یقین در تعیین روز اول ماه رمضان و اول ماه شوال(عید فطر)
مرتضی آرامی‌نیا هر چند جهان اسلام امروزه درگیر مسائل و معضلاتی است که در ابتدا به نظر می‌رسد تعیین روز اول ماه رمضان و شوال از نظر اهمیت در مرتبه اول نیست (به دلیل آنکه افراد با اتکا و پیروی از نظر مراجع تقلید، مطابق فتاوای ایشان عمل می‌کنند و در این صورت همه به تکلیف شرعی عمل کرده‌اند)، لکن به چند جهت موضوع حائز اهمیت و قابل توجه است که به اختصار به دو مورد آن اشاره خواهد شد: موضوع دوگانگی در یقین روز اول ماه مبارک رمضان و روز اول شوال یا همان عید فطر که در سال‌های اخیر مورد بحث بین مسلمانان به‌خصوص شیعیان بوده است، می‌تواند نشانه اختلاف در برداشت از مبانی اعتقادی و اصولی تلقی شود که در این صورت نمود بیرونی چنین امری، حکایت از اختلاف در بین مذاهب اسلامی و از آن ناگوارتر اختلاف در بین مراجع شیعی تلقی شود.
مرتضی آرامی‌نیا هر چند جهان اسلام امروزه درگیر مسائل و معضلاتی است که در ابتدا به نظر می‌رسد تعیین روز اول ماه رمضان و شوال از نظر اهمیت در مرتبه اول نیست (به دلیل آنکه افراد با اتکا و پیروی از نظر مراجع تقلید، مطابق فتاوای ایشان عمل می‌کنند و در این صورت همه به تکلیف شرعی عمل کرده‌اند)، لکن به چند جهت موضوع حائز اهمیت و قابل توجه است که به اختصار به دو مورد آن اشاره خواهد شد: موضوع دوگانگی در یقین روز اول ماه مبارک رمضان و روز اول شوال یا همان عید فطر که در سال‌های اخیر مورد بحث بین مسلمانان به‌خصوص شیعیان بوده است، می‌تواند نشانه اختلاف در برداشت از مبانی اعتقادی و اصولی تلقی شود که در این صورت نمود بیرونی چنین امری، حکایت از اختلاف در بین مذاهب اسلامی و از آن ناگوارتر اختلاف در بین مراجع شیعی تلقی شود. این اتفاق بی‌تردید می‌تواند مورد بهره‌برداری سوء واقع شود که این نیز خود قابل تعمق و مغایر با اصل وجود وحدت در دنیای اسلام است.
اثبات روز اول ماه که مبتنی بر رویت هلال ماه در شب قبل از روز اول است، نمی‌تواند یک امر نظری باشد؛ زیرا قرن‌ها است که منجمان توانسته‌اند زمان دقیق حضور ماه و امکان رویت آن را یا به عبارتی مدت ماندگاری ماه در آسمان را بعد از غروب خورشید در شب اول هر ماه محاسبه کنند.
امروزه با توجه به پیشرفت‌های علمی، محل قرار گرفتن هر یک از ستارگان و کرات آسمانی در کیهان و زمان طلوع و غروب هر یک از آنان از منظر هر نقطه‌ای از زمین قابل محاسبه است و با تقریب کسری از ثانیه می‌توان برای صدها و بلکه برای هزاران سال آینده محاسبه و تعیین موقعیت شوند. در این ارتباط وجود منجمان مبرز همچنین وجود سایت‌های معتبر مرتبط با نجوم، این امکان را حتی برای عموم میسر کرده است تا بتوانند از نظر علمی، موقعیت ماه و امکان رویت ماه در هر یک از شب‌ها، و از جمله شب اول ماه رمضان (شبی که لازم است هلال ماه دیده شود) را مشخص کنند.
