صمد پورسلطانی

نایب رییس دوم اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ارومیه

میان ایران و روسیه سه نوع فعالیت وجود دارد.نخست فعالیت خدماتی، که شامل ارائه مشاوره در طرح‌های بندری واقع در دریای خزر می شود و همچنین در مسائل نفتی مانند دریافت نفت در شمال و تحویل آن در جنوب. دوم فعالیت‌های واردات از روسیه است که در چند قلم کالای مهم مانند چوب، آهن آلات و ماشین آلات متمرکز شده است. البته گاهی مواد اولیه کارخانه‌های ایران نیز از روسیه تامین می‌شود. دسته سوم محصولات وارداتی از روسیه شامل غلات، چاودار و جو است.

در بخش صادرات نیز بیشتر شامل مواد غذایی و محصولات کشاورزی مانند سبزی ها، میوه ها، صیفی جات و خشکبار است. طبق آخرین آمار مشترک با روسیه، از سال ۲۰۱۴ بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار صدور کالا از ایران به روسیه داشتیم و حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار هم ایران از روسیه کالا خریداری کرده است. مجموع مبادلات ما بدون در نظر گرفتن بخش خدماتی که در بالا به آن اشاره کردم، در کل یک‌میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار است. معتقدیم که در این مبادله تفاوت چشمگیری بین دو طرف وجود دارد. طرفین می‌توانند هم در حجم واردات و هم درحجم صادرات افزایش چشمگیری ایجاد کنند، چراکه سطح تعاملات میان دو کشور به اندازه پتانسیل‌های موجود نزد کشورها همخوانی ندارد و در این مسیر مشکلاتی وجود دارد. روسیه تقریبا سالانه ۲۴ میلیارد دلار محصولات غذایی وارد می‌کند که بخشی از آن توسط اتحادیه اروپا و ترکیه تامین می‌شد، اما از سوی روسیه تحریم شد. اگرچه ترکیه تلاش کرد محصولات خود را از طریق مسیرهای دیگری وارد روسیه کند، اما با این مساله از سوی مسوولان این کشور به شدت مقابله ‌شد. بنابراین، ایران به عنوان کشور همسایه و نزدیک، برای روسیه موقعیت کلیدی دارد، به علاوه اینکه جزو ۱۰ کشور اصلی تامین کننده سبزیها و نخستین کشور تامین کننده خرما، پسته و زعفران نیز است. سال گذشته ماهی، شیلات و خاویار ایران مجوز واردات به روسیه را دریافت کرد و حتی محصولات لبنی ایران نیز با دریافت مجوز از وزارت کشاوری عملا وارد فاز عملی شده‌اند.

موانع و مشکلات موجود در مسیر همکاری‌های اقتصادی و تجاری ایران و روسیه

اولین مشکل در مسیر تعاملات اقتصادی، تعرفه‌های موجود میان دو کشور است. ما در واردات از روسیه تعرفه‌های خوبی نداریم و روسیه هم متقابلا در واردات از ایران تعرفه‌های خوبی ندارد.امیدواریم با رایزنی‌های اتاق ایران و روسیه، بازنگری کاملی در زمینه تعرفه‌ها صورت گیرد. مشکل دوم، مساله حمل و نقل در حوزه تراتزیت است. ما در بخش حمل و نقل دچار ضعف‌هایی هستیم. بین ایران و روسیه یک سیستم حمل و نقل دریایی وجود دارد که تنها در دریای خزر بوده و البته مسیر بعدی از بندرعباس به مقصد سن پترزبورگ است. هر دوی این مسیرها بسیار گران اند و باید در وضعیت حمل و نقل کالا تجدیدنظر کنیم. دیگر سیستم‌های حمل و نقل شامل مسیر ریلی، هوایی و زمینی است. حمل و نقل ریلی و هوایی که در خدمت تجارت ما نیست و در حمل و نقل زمینی هم مشکل ویزای رانندگان وجود دارد. رانندگان روسی این امکان را دارند که با کامیون‌های خود در بیشتر مسیرهای ایران رفت وآمدکنند، اما رانندگان ایرانی اغلب به روادید نیاز دارند. ضمنا بخشی از مسیر تردد رانندگان ایرانی از داغستان است و احتمال مشکلات امنیتی وجود دارد.

