ارتقای دانش روشنایی و نورپردازی در کشور

در جهانی که بحث انرژی و ضرورت تولید، حفظ، صرفه جویی و نگهداشت هرچه بیشتر آن به یکی از دغدغه های روزانه دولتمردان تبدیل شده، صنعت نور و روشنایی جایگاه بسیار مهمی در میان صنایع کشورهای توسعه یافته پیدا کرده است. از طرف دیگر با رشد جامعه صنعتی و آغاز دوران فراصنعتی در زندگی بشر، انسان‌ها نه فقط روزها که شبها نیز به کار و فعالیت مشغولند که این مساله ضرورت تولید نور و روشنایی و انرژی های نوری را دوچندان می کند. از سوی دیگر، رشد صنعت نور و روشنایی و فناوری های بسیار پیشرفته آن ، ضمن دارابودن مزایا و آثار مثبت در زندگی انسان، زیباسازی شهرها، اماکن عمومی و بناهای شهری و پیشرفت علوم و فنون گوناگون ، معایب و مضراتی هم برای زندگی و محیط زیست انسان‌ها دارد که باید فکری به حال آنها کرد و چاره ای برایشان انجامید.

صنعت نور و روشنایی در ایران در عین حال که از رشد چشمگیری برخوردار است، اما به مصرف زیاد از حد انرژی، بهره‌وری کم آسیب‌رسانی به محیط طبیعی و ایجاد آلودگی های نوری انجامیده و نگرانی هایی را در این زمینه به وجود آورده است. دکتر محمد سعید ایزدی معاون وزیر ، رئیس هیات مدیره و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، در گفت وگو با دنیای اقتصاد، ضمن آنکه به کاربرد نور و روشنایی در نظام ساخت و ساز در ایران و توجه به معماری سنتی و تجربه کشورهای توسعه یافته در این خصوص می پردازد، در مورد موضوع آلودگی نوری که این روزها بیش از هر زمان دیگری روی زبان‌ها افتاده به تفصیل صحبت می کند و راه کارهایی قابل تامل برای جلوگیری و کاهش آن ارائه می دهد که می تواند مورد توجه مسئولان و دست اندرکاران امر و کارشناسان و علاقمندان این مبحث قرار گیرد.

به اعتقاد شما، نظام ساخت و ساز در ایران تا چه اندازه به بحث روشنایی و نورپردازی توجه دارد؟

نور در جایگاه غیرمادی‌ترین عنصر طبیعت، همواره یکی از عناصر اصلی معماری ایرانی بوده ‌است. نگاهی گذرا به معماری شهرهای ایران، مؤید این مطلب است که بهره‌گیری از این ماده، علاوه بر تأمین روشنایی، به مدد اصول و قواعد حاکم بر ساخت فضاها، ارتقای کیفی فضاها را نیز سبب می‌شده، اما به‌تدریج با وقوع تحولات معماری و شهرسازی در دهه‌های اخیر، همراه با غلبه نگرش کمیتی و افول در دیگر ارکان سازنده شهر ایرانی، جنبه‌های معنایی روشنایی فضاها نادیده گرفته شده و طراحی نور، به تأمین روشنایی موردنیاز برای فعالیت‌های فیزیکی تقلیل یافته ‌است. در چند سال اخیر، با پیشرفت فناوری و نیاز به سیستم‌های نوین روشنایی از یک سو و ضرورت رفع آلودگی‌های نوری و استفاده غیرکارشناسی از نور -که به مصرف زیاد از حد انرژی، بهره‌وری کم و آسیب‌رسانی به محیط طبیعی انجامیده- از سوی دیگر، توجهاتی فزاینده به این مبحث شکل گرفته‌ که در بخش‌های‌ دولتی و خصوصی نظام ساخت و ساز، در حال پیگیری است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- مصوبه شورای اسلامی شهر تهران در خصوص تهیه «طرح جامع روشنایی و نورپردازی فضاهای شهر تهران» مورخ ۵/ ۷/ ۱۳۹۴، در راستای اهمیت ارتقای کیفیت سیما و منظر شهری تهران، لزوم ساماندهی وضعیت نورپردازی سطح شهر، جلوگیری از آلودگی‌های نوری و بصری، یکپارچه‌سازی ضوابط و دستور العمل‌های مربوط به نورپردازی نمای بیرونی اماکن و ابنیه شهری اعم از عمومی و خصوصی

- مباحث ۱۳ و ۱۹ مقررات ملی ساختمان

- تشکیل انجمن مهندسی روشنایی و نورپردازی ایرانیان‌

- تشکیل شرکت‌های تخصصی و حرفه‌ای «نورپردازی ساختمان، محوطه‌های بیرونی و فضاهای شهری» با حوزه‌های فعالیت متمرکز بر ساخت و واردات تجهیزات و تأسیسات روشنایی و همچنین طراحی و اجرای نورپردازی نماها و فضاهای شهری و معماری.