با توجه به مشخص بودن ساعت غروب خورشید و ساعت غروب ماه و محاسبه فاصله زمانی بین این دو غروب و لحاظ کردن مدت زمانی که برای رویت هلال ماه در نقاط مختلف زمین در نظر گرفته می‌شود، این امکان وجود دارد تا موقیعت کره ماه را برای رویت در افق (مغرب) هر نقطه‌ای از نقاط کره زمین مشخص کرد. به‌عنوان مثال:
فرض کنیم در این فصل از سال تمام کشورهایی که مابین عرض جغرافیایی تا حدود 45 درجه شمالی و 45 درجه جنوبی قرار دارند، چنانچه غروب ماه بین 20 الی 30 دقیقه پس از غروب خورشید انجام گیرد، در این صورت ماه در جایگاه رویت است (کمتر از این زمان به علت وجود شفق خورشید، ماه غیرقابل رویت است). بنابراین با اطلاع از زمان غروب خورشید و غروب ماه و فاصله زمان این دو غروب (به افق هر شهر) می‌توان گفت هلال ماه در چه شهری قابل رویت است و در نتیجه تعیین روز اول ماه از قبل قابل محاسبه خواهد بود.در سال جاری روز اول ماه مبارک رمضان روز پنج‌شنبه اعلام شد. برای بررسی همخوانی این مطلب با محاسبه نجومی، می‌توانیم به‌عنوان نمونه وضعیت ماه را در غروب روز چهارشنبه در6 شهر ایران و 22 شهر دیگر جهان مورد مطالعه قرار دهیم.
در مرحله اول شهرهای ایران
از شهرهای ایران از چهار گوشه کشور شهرهایی نظیر مشهد، تبریز، رشت، اهواز، اصفهان و تهران (شرق، شمال، غرب و مرکز) انتخاب شده‌اند. جدول شماره (1) وضعیت غروب خورشید و ماه و اختلاف زمانی این دو غروب را در6 شهر مذکور نشان می‌دهد.همان‌گونه که ملاحظه می‌شود در غروب روز چهارشنبه، ماه در مشهد با 31 دقیقه و اهواز با 38 دقیقه (و بقیه شهرها مابین این دو) دیرتر از خورشید غروب کرده است. بی‌تردید این زمان، زمان مناسبی است تا ماه قابل رویت باشد؛ ولی اگر عوامل جوی نظیر آلودگی هوا یا ابری بودن و نظایر آن... مانع از رویت با چشم غیرمسلح شده باشد، این‌گونه موانع (بر اساس اطلاعات در دسترس) نمی‌تواند حضور ماه را در افق مغرب منتفی کند.
در سایر شهرهای جهان
همان‌گونه که درجدول شماره 2 که به‌عنوان نمونه شهرهایی در جهات چهارگانه انتخاب شده‌اند، ملاحظه می‌شود به جز برخی از کشورهای اسکاندیناوی (و نقاط شمالی‌تر از آنها) که در شب مزبور ماه قبل از خورشید غروب کرده، در بقیه نقاط زمین، ماه بعد از خورشید غروب کرده و جالب توجه آن است که هر چه از شمال زمین و نیمکره شمالی به سمت جنوب و نیمکره جنوبی حرکت کنیم، ماه با تاخیر بیشتری غروب کرده است؛ به طوری که در کانبرای استرالیا و نیوزیلند ماه با 106 دقیقه تاخیر و در کشور آرژانتین (شهر بوینس آیرس) ماه با 82 دقیقه و در کشور برزیل (شهر برزیلیا) با 71 دقیقه تاخیر از غروب خورشید، ماه غروب کرده است.
ملاحظه می‌شود اگر همان تاخیر عرفی، یعنی حدود ۲۰ الی ۳۰ دقیقه را ملاک قرار دهیم، از بین ۲۲ کشور تنها سه کشور (کشورهای اسکاندیناوی) غروب زودهنگام ماه داشته و مابقی دارای غروب بیش از زمان عرفی بوده‌اند؛ به عبارت دیگر اگر ملاک ۲۰ دقیقه غروب دیرهنگام ماه در نظر گرفته شود، در ۱۹ کشور نمونه جدول، روز اول ماه رمضان روز پنج‌شنبه بوده است.
