ماجراجویی سیاسی یا تنویر افکار عمومی
نادر انتصار
استاد علوم سیاسی دانشگاه آلاباما
افشاگری ناشی از انتشار اسناد موسوم به اوراق پاناما مطمئنا گمانه‌زنی‌های زیادی را به دنبال داشته است، با این حال این اولین باری نیست که اسنادی محرمانه و طبقه بندی شده علنی شده است. به عنوان مثال می‌توان به اسنادی که توسط ادوارد اسنودن، کارمند پیشین سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و گرداننده سایت ویکی لیکس افشا شد، اشاره کرد. شخصی که اسنادی محرمانه را در اختیار رسانه‌هایی چون نیویورک تایمز، واشنگتن پست، گاردین و اشپیگل قرار داد. حالا شرکتی تحت عنوان موساک فونسکا که در پاناما مستقر است حدود یازده میلیون سند محرمانه را در رسانه‌ها منتشر کرده است. هنوز مشخص نیست که فرد یا افرادی در بیرون از این شرکت توانسته اند به این اسناد دسترسی پیدا کنند یا کارمندان «موساک فونسکا» دست به چنین افشاگری زده‌اند و اطلاعاتی را درباره فعالیت‌های اقتصادی رهبران سیاسی جهان منتشر کرده اند؛ اطلاعاتی که از فساد مالی، پولشویی و همچنین پناهگاه‌های مالیاتی چهره‌های برجسته جهان خبر می‌دهد.
با این حال هنوز جهان در شوک است و به همین دلیل نمی‌توان صراحتا درباره دلیل اصلی این افشاگری چیزی گفت، ممکن است اوراق پاناما صرفا برای آگاهی افکار عمومی جهان از برخی فعالیت‌های اقتصادی چهره‌های برجسته منتشر شده باشد یا یک بازی سیاسی تلقی شود. در این میان سوالی که ممکن است به ذهن خطور کند این است که چرا این یازده میلیون سند در چنین مقطع زمانی منتشر شد؟ در این راستا باید گفت که اطلاعات مندرج در این اسناد جدید نیست و حتی سیستم‌های اطلاعاتی دولت آمریکا نیز از آن باخبر بوده اند. برخی از تحلیلگران در نوشته‌های خود روسیه و شخص پوتین را مسوول افشای این اسناد می‌دانند و برخی دیگر بر این باورند که آمریکا پشت پرده چنین افشاگری قرار دارد. تمامی این تحلیل‌ها چیزی جزو گمانه‌زنی نیست. اگر روسیه در پشت پرده این ماجراجویی سیاسی باشد چرا نام ولادیمیر پوتین و حتی حلقه نزدیک دوستانش در صدر اخبار رسانه‌ها قرار گرفته و این قدر برجسته شده است، از طرفی دیگر اگر شخص پوتین هدایت کننده این افشاگری است پس چرا نام متحدان آمریکا یا حتی رهبران آمریکایی در اسناد منتشر شده درج نشده است. از سوی دیگر اگر آمریکا مسوول این افشاگری است چرا این کشور نام برخی از متحدانش چون دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا و تقریبا تمام نهاد‌های مالی بزرگ آلمان را آورده و چالش جدیدی را برای دیوید کامرون و آنگلا مرکل، نخست‌وزیر بریتانیا و صدراعظم آلمان ایجاد کرده است؟ بنابراین هرکدام از این گمانه‌زنی‌ها با اما و اگرهایی همراه است و به همین دلیل نمی‌توان قاطعانه دلیل این رسواگری را آگاهی اذهان عمومی تلقی کرد یا ماجراجویی سیاسی.

هرچند که شواهد حاکی از آن است که افشاگری اوراق پاناما، اتفاقی ساده است و دارای پیچیدگی‌های سیاسی نیست. اما چیزی که روشن است این است که حداقل مقام‌های آمریکایی یک‌سالی است که از این اطلاعات با خبر بودند و حتی رسانه‌های انگلیسی و آمریکایی چون بی بی سی و بلومبرگ پیش از این گزارش‌های مفصلی را در مورد جزئیات مربوط به اطلاعاتی که توسط این شرکت افشا شده است را تنظیم کردند. اطلاعات مندرج در اوراق پاناما هنوز نتوانسته غیر از آنچه در ایسلند رخ داد و باعث استعفای نخست‌وزیر این کشور شد زلزله سیاسی بزرگی ایجاد کند، هرچند بسیاری از مردم و رهبران سیاسی جهان را غافلگیر کرد. با این حال نمی‌توان این حقیقت را نادیده گرفت که چرا در اسناد افشا شده نامی از رهبران، مقام‌ها یا نهادهای آمریکایی برده نشده است، برخی بر این باورند که این افشاگری هنوز در مراحل اولیه است و به تدریج اطلاعات و اسناد بیشتری توسط کنسرسیوم بین‌المللی روزنامه نگاران منتشر خواهد شد، اما در این میان برخی معتقدند که تعدادی از ایالت‌های آمریکا از جمله «دلاویر» از بهترین پناهگاه‌ها برای فرار از مالیات به شمار می‌آیند و لقب «بهشت مالیاتی» به آنها داده شده است و در همین راستا انتشار اوراق پاناما به نفع این کشور تمام خواهد شد و از این طریق می‌تواند سرمایه داران بیشتری را جذب خود کند. هم‌اکنون بسیاری از ایالت‌های آمریکا مقر چندین شرکت صوری است که پایه‌گذارانشان از آنها به عنوان سرپوشی برای فعالیت‌های غیر قانونی خود استفاده می‌کنند. علی رغم تمامی استدلال‌ها و گمانه‌زنی‌هایی که تا این مرحله در مورد ماجرای اوراق پاناما مطرح شده است باید گفت که بسیاری از اطلاعاتی که در این اسناد به آن اشاره شده است پیش از این توسط رسانه‌های غربی به‌خصوص رسانه‌های انگلیسی به آن پرداخته شده بود و اسناد شرکت موساک فونسکا صرفا این داده‌ها را به‌صورت طبقه‌بندی ارائه کرده و ممکن است در آینده اسناد و جزئیات بیشتری را ارائه کند. دلیل وقوع ماجرای اوراق پاناما هنوز در هاله‌ای از ابهام است و هم‌اکنون نمی‌توان دلیل حقیقی وقوع آن را مشخص کرد، شاید وقایع احتمالی آتی به ما برای گشودن این کلاف کمک کند، اینکه بدانیم ماجرای اوراق پاناما ماجراجویی سیاسی بوده یا یک رسواگرایی اقتصادی.