جای خالی ملاحظات لرزه‌ای در طرح تفصیلی

با وجود توجه به ملاحظات محل قرارگیری گسل‌های تهران در اصول و ضوابط طرح جامع شهر تهران، طرح تفصیلی، قوانین تراکم و کاربری‌ها را برای تمام عرصه شهر صرف‌نظر از میزان خطرپذیری لرزه‌ای با معیارهای یکسان تنظیم کرده است. اما ابلاغ نقشه‌های جدید گسلی توسط شورای‌عالی شهرسازی و معماری، بازنگری در ضوابط طرح تفصیلی براساس این نقشه‌ها را با هدف ارتقای ایمنی شهر ضروری کرده است.به گزارش «دنیای اقتصاد»، اوایل امسال بود که اخبار تهیه نقشه جدید گسل‌های شهر تهران منتشر شد و از کشف اطلاعات تازه‌ای از ۳۰ گسل اصلی و فعال شهر مهم‌ترین سرفصل این خبرها بود. به این ترتیب جزئیات ساختار ناشناخته گسل‌های شهر تهران در جریان تدقیق و به‌روزرسانی نقشه پهنه‌های گسلی پایتخت در اختیار سازمان مدیریت بحران شهر تهران و دیگر نهادهای مسوول در امر ایمن‌سازی پایتخت در برابر زلزله قرار گرفت.

این نقشه‌ها شامل اطلاعاتی از طول، مساحت، محل دقیق قرارگیری و قدرت لرزه‌ای گسل‌های پایتخت است که پس از تصویب در شورای‌عالی شهرسازی و معماری، در میانه تابستان به شهرداری تهران ابلاغ شد. براساس این مصوبه مقرر شد برای اولین‌بار، بین مناطق لرزه‌خیز و سایر نقاط شهر، به لحاظ نوع مقررات ساختمانی، تفاوت لحاظ شود و محله‌‌ها و پلاک‌های واقع در پهنه گسل‌های اصلی با طول بیش از ۱۰ کیلومتر، از طریق تفکیک در سامانه طرح تفصیلی، مشمول اعمال قوانین لرزه‌ای شوند. شورای‌عالی شهرسازی و معماری همچنین به مدیران شهری توصیه کرد از صدور مجوز برای ساخت‌وسازهای مهم و استراتژیک همچون بیمارستان در محل گسل‌های اصلی اجتناب کنند و اولویت در این پهنه را به کاربری‌های کم‌اهمیت به لحاظ زلزله، همچون پارک و فضای سبز اختصاص دهند. هرچند عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی در جلسه شورای‌عالی شهرسازی و معماری که این موضوع مطرح شد، تاکید کرد که مصوبه مذکور، چیز جدیدی نیست و بیشتر با هدف رسمیت بخشیدن به نقشه‌های گسلی طرح شده است، اما در عین حال به این موضوع هم اشاره کرد که اگرچه این نقشه‌ها در دسترس همگان قرار داشت، اما پیش‌تر مبنای تصمیم‌گیری قرار نمی‌گرفت.

این اظهارات بدان معناست که احتمالا طرح تفصیلی شهر تهران دقت لازم را در زمینه ملاحظات ساخت‌وساز در پهنه‌های گسلی اعمال نکرده است. این موضوع که از عدم پایبندی به اصول طرح جامع تهران نشات گرفته است، در شورای چهارم نیز به‌عنوان یکی از نواقص جدی طرح تفصیلی مورد توجه قرار گرفت، اما برای اصلاح آن هنوز تصمیم جدی اتخاذ نشده است. برابر مقررات طرح جامع، با توجه به اینکه تهران روی چندین گسل اصلی و فرعی قرار دارد، استقرار ساختمان روی گسل‌ها نیز باید مشمول مقررات ویژه باشد؛ به‌طوری که استقرار ساختمان‌های مهم و حساس روی گسل‌های اصلی زلزله و حریم درجه یک آنها ممنوع است. همچنین هرگونه ساخت‌وساز روی زمین‌های ناپایدار و مستعد لغزش باید محدود و در کلیه ساختمان‌ها و تاسیسات زیربنایی ضوابط طراحی و اجرای مربوط به حریم گسل‌های اصلی و فرعی باید اجرا شود.محمد حقانی، رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران در این رابطه، با انتقاد از عدم وفاداری طرح تفصیلی به طرح جامع در موارد کالبدی، به «دنیای اقتصاد» گفت: یکی از این موارد این است که در طرح جامع محدوده‌های آسیب‌پذیر تهران در برابر زلزله با محدودیت ساخت‌وساز مواجه است اما در طرح تفصیلی تمامی این محدودیت‌ها نادیده گرفته شده است. به‌عنوان مثال عمده ساختمان‌های بلندمرتبه که واجد طبقات متعدد زیرزمینی هم هستند در محدوده خیابان‌های الهیه و نیاوران دقیقا در حریم گسل نیاوران قرار گرفته‌اند.

