گاه‌شمار فرود اولین ایرباس

مژگان میرزایی

همزمان با شروع انقلاب اسلامی تحریم‌هایی علیه ایران اعمال شد که دامان صنعت هوایی را نیز گرفت؛ حال با ورود اولین ایرباس خریداری شده پس از ۳۷ سال، حصر هوایی ایران شکسته شد. از این رو اولین گام برای تبدیل ایران به هاب هوایی منطقه برداشته شد. تحریم‌های فروش هواپیما و قطعات هواپیماهای مسافربری از قدیمی‌ترین بخش‌های تحریمی آمریکا علیه ایران محسوب می‌شود. تحریم‌های هوایی ایران عمری به درازای انقلاب اسلامی دارد. این تحریم‌ها در دوره ریاست‌جمهوری جیمی کارتر رئیس‌جمهوری اسبق آمریکا وضع شده بود. اقدامی که ۳۷ سال بعد و پس از توافق ایران با ۶ قدرت جهانی بر سر برنامه هسته‌ای و لغو تحریم‌های بین‌المللی توسط باراک اوباما رئیس‌جمهوری آمریکا لغو شد.

پیش از انقلاب و با توجه به تجهیز فرودگاه‌ها، ایران در مسیر تبدیل شدن به هاب منطقه قرار گرفت؛ به‌طوری که فرودگاه‌های بین‌المللی ایران از جمله فرودگاه‌های اصلی در منطقه شناخته می‌شدند و ایران توانسته بود به یکی از ایرلاین‌های اصلی در منطقه بدل شود، اما با آغاز جنگ تحمیلی و اعمال تحریم‌های هوایی، ایران نه تنها جایگاه ممتاز جهانی خود در دهه هفتاد را به کلی از دست داد، بلکه با سرمایه‌گذاری برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات متحده عربی، قطر و بحرین در صنعت هوایی خود، در منطقه خاورمیانه نیز به‌عنوان یک شرکت هواپیمایی درجه دو شناخته شد. فرسوده شدن ناوگان هوایی ایران موجب شد در دهه پایانی ۱۹۹۰ با توجه به بهبود روابط ایران با اروپا، ایران ایر بتواند قرارداد خرید چند فروند هواپیمای مدرن ایرباس را با شرکت اروپایی ایرباس نهایی کند، اما این قرارداد هم در سال ۲۰۰۱ با توجه به فشارهای ایالات متحده آمریکا لغو شد.

در همان سال ایران ایر ۵ فروند ایرباس را به‌صورت دست دوم از ترکیه خریداری کرد. از جدیدترین اقدامات این شرکت می‌توان به خرید دو فروند ایرباس دست دوم از شرکت المپیک‌ایر یونان اشاره کرد. چالش‌های پیش رو بر سر خرید هواپیمای نو موجب شد که با لغو تحریم‌های بین‌المللی اولین گام برای نوسازی ناوگان هوایی برداشته شود. بر همین اساس دولتمردان امیدوارند که در دوره پساتحریم این صنعت به دوران طلایی خود بازگردد و خرید ۲۰۰ فروند هواپیما از شرکت‌های مختلف نیز در این راستا صورت گرفت. از میان سفارش خرید ۲۰۰ فروند هواپیمای خریداری شده در دوران پساتحریم، ۱۰۰ فروند هواپیما به ایرباس یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های هواپیماسازی دنیا اختصاص دارد. عقد قرارداد با ایرباس با فراز و فرودهای بسیاری همراه بود و از زمان عقد تفاهم‌نامه تا ورود اولین هواپیمای ایرباس به کشور، نزدیک به یک سال زمان برد، به‌طوری که در این دوره به دفعات خبر لغو این قرارداد به گوش می‌رسید، اما در نهایت ایران توانست پس از ۳۷ سال اولین ایرباس خریداری شده را بر باند فرودگاه مهرآباد بنشاند. در این گزارش گاه‌شمار خرید ایرباس از شروع مذاکرات تا نهایی شدن قرارداد و ورود آن به کشور بررسی شده است.

26 دی 1394: با لغو تحریم‌های بین‌المللی باراک اوباما در یک یادداشت ریاستی (فرمان اجرایی) به جان کری مجوز فروش هواپیماهای مسافربری (غیرنظامی) به ایران را صادر کرد، اقدامی که موجب برداشتن اولین گام برای ورود هواپیماهای جدید به ایران شد.