ناگفته نماند برای کشورهایی که عرض‌های جغرافیایی بیشتر از 50 درجه دارند؛ نظیر کشورهای اسکاندیناوی و چه بسا برای برخی شهرهای اروپایی نظیر لندن و هامبورگ، تاخیر 20 دقیقه ممکن است برای رویت ماه کفایت نکند. درمورد این دسته از کشورها و شهرهای آنان احکام خاص وجود دارد که از حوصله این بحث خارج است. همچنین در کشور استرالیا و آرژانتین که تاخیر دیر هنگام غروب دارند، غروب خورشید و ماه در روز سه‌شنبه بررسی شد که با زمان حدود 27 دقیقه تاخیر غروب ماه، ممکن است استثناء روز اول ماه برای آنان روز سه‌شنبه بوده باشد.حال بر همین اساس، روز اول شوال روز شنبه 27 تیر ماه 1394 برابر با 18 جولای 2015 خواهد بود. جداول شماره 3 و 4 به این شرح، تاخیر ساعت غروب ماه را در غروب روز جمعه (شب اول ماه) 26 تیر ماه نسبت به غروب خورشید نشان می‌دهد.برای اطمینان بیشتر، وضعیت ماه در روز پنج‌شنبه 25 تیر ماه به شرح دو جدول 5 و 6 مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس این اطلاعات در روز پنج‌شنبه ماه در هیچ نقطه‌ای از ایران قابل رویت نیست و در نتیجه روز جمعه شب اول ماه شوال یاروز شنبه روزعید فطردر ایران است. سایر کشورها به جز چند کشور در نیمکره جنوبی و ژاپن وغرب آمریکا در سایر نقاط جهان، ماه قابل رویت نیست. در پایان پیشنهاد می‌شود برای تصحیح احتمالی و تحکیم بیشتر مبانی علمی، تعیین روز اول ماه رمضان و شوال در سال‌های آتی موضوع به کارشناسان ارزشمند نجوم از جمله انجمن نجوم ایران سپرده شود تا با تبیین کامل این موضوع برای همیشه موضوع دوگانگی تعیین اول ماه‌های مذکور حل و خاتمه یابد.
منابع مورد استفاده:
www.astronomy.com/.........darkness www.timeanddate.com/moon
ساعات مورد محاسبه غروب خورشید و ماه همه به وقت محلی است. محاسبات مربوط به این فصل از سال است و به‌عنوان مثال در سال۱۴۰۹ شمسی مطابق با دسامبر ۲۰۳۰ میلادی شهرهای اسکاندیناوی و غرب آمریکا بیشترین زمان ماندگاری ماه را پس از غروب خورشید خواهند داشت.
شهرهای انتخابی در پهنه (جهات چهارگانه)، از ویلنگتن (کشور نیوزیلند) در نیمکره جنوبی با عرض جغرافیایی41 جنوبی و طول جغرافیایی 174 شرقی تا استکهلم (کشور سوئد) با عرض جغرافیایی 59 درجه شمالی وطول جغرافیایی 18 در جه شرقی و توکیو (کشور ژاپن) با عرض جغرافیایی 35 درجه شمالی و طول جغرافیایی139 درجه شرقی و شهر لس‌آنجلس (کشور آمریکا) با عرض جغرافیایی 42 درجه شمالی طول جغرافیایی 125درجه غربی است که این پهنه می‌تواند اکثر کشورها را در برگیرد.
اثبات روز اول ماه که مبتنی بر رویت هلال ماه در شب قبل از روز اول است، نمی‌تواند یک امر نظری باشد؛ زیرا قرن‌ها است که منجمان توانسته‌اند زمان دقیق حضور ماه و امکان رویت آن را یا به عبارتی مدت ماندگاری ماه در آسمان را بعد از غروب خورشید در شب اول هر ماه محاسبه کنند.
