فاصله 9 ساله از استاندارد آلایندگی دنیا
«استاندارد یورو 4» واژه‌ای است که مدت‌ها است میان سازمان‌هایی مانند حفاظت محیط زیست، پلیس، سازمان ملی استاندارد و خودروسازان رد و بدل می‌شود. سه سازمان نامبرده در حالی سال‌ها است به اجرای این استاندارد اصرار دارند که می‌گویند با ارتقای تولیدات خودروسازان به یورو4، آلودگی هوا به مراتب کمتر از چیزی خواهد بود که هم‌اکنون شاهد آن هستیم. اصرار سازمان‌های نامبرده در حالی است که خودروسازان تاکنون این استاندارد را به صورت کامل اجرایی نکرده‌اند و بار این اتهام را که آلودگی هوا به‌دلیل تولیدات غیر استاندارد آنها است به دوش می‌کشند.
اما استاندارد یورو چیست؟ از کجا و با چه توجیهی آغاز شده است و اصلا چرا اجرای این استاندارد می‌تواند شهرنشینان خودروسوار را به آسمانی پاک نزدیکتر کند؟
اوایل دهه ۹۰ میلادی بود که با بحث گرمایش کره زمین و تبعات خطرناک آلودگی خودرو، اروپایی‌ها به فکر تدوین استانداردهایی مبنی‌بر میزان آلایندگی خودروهای سبک تا سنگین افتادند. استانداردهایی غیر قابل تغییر که سال به سال سختگیرانه‌تر می‌شوند و خودروسازان نیز ملزم به رعایت آن هستند. اتحادیه اروپا با همین طرز فکر اقدام به انتشار استانداردهایی با عنوان EURO کرد که به‌دلیل دقت و آینده‌نگری کشورهای زیادی در دنیا از جمله ایران آن را الگو قرار دادند. این استاندارد به قدری خوب بود که هم مورد استقبال کشورهای مصرف‌کننده خودرو قرار گرفت و هم کشورهای تولیدکننده.
در واقع هدف از این استاندارد آلایندگی، تعیین میزان مجاز برای انتشار گازهای آلاینده‌ خودرو نویی است که در کشورهایی که از این استاندارد تبعیت می‌کنند، فروخته می‌شود.انتشار اکسیدهای نیتروژن (NOx)، هیدروکربن‌ها (THC)، هیدروکربن‌های بدون متان (NMHC)، مونوکسید کربن (CO) و ذرات معلق (PM) در این استانداردها در نظر گرفته شده‌اند.استاندارد یورو، شامل ۶ سطح است که در کشورهایی که آن را پذیرفته‌اند به صورت پلکانی اجرا می‌شود.
یورو یک (۱۹۹۳) برای خودروهای سواری و تراکتورهای سبک، یورو ۲ (۱۹۹۶) برای موتور سیکلت، یورو ۳ (۲۰۰۰) برای موتور سیکلت، یورو ۴ (۲۰۰۵) برای همه وسایل نقلیه، یورو ۵ (۲۰۰۸/۹) و در نهایت یورو ۶ (۲۰۱۴) برای سواری‌های سبک و وسایل تجاری است که در کشورهای اروپایی گام‌به‌گام در حال اجرا هستند.
استاندارد بودن موتور خودرو با تست موتور در یک چرخه آزمون معین، بررسی می‌شود. موتورهایی که با این استاندارد مطابقت نداشته باشند قابل‌فروش در اروپا نیستند.