آیا معماری ایران از معماری سنتی و تجربه های سایر کشورهای پیشرفته برای استفاده درست از نور و افزایش بهره‌وری استفاده لازم را کرده است؟

با توجه به پیشینه غنی معماری سنتی ایران در کاربست شیوه‌های بدیع و منحصر به فرد در تأمین روشنایی فضاها و پیشرفت فزاینده فناوری‌ روشنایی در جهان، در چند سال گذشته سازمان‌های زیباسازی، نهادهای وابسته به شهرداری و شرکت‌های فعال بخش خصوصی در عرصه نورپردازی، سعی داشته‌اند تا در ساخت و تجهیز عناصر، المان‌ها و فضاهای شهری از قبیل میادین، بناهای تاریخی، پل‌ها، بزرگراه‌ها، تقاطع‌های غیرهم‌سطح و ...، ضمن بهره‌گیری از آخرین فناوری‌های مطرح در این حوزه، به تلفیقی مناسب از تجهیزات نوری نوین و الگوهای خودی معماری دست یابند. نمایشگرهای لیزری سه بعدی، سیستم روشنایی خورشیدی، چراغ‌های کم مصرف LED با ولتاژ‌ایمن، سیستم نورپردازی فایبر اپتیک، فناوری ساخت OLED، فناوری Lumen IQ و سیستم Projection mapping از جمله تجهیزات قابل بهره‌گیری در طراحی، ساماندهی و مرمت نرم فضاهای شهری به شمار می‌روند که علاوه بر صرفه اقتصادی و کاهش مصرف انرژی، موجب یکنواخت‌تر شدن میزان روشنایی در سطح معابر و بهبود دید عمومی را فراهم می‌آورند.

برای کاهش آلودگی نوری چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید؟

در کل به‌کارگیری روش‌های اصولی در مکان‌یابی و طراحی روشنایی شهری، رعایت استانداردها و استفاده از لامپ‌های متناسب با روشنایی مورد نیاز در کاهش شدت آلودگی نوری موثرند. برخی دیگر از راهکارهای موثر در کاهش آلودگی نوری عبارتند از:

- استفاده از منابع نوری با شدت حداقل تا حدی که نیاز به روشنایی برطرف شود.

- خاموش کردن منابع تولید نور با استفاده از سنسورها یا به‌صورت دستی در زمان‌های عدم نیاز (بهره‌گیری از لامپ‌های هوشمند).

- بهبودبخشی اماکن و سطوحی که نیاز به روشنایی دارند.

- تجدیدنظر در طرح‌های مهندسی روشنایی و نورپردازی.

- حذف لامپ‌های بدون پوشش و هر منبع نوری قرار گرفته به سمت آسمان.

- استفاده حداقل و در حدنیاز از منابع نوری به‌ویژه در مناطق حساس مثل نورافکن‌های ساحلی و... .

- استقرار موانع پخش نور در جاده‌هایی که از کنار مناطق حفاظت ‌شده، جنگل‌ها و... عبور می‌کنند.

- نصب منابع نوری در کف جاده‌ها به جای استفاده از تیرهای چراغ برق (روشنایی کف‌خواب).

- استفاده از لامپ‌های نوری با طول موج بلند و ترجیحا قرمز یا زرد رنگ.

- ممنوعیت استفاده از پروژکتورهای بزرگ متمرکزکننده نور که برای تبلیغات استفاده می‌شوند.

به نظر جنابعالی برگزاری همایش‌ها و سمینارهای مرتبط با موضوع روشنایی و نورپردازی چگونه می‌تواند به آموزش بیشتر مهندسان و معماران ساختمان و در نهایت کاهش آلودگی نوری کمک کند؟

ارتقای دانش تخصصی روشنایی در کشور و فراهم‌آوردن زمینه‌های اجرای آن در فضاهای شهری و معماری، با بهره‌گیری از فناوری‌ها و شیوه‌های نوین مهندسی، از مهم‌ترین اهدافی‌ست که باید در آموزش مخاطبان گردهمایی‌ها موردتوجه قرارگیرد. برنامه‌ریزی برای تحقق هر یک از شیوه‌های زیر نیز می‌تواند در دستیابی به این اهداف مؤثر باشد: ارتباط با مجامع علمی بین‌المللی، حمایت از مقالات و پژوهش‌های صورت‌گرفته در داخل کشور، ایجاد شبکه طراحان روشنایی و نورپردازی، برگزاری مسابقات طراحی روشنایی و ایده‌پردازی با نور، رونق بخشیدن به صنعت روشنایی از طریق ایجاد بسترهای لازم برای عرضه محصولات و خدمات به مخاطبان اصلی، توسعه زمینه خلاقیت در حوزه‌های مرتبط با نورپردازی (طراحی محصول، ایده‌های نورپردازی و...)‌ و گردآوری و توسعه زمینه‌های مرتبط با تحقیق درخصوص جایگاه نورپردازی در معماری ایرانی.

ارتقای دانش روشنایی و نورپردازی در کشور