مماشات شهرداری با ساخت‌وساز روی گسل

علی نوذرپور، معاون شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، با تاکید بر اینکه به منظور ارتقاء تاب‌آوری شهری، ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری در طرح‌های جامع و تفصیلی باید مطابق با ملاحظات لرزه‌ای و زمین‌شناسی تدوین شود، اظهار کرد: نمی‌توان ادعا کرد که این ملاحظات به کلی مبنا قرار نگرفته و به آنها توجه نشده است، اما در عین حال موضوع گسل‌ها آن‌گونه که باید در تدوین طرح تفصیلی جدی گرفته نشده و با آن برخورد ضعیف صورت گرفته است.وی با تاکید بر اینکه قطعا ضوابط ساخت‌وساز در محل گسل‌ها باید متفاوت باشد، افزود: به تعبیر دیگر لازم است طرح تفصیلی برای محلات با ویژگی‌های همان محلات تهیه شود و نمی‌توان قوانین تراکم و کاربری‌ها را یکپارچه برای تمام تهران با معیارهای یکسان تنظیم کرد. به اعتقاد نوذرپور، در برخی از موارد که ضوابط لازم نیز در زمینه خطرپذیری لرزه‌ای در مقررات ساخت‌وساز و طرح‌های بالادستی پیش‌بینی شده است، اهتمامی برای اجرای این مقررات ناقص هم وجود ندارد. به بیان دیگر اشکال هم ناشی از ضعف در تدوین مقررات و هم عدم جدیت در اجرای مقررات است. کمااینکه تکرار فرونشست‌ها در پایتخت خود موید این مماشات در اجرای مقررات ساختمانی سختگیرانه است.

معاون سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور با بیان اینکه در پهنه‌های با خطرپذیری بسیار بالا به هیچ وجه نباید ساخت‌وساز صورت گیرد، گفت: در حالی که بهترین کاربری برای این پهنه‌ها فضای سبز است، این موضوع در برخی نقاط تهران مورد بی‌توجهی شهرداری قرار گرفته و ساختمان‌های مهمی نظیر بیمارستان و مجتمع‌های بلندمرتبه در آن محدوده‌ها مجوز ساخت دریافت کرده است.وی بخشی از این اشکال را ناشی از تیپ قراردادهای منسوخ طرح‌های بالادستی اعم از طرح جامع، تفصیلی و‌هادی می‌داند. نوذرپور در این رابطه توضیح داد: شرح خدماتی که در قالب این قراردادها از شرکت‌های مشاور مطالبه می‌شود، در دهه ۶۰ شمسی تدوین شده که باید متناسب با دانش روز و تجارب دنیا و همین‌طور نیازهای جدید به‌روز شود. وی با انتقاد از اینکه نسبت به این مقررات با تساهل و تسامح برخورد می‌شود، گفت: طبعا زمانی‌که با هزینه‌های سنگین یک ساخت‌وساز بلندمرتبه روی گسل شکل بگیرد، امکان تخریب آن وجود ندارد و حتی با فرض اینکه رای تخریب توسط کمیسیون ماده ۱۰۰ صادر شود، این آرا ضمانت اجرایی ندارد. در نتیجه ساختمان‌های بلندمرتبه بدون ملاحظات لرزه‌ای مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و شهرداری با مماشات با این مساله برخورد می‌کند.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، انتظار می‌رود مطابق با مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور، طرح تفصیلی شهر تهران برای تعریف کاربری‌های مجاز به استقرار در پهنه‌های گسلی ابلاغی دبیرخانه شورای‌عالی، توسط شهرداری تهران مورد بازنگری قرار گیرد و نتیجه پس از تایید کمیسیون ماده ۵ تهران، ابلاغ شود. در این صورت باید در گام بعدی کلیه ساختمان‌های بااهمیت «خیلی زیاد» و «خطرزا» واقع در حریم گسل‌های اصلی شناسایی و زیرنظر شهرداری و شورای شهر تهران اقدام به جابه‌جایی و تغییر کاربری آنها کنند. شهرداری همچنین در این مسیر، باید ضوابط لرزه‌ای ساخت‌و‌ساز و همچنین پلاک‌های مشمول آن را در سامانه طرح تفصیلی و سامانه صدور پروانه ساختمانی اعمال کند و بر ساخت‌وسازهایی که روی این پلاک‌ها انجام می‌شود، «نظارت مضاعف» داشته باشد.