اما درحالی‌که در اروپا چنین سختگیری برای اجرای این استاندارد وجود دارد، آیا در کشور ما که این استاندارد را پذیرفته و برای اجرای آن برنامه‌ریزی هم کرده چنین اقتداری در اجرا وجود دارد؟
استاندارد آلایندگی خودرو در ایران
در راستای حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی هوا، کشور ما این استاندارد را پذیرفت و جدول زمانی استاندارد حد مجاز آلایندگی انواع خودروهای بنزینی، گازوئیلی و دو گانه سوز ساخت داخل و وارداتی و موتورسیکلت‌ها را نیز تعیین کرد. بر این اساس، استاندارد حد مجاز آلایندگی خودروهای سبک، سنگین و نیمه سنگین در سال‌های ١٣٨٩ و ١٣٩٠ یورو ٢ بود؛ به‌طوری‌که طی سال‌های ١٣٩١، ١٣٩٢ و ١٣٩٣ این خودروها باید استاندارد یورو ٤ را کسب می‌کردند. در واقع خودروسازان بعد از اجرای استاندارد یورو ۲، اجرای استاندارد یورو ۳ را رها کردند و با گرفتن زمان از سازمان‌های مرتبط، این قول را دادند که به جای اجرای استاندارد یورو۳، به یکباره استاندارد یورو۴ را اجرا کنند. البته اجرای استاندارد یورو ۴ تاکنون به صورت کامل رخ نداده است و این موضوع ایران را برای سال‌ها از استاندارد یورو عقب انداخت. با ورود به سال ۲۰۱۴ اروپا اجرای استاندارد یورو۶ را آغاز کرده است؛ درحالی‌که محصولات خودروسازان در ایران هنوز با استاندارد یورو۲ به تولید می‌رسد.
بر اساس برنامه‌ریزی‌ها ایران باید از سال ١٣٩۴ اجرای استاندارد یورو۶ را آغاز می‌کرد، اتفاقی که با توجه به وضعیت فعلی که از اجرای استاندارد یورو ۴، ۹ سال عقبیم بسیار بعید به نظر می‌رسد. البته در این میان خودروسازان نیز به تنهایی تقصیرکار نیستند؛ زیرا پروژه‌های افزایش کیفیت سوخت نیز که قرار بود از نیمه دوم سال ۱۳۹۰ به تدریج با کیفیت EU IV (یورو ۴) و EU V (یورو ۵) به بازار عرضه شوند هیچ گاه در موعد مقرر به نتیجه نرسید.
استاندارد یورو۴ چقدر در کاهش آلودگی هوا تاثیر دارد؟
کارشناسان عقیده دارند با یک محاسبه ساده می‌توان به این نتیجه رسید که در صورت اجرای استاندارد یورو۴، فقط آلاینده مونواکسیدکربن با کاهشی ۲۴ هزار تنی همراه خواهد بود. میزان مجاز آلاینده منواکسیدکربن در یورو ۲ در خودرو سواری ۲/۲ گرم در هر کیلومتر است. این عدد در یورو۴، یک گرم در هر کیلومتر است. بر این اساس برای یک خودرو اگر مطابق استانداردهای جهانی سالانه پیمایشی برابر با ۲۰ هزار کیلومتر در نظر بگیریم، تولید گاز مونواکسید کربن هر خودرو یورو۲ برابر با ۴۴ کیلوگرم خواهد بود. این عدد در یورو۴ برای یک خودرو در سال برابر با ۲۰ کیلوگرم است.حال اگر تیراژ تولید سالانه خودرو در کشور را یک میلیون دستگاه فرض کنیم این تعداد خودرو در یورو۲ برابر با ۴۴ میلیون کیلوگرم (۴۴ هزار تن) آلاینده مونواکسید کربن تولید خواهند کرد. حال همین تعداد در یک سال ۲۰ هزار تن از این آلاینده در یورو۴ تولید می‌کنند. این محاسبات در شرایطی است که فقط یک آلاینده مورد بررسی قرار گرفته و از سویی به دلیل ضعف زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل عمومی در ایران، متوسط پیمایش خودرو در ایران می تواند بیشتر از ۲۰ هزار کیلومتر در سال شود که به معنای مصرف سوخت بیشتر خودروها است. توجه به اجرای استاندارد یورو۴ در حالی از اهمیت زیادی برخوردار است که برنامه خودروسازان بعد از افت شدید تولیداتشان، رسیدن به تیراژی بالای یک میلیون دستگاه است. با تمام این تفاسیر، هر چند قرار است خودروسازان از تابستان سال آینده تولیدات خود را به صورت سراسری با استاندارد یورو۴ تولید کنند، اما باید تا آن زمان منتظر ماند و دید آیا واقعا این استاندارد از سوی خودروسازان اجرا خواهد شد یا اینکه بار دیگر به تاخیر انداخته خواهد شد؟