8بهمن 1394: با سفر رئیس‌جمهوری به فرانسه اولین قدم برای بازپس‌گیری خطوط هوایی از دست داده برداشته شد. در این سفر در کنار تفاهم‌نامه‌های ریز و درشتی که با کشورهای اروپایی امضا شد، حسن روحانی توانست اولین گام برای عقد تفاهم‌نامه با ایرباس را بردارد. براساس توافقی میان رئیس سازمان هواپیمایی کشور و مدیرعامل ایرباس، خرید ۱۱۸ فروند هواپیمای ایرباس از سوی ایران پیش‌بینی شد. براساس تفاهم‌نامه اولیه مقرر شد ۸ فروند از هواپیماهای جدید در سال جاری میلادی به ناوگان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) اضافه شود. اما موارد پیش‌بینی شده در تفاهم‌نامه اولیه پیش از رسیدن به مرحله قرارداد نهایی با تغییراتی همراه شد.

11بهمن 1394: کمتر از یک هفته پس از سفر رئیس‌جمهوری به فرانسه و عقد تفاهم‌نامه اولیه با ایرباس تهیه فرمول مالى خرید از ایرباس در دستور کار قرار گرفت. براساس فرمول تهیه شده مقرر شد تا ۲۰ درصد از ۸۵ درصد منابع مالی را ایرباس از منابع داخلی خود تامین و بقیه از محل اعتبارات صادراتی کشورهای اروپایی تامین شود که این اعتبارات صادراتی توسط شرکت‌های بزرگ تضمین‌گر اروپایی تضمین خواهد شد. از سوى دیگر، ۱۵ درصد مابقی از پول هواپیما نیز به یکباره به فروشنده پرداخت نمی‌شود بلکه به تدریج که این هواپیماها تحویل ایران می‌شود این میزان نیز به آنها پرداخت خواهد شد.

28 بهمن 1394: با عقد تفاهم‌نامه اولیه و تهیه فرمول مالی برای خرید از ایرباس، این شرکت در راستای پیشبرد طرح فروش هواپیما به ایران بانک‌هاى اروپایى را به مشارکت در معامله با ایران فراخواند. فراخوان مطرح شده از سوی این شرکت در حالی صورت گرفت که بانک‌هاى فرانسوى، به دلیل خاطره تلخى که از جریمه ۹ میلیارد دلارى بانکى «بى ان پى پاریبا» در سال ۲۰۱۴ توسط دولت آمریکا داشتند تمایلى براى تسهیل معاملات شرکت‌هاى اروپایى با ایران نداشتند. این امر موجب شد تا تامین مالى قرارداد شرکت‌هایى نظیر ایرباس، پیچیده‌تر شود.

5 اسفند 1394: زمان اولین پیش‌پرداخت به ایرباس از راه رسید. در تفاهم‌نامه اولیه مقرر شده بود تا ایران ۵۰ میلیون دلار به‌عنوان رقم پیش‌پرداخت به شرکت ایرباس پرداخت کند و در مقابل ایرباس نیز ملزم به صدور ضمانت‌نامه به ایران شده بود.

4اردیبهشت 1395: با گذشت بیش از دو ماه از تهیه فرمول اولیه،مسوولین ایرانی از تغییر فرمول تامین مالى صنعت هوایى خبر دادند. براساس فرمول جدید مقرر شد تا ۹۰ درصد هزینه خرید هواپیماها به روش اجاره به شرط تملیک باشد، تغییر صورت گرفته در حالى بود که پیش از این قرار بود فاینانسرها ۸۵ درصد هزینه خرید را متقبل شوند.

20 اردیبهشت 1395: رایزنی با دو بانک آلمانى و فرانسوى یکی دیگر از گام‌های برداشته شده از سوی ایرباس برای فروش هواپیما به ایران بود. در این خصوص ایرباس اعلام کرد که هماهنگی‌ها با دو بانک آلمانى و فرانسوى براى فاینانس در حال انجام است و پروژه تا دو ماه آینده نهایى خواهد شد.

28 شهریور 1395: غول‌های هواپیمایی دوباره به ایران آمدند. در این گردهمایی وزارت خزانه‌داری آمریکا تنها مانع خرید هواپیما از سوی ایران اعلام شد.

