نظام توزیع، نیازمند بازسازی

مژگان میرزایی

نظام توزیع کالا در سراسر جهان در حال تحول و بازسازی است و این تحول با توجه به روند فزاینده و رو به رشد جهانی شدن اقتصاد و تجارت، صورت می گیرد. این تغییرات بنیادی نه تنها قیمت کالاها و خدمات را متاثر کرده، بلکه در حال تغییر ماهیت عرضه و تقاضا در داخل کشورها و حتی تهدید رقابت میان کالاها و خدمات تولیدی در کشورهای مختلف نیز هست. اگر در گذشته عمدتا تولیدکنندگان، واردکنندگان و توزیع‌کنندگان کوچک و بزرگ، بازیگران اصلی در توزیع کالاها و خدمات محسوب می‌شدند و در نهایت فروشگاه‌های کوچک و متوسط، وظیفه عرضه مستقیم کالاها و خدمات به مشتری را برعهده داشته‌اند، در حال حاضر زنجیره توزیع و حتی بخشی از تولید وظیفه تامین کالا را به عهده گرفته‌اند. در ایران نیز در سال‌های اخیر شاهد تحولاتی در نظام توزیعی کشور بوده‌ایم که در این خصوص می‌توان به ایجاد مراکز بزرگ تجاری (مال‌ها) در سراسر کشور اشاره کرد.

مراکزی که روند رو به رشدی را در این سالها در کشور تجربه کرده‌اند و توانسته‌اند مراکز عرضه سنتی کالا را به حاشیه برانند. فعالان این عرصه معتقدند گرایش مردم به خرید از مراکز بزرگ تجاری به دلیل امکانات رفاهی در نظر گرفته شده در این مراکز در حال افزایش است و این مراکز با توجه به این امکانات و در نظر گرفتن بودجه مردم، توانسته‌اند بخش بزرگی از خریداران را به سمت خود جلب کنند. گرایش به سمت خرید از فضای مجازی یکی دیگر از تحولاتی است که در نظام توزیعی کشور در حال رخ دادن است، به‌طوری که رئیس اتاق اصناف ایران معتقد است که در سالهای آینده شاهد چرخش بیش از پیش مردم به سمت تامین نیازمندی‌های خود از طریق فضای مجازی خواهیم بود و با این شرایط اصناف ناچار به استفاده از علم روز خواهند بود. درخصوص تغییرات صورت گرفته در نظام توزیعی کشور گفت‌وگویی داشتیم با علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف ایران که در ادامه می‌خوانید:

نظام توزیعی در جهان در حال تغییر است این تغییر را چگونه می‌توان تعبیر کرد؟

نمی‌توان گفت نظام توزیعی جهان در حال تغییر است، بلکه می‌توان گفت این نظام در حال بازسازی است، به‌طوری که در برخی کشورها هم اکنون شاهد تغییر گرایش مردم به سمت فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای هستیم، تغییری که در برخی دیگر به سمت فضای مجازی در حال رخ دادن است و در برخی دیگر این تغییر گرایش در مجتمع‌های تجاری در حال رشد و نمو است.

این روند تغییر در کشور ما به چه شکل است؟

این تغییر در کشور ما نیز در حال انجام است، اما متاسفانه نظام شهرسازی کشور ما با مشکل اساسی در زمینه توسعه اصناف مواجه است، به‌طوری که در ساخت مجتمع‌های تجاری خیلی از جوانب شهری در نظر گرفته نشده است، به‌خصوص در چهار تا پنج سال اخیر با وجود اینکه شاهد رشد ساخت مراکز تجاری از نوع رفاهی و خدماتی یا زنجیره‌ای در این سالها بوده‌ایم، اما به دلیل در نظر نگرفتن زیرساختها این مراکز چندان جوابگو نبوده است و متاسفانه مشکلاتی را نیز به وجود آورده است.

به چه شکل می‌توان این تغییر را در کشور ایجاد کرد؟

ضرورت ایجاد مشوق‌های مختلف برای واحدهای صنفی توزیعی یکی از راهکارها است.