امروزه با توجه به پیشرفت‌های علمی، محل قرار گرفتن هر یک از ستارگان و کرات آسمانی در کیهان و زمان طلوع و غروب هر یک از آنان از منظر هر نقطه‌ای از زمین قابل محاسبه است و با تقریب کسری از ثانیه می‌توان برای صدها و بلکه برای هزاران سال آینده محاسبه و تعیین موقعیت شوند. در این ارتباط وجود منجمان مبرز همچنین وجود سایت‌های معتبر مرتبط با نجوم، این امکان را حتی برای عموم میسر کرده است تا بتوانند از نظر علمی، موقعیت ماه و امکان رویت ماه در هر یک از شب‌ها، و از جمله شب اول ماه رمضان (شبی که لازم است هلال ماه دیده شود) را مشخص کنند.
با توجه به مشخص بودن ساعت غروب خورشید و ساعت غروب ماه و محاسبه فاصله زمانی بین این دو غروب و لحاظ کردن مدت زمانی که برای رویت هلال ماه در نقاط مختلف زمین در نظر گرفته می‌شود، این امکان وجود دارد تا موقیعت کره ماه را برای رویت در افق (مغرب) هر نقطه‌ای از نقاط کره زمین مشخص کرد. به‌عنوان مثال:
فرض کنیم در این فصل از سال تمام کشورهایی که مابین عرض جغرافیایی تا حدود 45 درجه شمالی و 45 درجه جنوبی قرار دارند، چنانچه غروب ماه بین 20 الی 30 دقیقه پس از غروب خورشید انجام گیرد، در این صورت ماه در جایگاه رویت است (کمتر از این زمان به علت وجود شفق خورشید، ماه غیرقابل رویت است). بنابراین با اطلاع از زمان غروب خورشید و غروب ماه و فاصله زمان این دو غروب (به افق هر شهر) می‌توان گفت هلال ماه در چه شهری قابل رویت است و در نتیجه تعیین روز اول ماه از قبل قابل محاسبه خواهد بود.در سال جاری روز اول ماه مبارک رمضان روز پنج‌شنبه اعلام شد. برای بررسی همخوانی این مطلب با محاسبه نجومی، می‌توانیم به‌عنوان نمونه وضعیت ماه را در غروب روز چهارشنبه در6 شهر ایران و 22 شهر دیگر جهان مورد مطالعه قرار دهیم.
در مرحله اول شهرهای ایران
از شهرهای ایران از چهار گوشه کشور شهرهایی نظیر مشهد، تبریز، رشت، اهواز، اصفهان و تهران (شرق، شمال، غرب و مرکز) انتخاب شده‌اند. جدول شماره (1) وضعیت غروب خورشید و ماه و اختلاف زمانی این دو غروب را در6 شهر مذکور نشان می‌دهد.همان‌گونه که ملاحظه می‌شود در غروب روز چهارشنبه، ماه در مشهد با 31 دقیقه و اهواز با 38 دقیقه (و بقیه شهرها مابین این دو) دیرتر از خورشید غروب کرده است. بی‌تردید این زمان، زمان مناسبی است تا ماه قابل رویت باشد؛ ولی اگر عوامل جوی نظیر آلودگی هوا یا ابری بودن و نظایر آن... مانع از رویت با چشم غیرمسلح شده باشد، این‌گونه موانع (بر اساس اطلاعات در دسترس) نمی‌تواند حضور ماه را در افق مغرب منتفی کند.
در سایر شهرهای جهان
همان‌گونه که درجدول شماره 2 که به‌عنوان نمونه شهرهایی در جهات چهارگانه انتخاب شده‌اند، ملاحظه می‌شود به جز برخی از کشورهای اسکاندیناوی (و نقاط شمالی‌تر از آنها) که در شب مزبور ماه قبل از خورشید غروب کرده، در بقیه نقاط زمین، ماه بعد از خورشید غروب کرده و جالب توجه آن است که هر چه از شمال زمین و نیمکره شمالی به سمت جنوب و نیمکره جنوبی حرکت کنیم، ماه با تاخیر بیشتری غروب کرده است؛ به طوری که در کانبرای استرالیا و نیوزیلند ماه با 106 دقیقه تاخیر و در کشور آرژانتین (شهر بوینس آیرس) ماه با 82 دقیقه و در کشور برزیل (شهر برزیلیا) با 71 دقیقه تاخیر از غروب خورشید، ماه غروب کرده است.
