وقایعی که دریاد تاریخ می ماند
فرهاد گوران
مارتین لوترکینگ، سخن مشهوری دارد و آن این است: «ما تاریخ را نمی‌سازیم، بلکه این تاریخ است که ما را می‌سازد.» این سخن در وصف وقایع سال ۱۳۹۴ سخت به کار می‌آید؛ توافق هسته‌ای ایران و غرب در پی دو دهه مناقشه و مذاکره خطرناک و سرنوشت‌ساز از جمله رخدادهایی است که بر سرلوحه این سال ثبت شده و همچون مهم‌ترین معاهدات تاریخ ایران همواره به یاد خواهد آمد، اما از توافق هسته‌ای ایران و غرب که بگذریم، شماری دیگر از وقایع را باید در فهرست مهم‌ترین وقایع تاریخی این سال جا داد. در اینجا نگاهی می‌اندازیم به آنچه از سال ۹۴ در آینده به یاد خواهد آمد.

پیمان تجاری ترانس - پاسیفیک

در آبان‌ماه 94 دوازده کشور صنعتی جهان پس از هفت سال مذاکره بر سر بزرگ‌ترین قرارداد سال به توافق رسیدند؛ قراردادی که «ترانس - پاسیفیک (TPP)» نامیده شده است. دولت اوباما این پیمان تجاری را تعیین‌کننده «آینده تجاری منطقه آسیا-پاسیفیک» نامیده است؛ منطقه‌ای که حدود 40 درصد تولید ناخالص داخلی جهان را در خود جای داده است.


حملات تروریستی داعش به پاریس

مرکز خلافت خودخوانده دولت اسلامی سه سال است که به بزرگ‌ترین و ثروتمندترین نهاد تروریستی در خاورمیانه تبدیل شده است. اینکه داعش چگونه به ناگهان از رقه در سوریه تا موصل و شنگال در عراق را درنوردید مساله‌ای است که دیگر ساختار تشکیلاتی و مناسبات دیپلماتیک آن روشن شده است؛ حملات استراتژیک ترکیه و کمک‌های مالی عربستان در آغاز پیدایش داعش موضوعی بود که رسانه‌های انتقادی غرب به آن پرداختند و هرچه بیشتر زمان گذشت این همگرایی بیشتر آشکار شد و از ابهام بیرون آمد. به قولی کارکرد داعش همچون نوار موبیوس است؛ در تعاملی مرموز با بنیادگرایی سلفی و کارخانه‌های اسلحه‌سازی. چنان‌که آمار فروش اسلحه به خاورمیانه طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. کافی است فقط نگاهی گذرا به تجهیز نظامی عربستان سعودی در سال گذشته بیندازیم: ۸/ ۸۰ میلیارد دلار خرید اسلحه از غرب! نکته اینجاست که همین کشور یکی از تامین‌کنندگان اصلی ادوات و مهمات تسلیحاتی داعش بوده است.

«جهادیست‌های خلیفه» در آبان‌ماه طی یک روز با چهار حمله پی‌در‌پی پاریس را به خون کشیدند و صدها تن را کشتند و زخمی کردند، آن هم در روزی که دو تیم ملی فرانسه و آلمان در این شهر به مصاف هم رفته بودند. روزنامه گاردین این حملات را جزو مهم‌ترین وقایع سال قلمداد کرده است. اگرچه هیولاهای داعش از کوبانی تا عفرین و در سوریه و لیبی و عراق و افغانستان دست به جنایاتی زده‌اند که در کنار بزرگ‌ترین جنایات علیه بشریت در خاطره‌ها خواهد ماند.


سقوط هواپیمای روسی در خاک ترکیه

در آذرماه اتفاقی افتاد که روابط مخدوش روسیه و ترکیه را تیره و تارتر کرد؛ سقوط جنگنده سوخو روسی به دست خلبانان ترکیه. ولادیمیر پوتین از این اقدام ارتش ترکیه چنان آشفت که بدترین ناسزاها را حواله اردوغان کرد و او را همدست داعش نامید. این گفته پوتین در رسانه‌ها بازتابی گسترده داشت: «ترکیه از پشت به روسیه خنجر زد.» ارتش تحت امر پوتین که همواره متحد دولت بشار اسد بوده از آن پس بر تعداد حملات هوایی خود به مواضع داعش افزود و حتی نیروی زمینی خود را نیز در بخش‌هایی از سوریه مستقر کرد. به هم خوردن روابط روسیه و ترکیه ضربه‌ای کاری به صنعت توریسم در ترکیه زد؛ کاهش 10 میلیارد دلاری درآمدهای گردشگری!