از سوی دیگر در این میان ارتقای کیفیت، خدمات تولید و راهیابی کالاهای تولید داخل به بازارهای صادراتی و حرکت به سمت برندسازی مساله مهمی است که باید با در اختیار گذاشتن امکانات به واحدهای تولیدی و استفاده از تخصص و مهارت شاغلان گام‌های بلندتری در این راه برداشته شود که این گام‌ها را می‌توان در مراکز بزرگ عرضه کالا برداشت.

در مجموع آیا شما با ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای و بزرگ با توجه به اینکه مراکز تجاری ایجاد شده در سال‌های اخیر جوابگوی تغییر نظام توزیع در کشور نبوده است موافق هستید؟

آنچه مسلم است باید به این سمت حرکت کنیم، بخصوص در کلان شهرها ایجاد فروشگاه‌های زنجیره‌ای گریزناپذیر است، اما مراکز تجاری باید تمام ابعاد را در خود جای دهند و زیر ساخت‌های مورد نیاز در آن لحاظ شود؛ با ایجاد چنین فروشگاه‌های زنجیره‌ای موافق هستم، اما در سال‌های اخیر فروشگاه‌هایی راه‌اندازی شده که زیرساخت‌های لازم در آنها در نظر گرفته نشده بود و تنها تعداد معدودی از فروشگاه‌ها به‌صورت مجهز ساخته شده‌اند.

فراهم نبودن زیرساخت‌ها در اکثر مجتمع‌های تجاری یکی از ایراداتی است که شما مطرح کردید، برای جلوگیری از بروز این مشکل باید چه اقدامی صورت داد؟

متقاضیان احداث این مراکز باید قبل از هرگونه اقدام با اتاق اصناف شهر خود مشورت کنند و نسبت به جانمایی مناسب مجتمع تجاری اطمینان حاصل کنند. از سوی دیگر نسبت به تجهیز مراکز به امکانات رفاهی نیز اقدامات لازم را صورت دهند، این نکته را باید مد نظر قرار داد که تعامل بین اتاق اصناف شهرها و مجتمع سازان علاوه بر آنکه به نفع تولید داخلی خواهد بود، می‌تواند به نفع سازمان‌دهی نظام توزیع کشور نیز باشد.

به نظر شما آیا چالش توزیع کالا در کشور با گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای برطرف خواهد شد؟

به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در بازار داخلی مشکلاتی است که در شبکه توزیع کالا وجود دارد که در این خصوص می‌توان به دست به دست شدن کالا یا همان واسطه گری کالا اشاره کرد، معضلی که افزایش قیمت کالا در بازار را به همراه دارد. چالشی که با گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای و حذف واسطه‌ها از بین خواهد رفت و به این طریق شاهد ساماندهی نظام توزیع در کشور خواهیم بود.

با توجه به موارد مطرح شده آیا با گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای شاهد کاهش قیمت محصولات عرضه شده در این مراکز خواهیم بود؟

به‌طور مسلم شاهد کاهش قیمت تمام شده محصولات عرضه شده در بازار خواهیم بود. اگر سیستم توزیع و فروش در ایران اصلاح و مدرن شود، هزینه تمام شده برای مصرف‌کنندگان کاهش قابل توجهی خواهد داشت، صنعت خرده‌فروشی نوین در ایران، نسبت به استانداردهای کشورهای پیشرفته فاصله زیادی دارد که باید این فاصله از بین برود.

برخی معتقدند علاوه بر کاهش هزینه‌ها، در نظر گرفتن امکانات رفاهی برای متقاضیان یکی دیگر از دلایلی است که موجب شده تا مردم به خرید از مراکز گرایش پیدا کنند؟

آنچه مسلم است باید در مراکز تجاری برای جلب مردم خدمات رفاهی نیز در نظر گرفته شود، تکریم مردم از دیگر اقداماتی است که در این مراکز بسیار مورد توجه است که این امر شاید بتوان گفت کمتر در مراکز خرده فروشی سنتی مورد توجه قرار می‌گیرد، به همین دلیل مردم ترجیح می‌دهند که از این مراکز خرید کنند.

