آینده قطر با کشورهای حوزه خلیجفارس چگونه رقم خواهد خورد؟
سناریوهای بحران قطر-عربستان
قطر بارها در برابر عربستان قد علم کرده است. این کشور همواره سعی کرده است تا در سیاست راه خود را از برادر بزرگتر جدا کند و راه مستقلی را در پیش بگیرد. هر چند در برخی مواقع این دو دارای منافع مشترک هستند اما در برخی جهات این دو کشور راهی جدا از یکدیگر برگزیدهاند. در حالیکه سوریه بهعنوان نقطه مشترک قطر و عربستان بهحساب میآید و هر دو خواهان برکناری بشار اسد هستند، اما در همین زمینه مشترک نیز عربستان حاضر نیست تا اخوانیها در سوریه بر سر قدرت بیایند، در شرایطی که قطر هم از گروههایی مانند جبهه النصره حمایت میکند که در این زمینه وجه اشتراک با عربستان دارد هم از گروههای نزدیک به اخوانیها.
قطر بارها در برابر عربستان قد علم کرده است. این کشور همواره سعی کرده است تا در سیاست راه خود را از برادر بزرگتر جدا کند و راه مستقلی را در پیش بگیرد. هر چند در برخی مواقع این دو دارای منافع مشترک هستند اما در برخی جهات این دو کشور راهی جدا از یکدیگر برگزیدهاند. در حالیکه سوریه بهعنوان نقطه مشترک قطر و عربستان بهحساب میآید و هر دو خواهان برکناری بشار اسد هستند، اما در همین زمینه مشترک نیز عربستان حاضر نیست تا اخوانیها در سوریه بر سر قدرت بیایند، در شرایطی که قطر هم از گروههایی مانند جبهه النصره حمایت میکند که در این زمینه وجه اشتراک با عربستان دارد هم از گروههای نزدیک به اخوانیها. در این رابطه میتوان گفت قطر بیش از آنکه دیدگاههایی نزدیک به برادر بزرگتر داشته باشد، دیدگاههایی شبیه ترکیه دارد.
برای همین به نظر میرسد برخی سیاستهای عربستان و قطر همچون دو خط موازی هستند که به همدیگر نمیرسند. در این زمینه این احتمال داده میشود که این دو کشور وارد جنگ نظامی شوند. موردی که پیشتر نیز وزیر امور خارجه آلمان هشدار داده و گفته است اگر ظرفیت میل به آتشافروزی را در خود نکشند، منطقه بار دیگر وارد یک جنگ تازه خواهد شد. به گزارش خبرگزاری آلمان وزیر امور خارجه این کشور ضمن فراخواندن کشورها به آرامش از قطر در برابر ایزوله شدن از سوی کشورهای حاشیه خلیجفارس نیز بهشدت انتقاد کرد. برخی بر این باورند خاورمیانه در حال حاضر از جنگ در عراق، سوریه و یمن خسارت بسیاری دیده است و یک جنگ دیگر میتواند بحران اختلافات را در این منطقه افزونتر کند. اما در این شرایط چه آیندهای در بحران روابط عربستان-قطر قابل تصور است؟ سناریوی اول، تبدیل قطر به عراق و سوریه دیگر. منظور این نیست که قطر دچار جنگ داخلی و قربانی تروریسم همچون سوریه و عراق شود، بلکه همانند بغداد و دمشق نوعی روابط استراتژیک را با تهران در پیش بگیرد. این سناریو با توجه به تحریم زمینی، هوایی و دریایی عربستان و متحدان آن علیه قطر و دسترسی قطر به جهان خارج صرفا از طریق ایران، این احتمال را قوت بخشیده است.