تراژدی «آیلان» بحران پناهندگی در اروپا

در سالی که گذشت روزی نبود که عکسی و خبری از مهاجران نگون‌بخت سوری در رسانه‌ها منعکس نشود. عملیات تروریستی جهادیست‌ها، کوچ ناگزیر مهاجران سوری را دستخوش بحرانی فراگیر کرد. یونان و فرانسه و آلمان مرزهایشان را رسما به روی پناه جویان بستند و دیگر کشورهای اروپایی نیز متحدا چنین کردند. ده‌ها هزار نفر پشت مرزها ماندند و در اثر گرسنگی و بیماری هلاک شدند. در همان روزهایی که موج جدید مهاجرت سوری‌ها به اروپا با خشونت پلیس ترکیه و کشورهای مقصد مواجه شد؛ یک عکس دنیا را تکان داد؛ نیلوفر دمیر، عکاس ترک، روز ۱۱ شهریور جسد بچه‌ای به نام «آیلان کوردی» را کنار ساحل بدروم یافت و عکسش را گرفت؛ بچه‌ای با یک تی‌شرت قرمز، شلوار آبی و کفش‌های سیاه که دمر روی زمین افتاده بود. این عکس تراژیک بلوایی به پا کرد و عرق شرم بر پیشانی رهبران اروپا نشاند تا جایی که صدر اعظم آلمان را مجبور به تجدیدنظر در قوانین سفت و سخت مهاجرت به آن کشور کرد.


پدیده برنی سندرز

برنی سندرز، سناتور 75 ساله ایالت ورمونت در حالی به‌عنوان رقیب هیلاری کلینتون در حزب دموکرات، وارد رقابت انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا شد که در آغاز شخصیت او چندان جدی به‌نظر نمی‌رسید اما سندرز خیلی زود خود را در مقام یک «سوسیال دموکرات» به جامعه آمریکا شناساند و شعارهایی بر زبان آورد که در نظر هوادارانش جذاب و امیدبخش می‌نماید. سندرز، نویسنده و فیلمساز است؛ به‌قول خودش بخشی از سرمایه هالیوود است. اگرچه هیچ سرمایه‌ای برای تبلیغات انتخاباتی ندارد! در برابر او از حزب جمهوری‌خواه، شخصیتی خشن و نژادپرست به نام دونالد ترامپ ایستاده که یک ابرتاجر دست‌اندرکار ساختمان‌سازی از نیویورک تا توکیو است. او بارها تاکید کرده که دوستان زیادی در اسرائیل دارد. اگرچه سندرز نیز سابقه کار در مزارع اشتراکی (کیبوتص) را دارد که با شیوه‌های سوسیالیستی اداره می‌شده است. با این حال ترامپ در یک سخنرانی «اسلام» را دشمن آمریکا دانسته که موجی از انتقاد مسلمانان مقیم آمریکا را به‌دنبال داشته که برگزاری نماز جماعت در برابر برج ترامپ، واکنشی طبیعی از این دست بود. در آن سو سندرز، بحران انسانی و شکل‌گیری خشونت بی‌سابقه در خاورمیانه را معلول «حمله آمریکا به عراق» ارزیابی کرده و گفته «آمریکایی‌ها رئیس‌جمهوری نمی‌خواهند که به مکزیکی‌ها، مسلمانان، زنان، سیاهپوستان آمریکا، کهنه‌سربازان و هر کسی که همانند دونالد ترامپ نمی‌اندیشد، توهین می‌کند.»