30 شهریور 1395: یک روز پس از گردهمایی مجدد غول‌های هوایی در کشور، ایران اقدام به تغییر سبد سفارش هواپیماهاى خود کرد و از خرید ۶ فروند از هواپیماهایى که قرار بود در سال ۲۰۱۶ تحویل داده شوند، صرف‌نظر کرد.

31 شهریور 1395: بالاخره وزارت خزانه‌داری آمریکا مجوزهایی را صادر کرد و به این طریق شرایط برای تحویل حداقل ۱۷ فروند هواپیمای ایرباس به ایران فراهم شد.

10 آبان 1395: پس از گذشت بیش از ۹ ماه از سفر رئیس‌جمهورى ایران به فرانسه و ایتالیا و امضای تفاهم‌نامه خرید ۱۱۸ فروند ایرباس به منظور نوسازى ناوگان هوایى که پس از آن به ۱۱۲ فروند کاهش یافت، بالاخره مذاکرات دو طرف ایرانى و فرانسوى وارد فاز نهایى شد و طرفین براى آغاز کار مشترک به تفاهم نهایى رسیدند.

28 آبان 1395: ۱۸ روز پس از آنکه تفاهم‌نامه ایران و ایرباس وارد فاز نهایی شد مجلس نمایندگان آمریکا مانع جدیدی را بر سر نوسازی ناوگان هوایی ایران قرار دادند. دست‌انداز جدید مجلس نمایندگان آمریکا به تامین منابع مالى خرید هواپیماهاى جدید به ایران باز می‌گشت. مجلس نمایندگان آمریکا طرحى را به تصویب رساند که به موجب آن، تامین مالى فروش هواپیماهاى مسافربرى به ایران از سوى بانک‌هاى آمریکایى ممنوع می‌شد. با توجه به قانون جدید مجلس نمایندگان خرید هواپیما منوط به پرداخت نقدی شد.

3 آذر 1395: دو ماه پس از صدور مجوز ۱۷ فروند هواپیما و با وجود مصوبه قانون‌گذاران با موضوع ممنوعیت صدور مجوز فروش و تامین اعتبار برای خرید هواپیما توسط دولت آمریکا برای ایران، دولت باراک اوباما در واپسین هفته‌های استقرارش در قدرت با نمایندگان آمریکا همراهی نکرده و مجوز فروش هواپیمای «ایرباس» ساخت فرانسه به ایران را صادر کرد.

2 دی 1395: قرارداد ایران و ایرباس پس از کش‌و‌قوس فراوان بسته شد. براساس این قرارداد مقرر شد ایران‌‌ایر ۱۰۰ فروند هواپیما را از شرکت ایرباس خریداری کند. ارزش کاتالوگی این قرارداد بیش از ۲۰ میلیارد دلار بوده که برخی از مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند تخفیف‌هایی نیز به این قرارداد تعلق می‌گیرد، . پروسه تحویل ایرباس‌ها به ایران، ۱۰ ساله است؛ اما فرانسوی‌ها وعده داده‌اند که سری اول محصولات خود را در سال ۲۰۱۷ به ایران تحویل دهند. از بهمن پارسال تا دی ماه امسال ۱۸ فروند هواپیما از لیست خرید هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران حذف شده که بارزترین آنها ۱۲ فروند هواپیمای دو طبقه A۳۸۰ است.

24 دی 1395: بعد از گذشت ۳۷ سال و در آستانه یک سالگی برجام، اولین ایرباس پس از یک فراز و نشیب فراوان بر باند فرودگاه مهرآباد نشست. ایرباس مدل ۳۲۱A اولین ایرباسی است که توانست پس از عبور از موانع تحریم وارد ایران شود. این هواپیما نخستین فروند از ۱۰۰ فروند هواپیماى ایرباس خریدارى شده از شرکت اروپایى ایرباس است. ارزش کاتالوگی ایرباس A ۳۲۱ معادل ۱۱۵میلیون دلار است که گفته مى‌شود ایران‌ایر نصف این قیمت را پرداخت کرده است. با توجه به وعده‌هاى داده شده از سوى مقامات هوایى کشور، دو فروند هواپیماى ایرباس دیگر تا پایان سال ۹۵ وارد ایران مى‌شود. از یکصد فروند هواپیماى خریدارى شده ایران، ۹۸ فروند سفارش جدید و ۲ فروند بازخرید از یک سفارش لغو شده یک شرکت هواپیمایى دیگر است.