مشکل سوم، وضعیت پروازهای هوایی میان ایران و روسیه است. بین ایران و مسکو هفته ای چند پرواز برقرار است، در حالی که ترکیه به عنوان کشور رقیب ایران روزی ۵ پرواز به مسکو و جنوب روسیه دارد که شهرهای بزرگ و اقتصادی روسیه در آنجا مستقر است. بیشترین مراودات اقتصادی ایران با جنوب روسیه صورت می‌گیرد و این در حالی است که ما اصلا به شهرهای جنوب روسیه پرواز نداریم. بنابراین، در این مورد نیز توصیه می‌شود دولتها تفاهمی‌در خصوص پرواز از شهرهای شمالی ایران به جنوب روسیه ایجاد کنند. آخرین مشکل، همکاری‌های بانکی است. همکاری‌های بانکی ما با روسیه تنها به یک بانک خلاصه شده و آن هم «میربیزنس بانک» است و همین یک بانک هم جرات توسعه و فاینانس ندارد. اگر بتوانیم برای تبادلات ارزی از ریال و روبل استفاده کنیم، در مسیر توسعه تجارت گام مهمی‌ برداشته ایم. اما چیزی که باید به آن در حوزه روابط دو جانبه ایران و روسیه توجه کرد، دو طرفه بودن جاده روابط است، یعنی این روابط باید به صورت دوسویه مورد علاقه طرفین باشد. یعنی مثلا اگر روابط اقتصادی در دستور کار است، به همان اندازه که با آنها در تبادلات اقتصادی هستیم، آنها نیز به همان اندازه در اقتصاد ما فعال باشند. پتانسیل‌های بسیار خوبی در روسیه وجود دارد، مانند بخش نیروگاهی، انرژی‌های هسته‌ای، کشاورزی، فولاد و صنایع سنگین که ایران را مجاب می‌کند سطح روابط اقتصادی خود را با روس‌ها بیشتر از قبل افزایش دهد. به اعتقاد من بعد از تحریم‌ها، روابط پولی ما و روسها می‌تواند نسبت به قبل در فضای آزادتری گسترش پیدا کند. امروز فعالان اقتصادی زیادی هستند که تمایل به سرمایه‌گذاری در روسیه و یا فعالیت در بخش کشاورزی آن دارند.

با توجه به لغو تحریم‌ها بعد از توافق اخیر هسته‌ای، اکنون که دو کشور ایران و روسیه در چنین شرایطی هستند می‌توانیم با هماهنگی بیشتر فرصت‌های موجود در منطقه را شناسایی کنیم، پتانسیل‌ها را بیابیم، بازارهای مشترک در تمام حوزه‌ها اعم از نفت و گاز، منابع کشاورزی، صنایع هوایی و زمینه‌های دیگر را بررسی کرده و با فعالیت مناسب کمبودهایی را که برای هر دو کشور به خاطر تحریم‌ها ایجاد شده است ،جبران کنیم. روسیه باید با توجه به جایگاه کنونی ایران در منطقه و به ویژه در خاورمیانه از فرصت استفاده کرده و مثلا مانند اتحادیه اروپا پول مشترک، روابط اقتصادی مشترک و برنامه و نقشه راه همکاری‌های دوجانبه مشخص داشته باشیم. دو طرف باید تلاش کنند روابط دوجانبه شان در‌ زمینه‌های علمی ‌و تکنولوژیک، صنعتی، همکاری‌های کشاورزی، معدن و تجارت گسترش یابد. این امر به واسطه ارتباط نزدیک نخبگان سیاسی و اقتصادی دو کشور ایجاد می‌شود. توسعه روابط اقتصادی نیاز به شجاعت دارد. شجاعت در سیاست معنای خاص خود را دارد، اما در روابط اقتصادی شجاعت یعنی به یکدیگر اعتماد داشته باشیم، مجوزهای لازم صادر شود، یارانه‌هایی برای آغاز کار در نظر گرفته شود و اقداماتی در راستای تسهیل حوزه تجارت خارجی نظیر حمایت از فعالان اقتصادی بخش خصوصی دو طرف در بازار هر دو کشور صورت گیرد.