دی‌‌کاپریو؛ بازگشته از گور

پنج بار نامزد اسکار شد و هر بار از دست یافتن به آن تندیس خوشرنگ طلایی بازماند؛ اما در سالی که گذشت ورق برگشت و لئوناردو دی‌کاپریو که از او به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازیگران چند دهه اخیر یاد می‌شود، برنده اسکار شد. نام دی‌کاپریو به فیلم تایتانیک گره خورده؛ فیلمی حماسی و عاشقانه که براساس یک واقعه تاریخی در سال ۱۹۹۷ با هزینه ۲۰۰ میلیون دلار و کارگردانی جیمز کامرون ساخته شد. بازی دی‌کاپریو در برابر کیت وینسلت چنان درخششی داشت که این فیلم را برنده ۱۱ جایزه اسکار کرد، اما هر دو بازیگر اصلی فیلم تنها در مقام نامزد آن جایزه باقی ماندند. تایتانیک با فروش جهانی دو میلیارد و ۱۸۵ میلیون و ۳۴۸ هزار دلار پرفروش‌ترین فیلم تاریخ بوده است.


عملیات تروریستی در «سوروچ» ترکیه

در تیرماه جوانان دموکرات و سوسیالیست ترکیه به سوروچ رفته بودند تا از آنجا خود را به کوبانی برسانند و همدلی‌شان را با مبارزان و مردم این شهر نشان دهند. یک هیولای داعشی به اجتماع آنها در یک مرکز فرهنگی - باغ عماره - حمله کرد و جنایت تکرار شد؛ آنها در میان اسباب بازی‌هایی که برای کودکان کوبانی برده بودند، به خون غلتیدند. برخی خبرگزاری‌ها نوشتند که فرد انتحاری تحت‌تعقیب پلیس ترکیه بوده و روز قبل در یک هتل مورد بازجویی قرار گرفته؛ بنابراین گمان می‌رود که او زیر نظر و تحت‌‌الحفظ ماموران سازمان اطلاعات ترکیه (میت)، دست به این جنایت زده باشد.


رسوایی سپ بلاتر

نام سپ بلاتر، رئیس مستعفی‌ فدراسیون بین‌المللی فوتبال (فیفا) در سالی که گذشت با یک رسوایی بزرگ مالی پیوند خورد. اسنادی که ماموران فیفا برملا کردند نشان داد که او در سال ۲۰۱۱، دو میلیون دلار به میشل پلاتینی، رئیس اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا) داده است. رسانه‌ها این ماجرا را رشوه‌خواری خواندند. سپردن میزبانی مسابقات جام جهانی ۲۰۱۸ و ۲۰۲۲ به روسیه و قطر با پرونده رشوه‌خواری بلاتر و پلاتینی پیوندی مشکوک دارد. بلاتر در سال ۱۹۹۸ به ریاست فیفا رسید و چهار دوره متوالی به‌عنوان رئیس باقی ماند، اما در تاریخ ۲ ژوئن ۲۰۱۵ چهار روز پس از اینکه برای پنجمین بار به‌عنوان رئیس فیفا انتخاب شد، استعفا داد.


روابط غیرمنتظره کوبا و آمریکا

شاید تا همین یک دهه پیش به مخیله هیچ سیاستمدار واقع‌نگری نمی‌رسید که کوبای کمونیست و آمریکای کاپیتالیست پس از پنج دهه تنش، تن به «روابط دیپلماتیک» دهند. در مردادماه جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا به هاوانا رفت و سفارت این کشور را در سرزمین چریک‌های سرامائسترا بازگشایی کرد. کاسترو، این چریک پیر که از سال 2008 با تصمیم «مجمع ملی کوبا» رهبری را به برادرش، رائول سپرده است با حیرت نظاره‌گر چنین رخدادی بود. با این حال هنوز هواپیمای حامل کری به پایتخت کوبا نرسیده بود که کاسترو طی یادداشتی با‌ عنوان «رویاها و واقعیت‌ها» به سیاست‌های «امپریالیستی» آمریکا تاخت و نوشت؛ آنها با تحریم کوبا بزرگ‌ترین ضربه اقتصادی را به این کشور زدند و از همین رو میلیاردها دلار به کوبایی‌ها بدهکارند. اما دیگر ساعت چهار بار نواخته بود و کار از کار گذشته بود. حتی گارسیا مارکز هم دیگر وجود نداشت که در سواحل توفانی کارائیب با هم قدم بزنند و به یاد جوانی پر شور و شرشان سیگار برگی دود کنند.