ملاحظه می‌شود اگر همان تاخیر عرفی، یعنی حدود ۲۰ الی ۳۰ دقیقه را ملاک قرار دهیم، از بین ۲۲ کشور تنها سه کشور (کشورهای اسکاندیناوی) غروب زودهنگام ماه داشته و مابقی دارای غروب بیش از زمان عرفی بوده‌اند؛ به عبارت دیگر اگر ملاک ۲۰ دقیقه غروب دیرهنگام ماه در نظر گرفته شود، در ۱۹ کشور نمونه جدول، روز اول ماه رمضان روز پنج‌شنبه بوده است.
ناگفته نماند برای کشورهایی که عرض‌های جغرافیایی بیشتر از 50 درجه دارند؛ نظیر کشورهای اسکاندیناوی و چه بسا برای برخی شهرهای اروپایی نظیر لندن و هامبورگ، تاخیر 20 دقیقه ممکن است برای رویت ماه کفایت نکند. درمورد این دسته از کشورها و شهرهای آنان احکام خاص وجود دارد که از حوصله این بحث خارج است. همچنین در کشور استرالیا و آرژانتین که تاخیر دیر هنگام غروب دارند، غروب خورشید و ماه در روز سه‌شنبه بررسی شد که با زمان حدود 27 دقیقه تاخیر غروب ماه، ممکن است استثناء روز اول ماه برای آنان روز سه‌شنبه بوده باشد.حال بر همین اساس، روز اول شوال روز شنبه 27 تیر ماه 1394 برابر با 18 جولای 2015 خواهد بود. جداول شماره 3 و 4 به این شرح، تاخیر ساعت غروب ماه را در غروب روز جمعه (شب اول ماه) 26 تیر ماه نسبت به غروب خورشید نشان می‌دهد.برای اطمینان بیشتر، وضعیت ماه در روز پنج‌شنبه 25 تیر ماه به شرح دو جدول 5 و 6 مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس این اطلاعات در روز پنج‌شنبه ماه در هیچ نقطه‌ای از ایران قابل رویت نیست و در نتیجه روز جمعه شب اول ماه شوال یاروز شنبه روزعید فطردر ایران است. سایر کشورها به جز چند کشور در نیمکره جنوبی و ژاپن وغرب آمریکا در سایر نقاط جهان، ماه قابل رویت نیست. در پایان پیشنهاد می‌شود برای تصحیح احتمالی و تحکیم بیشتر مبانی علمی، تعیین روز اول ماه رمضان و شوال در سال‌های آتی موضوع به کارشناسان ارزشمند نجوم از جمله انجمن نجوم ایران سپرده شود تا با تبیین کامل این موضوع برای همیشه موضوع دوگانگی تعیین اول ماه‌های مذکور حل و خاتمه یابد.
منابع مورد استفاده:
www.astronomy.com/.........darkness www.timeanddate.com/moon
ساعات مورد محاسبه غروب خورشید و ماه همه به وقت محلی است. محاسبات مربوط به این فصل از سال است و به‌عنوان مثال در سال۱۴۰۹ شمسی مطابق با دسامبر ۲۰۳۰ میلادی شهرهای اسکاندیناوی و غرب آمریکا بیشترین زمان ماندگاری ماه را پس از غروب خورشید خواهند داشت.
شهرهای انتخابی در پهنه (جهات چهارگانه)، از ویلنگتن (کشور نیوزیلند) در نیمکره جنوبی با عرض جغرافیایی41 جنوبی و طول جغرافیایی 174 شرقی تا استکهلم (کشور سوئد) با عرض جغرافیایی 59 درجه شمالی وطول جغرافیایی 18 در جه شرقی و توکیو (کشور ژاپن) با عرض جغرافیایی 35 درجه شمالی و طول جغرافیایی139 درجه شرقی و شهر لس‌آنجلس (کشور آمریکا) با عرض جغرافیایی 42 درجه شمالی طول جغرافیایی 125درجه غربی است که این پهنه می‌تواند اکثر کشورها را در برگیرد.
ارسال نظر