتر، بحران آب فعلی را حل کرد و باید آگاه بود که اگر فرسایش خاک فورا حل نشود، اثر به مراتب وخیم‌تری بر این کشور خواهد داشت.

تاثیر فعالیت‌های انسانی: فرسایش خاک یک فرآیند طبیعی است، اما فعالیت‌های انسانی موجب تسریع آن نسبت به شرایط طبیعی می‌شود. نیمی از روخاک (topsoil ) در کره زمین در ۱۵۰ سال گذشته از بین رفته است. علاوه‌بر فرسایش، کیفیت خاک توسط جنبه‌های دیگر کشاورزی تحت‌تاثیر قرار گرفته است. این اثرات شامل فشردگی خاک، فقدان ساختار خاک، کاهش مواد مغذی و شوری خاک می‌شود. اثرات فرسایش خاک فراتر از فقدان خاک حاصلخیز است. فرسایش خاک منجر به آلودگی بیشتر و رسوب‌سازی در رودخانه‌ها می‌شود و مسیرهای آب را می‌بندد و منجر به کاهش تعداد ماهی‌ها و دیگر گونه‌ها می‌شود. آنچه مشخص است این نکته است که خاک ایران بیش از هر عامل طبیعی دیگر، تحت‌تاثیر فعالیت‌های انسانی است. استفاده مناسب از زمین می‌تواند با جلوگیری از فرسایش خاک و از دست رفتن زمین‌های ارزشمند و کویرزایی، به کاهش اثرات آن بر کشاورزی و دام کمک کند.