با توجه به سلطه واشنگتن بر منطقه و همچنین خط قرمز بودن ایران برای عربستان و تفاوتهای گسترده سیاسی قطر با ایران، تحقق این سناریو غیرمحتمل است. سناریوی دوم، تعدیل مواضع قطر و اتخاذ خط مشی کویت-عمان در سیاستهای منطقهای است. با توجه به اختلافات فاحش ریاض-دوحه، قطر از این پس متحد صددرصدی عربستان نخواهد بود. اما از سوی دیگر، عقلانیت سیاسی ایجاب میکند که واگرایی شدید هم با عربستان بیملاحظه نداشته باشد؛ خصوصا از جهت ژئوپلیتیکی دوحه شدیدا آسیبپذیر است. افزون بر این، کشورهایی چون آمریکا و ترکیه واسطه خواهند شد و تنش در روابط پیش آمده را تقلیل خواهند بخشید؛ همانگونه که وزیر خارجه آمریکا فورا خواستار کاهش تنش و میانجیگری واشنگتن شد. سناریوی سوم، وقوع کودتا در قطر با کمک عربستان است. این قضیه مسبوق به سابقه است و در سال ۱۹۹۵ پدر امیر فعلی قطر علیه پدر خود شورید و جای او را گرفت. بعید نیست به تحریک و حمایت عربستان، ولیعهد قطر یا یکی از افراد خانواده سلطنتی علیه امیر قطر بشورد و مقدمات کودتا علیه تمیم بن حمد را دامن بزند؛ همانگونه که نقل است عربستان در سال ۱۹۹۶ سعی در بازگرداندن تاج و تخت امیر سابق قطر به این کشور را داشت.
از آنجا که یکی از شرایط تحقق کودتا اصل غافلگیری است، اکنون این عنصر دیگر وجود ندارد و امکان وقوع کودتا غیرمحتمل است. در این راستا امیر قطر نیز خود چندان احساس آرامش ندارد و برای همین با دعوت ترامپ به کاخ سفید مخالفت میکند. در حالیکه ترامپ قصد داشت تا با دعوت از امیر قطر موضوع بحران منطقهای را بررسی کند امیر قطر گفته بود تا زمانی که کشورش در محاصره قرار دارد از مرزهایش خارج نخواهد شد. برخی میگویند امیر قطر ترس از آن داشته که با خروج از کشور کودتایی در آن صورت بگیرد. و در سناریوی آخر یا سناریوی چهارم، حمله نظامی عربستان به قطر است. پیش از این دو کشور سر مسائل مرزی در سال ۱۹۹۲ درگیری نظامی محدود مشهور به «جنگ خفوس» را تجربه کرده بودند. اگر آمریکا چنین چراغ سبزی به عربستان نشان دهد و ریاض مطمئن باشد در حداقل زمان دوحه را فتح خواهد کرد احتمال آن وجود دارد. ولی چون حمله نظامی، احتمال دخالت دیگران را بهوجود میآورد و از سوی دیگر، اوضاع منطقه شدیدا پیچیده و غیرقابل پیشبینی میشود بعید است که آمریکا چنین اجازهای به ریاض بدهد. ضمنا بعید است که عربستان بتواند در حداقل زمان دوحه را فتح کند.
در این رابطه برخی تنها سناریوی احتمالی قابل وقوع را در میانجیگری کشورهای ثالثی چون آمریکا، عمان و ترکیه در تنش سیاسی موجود و تعدیل مواضع طرفین میدانند. گفته میشود با بحران بهوجودآمده، ریاض نمیتواند از این پس، روی قطر همانند بحرین حساب باز کند و دوحه نیز مهره دلخواه عربستان در مسائل منطقهای نخواهد بود. قطر نیز تا این لحظه حاضر به عقبنشینی نشده است. خصوصا اینکه تمیم بنحمد در دامن مادر روشنفکری چون موزه بنت ناصر بزرگ شده است و بعید است از جهت فکری آبش با شاهزادههای اقتدارگرا و محافظهکار عربستان در یک جوی برود. پیشبینی میشود که قطر بعد از فروکش کردن التهابات فعلی، نقشی چون کویت و عمان با اولویت بیطرفی در ترتیبات منطقهای خلیجفارس ایفا کند. ولی قدر مسلم این است این حادثه نقطه عطفی در تحولات منطقه است و قابله زمان باید شاهد درد کشیدنهای بیشتر منطقه باشد. این در حالی است که ترکیه ضمن دفاع از قطر و اعزام نیروهایش به این کشور برای دفاع از امیر قطر، به وزیر امور خارجه بحرین هشدار داده است تا بحران قطر تا پایان ماه رمضان خاتمه پیدا کند. تاکنون عربستان سعودی واکنش تندی به اعزام نیروهای ترکیه به قطر نشان نداده اما پاسخی هم به درخواست آشتی با دوحه هم نداده است. با جود این سناریوها، گفته میشود قطر کمی در برابر برادر بزرگتر عقبنشینی خواهد کرد و کشورهای دیگر بهعنوان میانجی بهطور موقت بر آتش اختلافات آب خواهند پاشید.
ارسال نظر