با توجه به ضرورت تغییر نظام توزیع کالا چه اقدامی باید درخصوص همزیستی میان اصناف سنتی و مراکز خرید جدید در نظر گرفت؟

ایجاد تعامل با مجتمع‌های تجاری و مال‌ها اولین قدمی است که باید برداشته شود، در این خصوص نیز اقداماتی صورت گرفته است که می‌توان به اولین همایش تحلیل جایگاه مجتمع‌های چندمنظوره که هفته گذشته برگزار شد، اشاره کرد.

در این خصوص چه قدم‌هایی برداشته شده است؟

برای ایجاد تعامل میان اصناف و مال‌ها وظایفی برای اتاق اصناف ایران تعریف شده است که در این خصوص می‌توان به تجهیز صنوف، رفع کمبودها، رفع نواقص و آماده‌سازی آنها برای پیوستن به مجتمع‌های بزرگ تجاری اشاره کرد. از دیگر اقداماتی که باید صورت بگیرد تجهیز مراکز راه‌اندازی شده و ارائه تسهیلات به مراجعه‌کنندگان است. این امکانات در مجتمع‌هایی که در مراکز شهر راه‌اندازی شده در نظر گرفته نشده بود اما در مراکز جدید سعی شده تا تمام این امکانات دیده شود.

آیا برنامه‌های دیگر نیز در دستور کار دارید؟

اتاق اصناف ایران در مجموع آگاهی دادن به مجموعه بنگاه‌ها و آَشنا کردن آنها به علم روز را به عهده گرفته و در این خصوص نیز ایجاد فضای آموزشی را در دستور کار قرار داده است.

تاکید شما بر ایجاد فضای آموزشی است، در این خصوص چه اقدامی صورت گرفته است؟

در مجامع عمومی به روسای اتحادیه اصناف اعلام شده که باید آموزش لازم را به اصناف ارائه کنند و اتاق بازرگانی ایران ملزم شده تا این فضا را ایجاد کند. قدم بعدی ایجاد فضای دانشگاهی است. در این خصوص نیز سعی داریم تا افرادی را که می‌خواهند وارد این حوزه شوند به لحاظ دانشگاهی آموزش دهیم و در این خصوص نیز واحدهای آموزشی را در دانشگاه درنظر گرفته‌ایم که می‌توان به خرید و فروش، اخلاق مداری و مشتری مداری اشاره کرد.

آیا محدودیتی برای فعالیت اصناف در سطح شهرها در نظر گرفته شده است؟

امکان فعالیت برخی اصناف و ارائه خدمات از سوی آنها در مراکز شهرها وجود ندارد و باید این صنوف خارج از مراکز شهر ساماندهی شوند. در این خصوص می‌توان به بند ۲۰ ماده ۵۵ شهرداری‌ها (شهرداری موظف به جلوگیری از ایجاد و تاسیس کلیه اماکنی است که به نحوی از انحا موجب بروز مزاحمت برای ساکنین یا مخالف اصول بهداشت در شهرها باشد،) اشاره کرد که به نوعی فعالیت صنوف مزاحم در سطح مراکز شهر را ممنوع کرده است. باید بپذیریم که صنوف نیازمند یک بازمهندسی هستند، در غیر این صورت این واحدها با مشکل مواجه خواهند شد.

با توجه به این شرایط واحدهای صنفی سنتی باید خود را به علم روز مجهز کنند؟

دقیقا، چرا که در صورت عدم تجهیز به علم روز عرصه به این واحدها در سه تا پنج سال آینده تنگ خواهد شد. باید این صنوف به بازاریابی جدید مجهز شوند. طی سالهای آینده خرید از فضای مجازی به یک واقعیت در کشور تبدیل خواهد شد و در صورتی که خود را به این سیستم مجهز نکنیم، نمی‌توانیم در بازار رقابت کنیم. از سوی دیگر درخصوص مکان عرضه کالا نیز دیگر امکان عرضه کالا به‌صورت زیرپله‌ای وجود ندارد و در حال حاضر بخشی از مجموعه‌های توزیعی، بازاریابی را در فضای مجازی انجام می‌دهند و با توجه به این شرایط تجهیز به علم روز دنیا گریزناپذیر است.

نظام توزیع، نیازمند بازسازی