«دنیای اقتصاد» از تبعات مصوبه شورای شهر درباره احداث قبرستان در مشهد گزارش میدهد؛
تصویب بدون چکُشکاری علمی
دنیای اقتصاد، فاطمه رافع- عنوان لایحه این بود: «توسعه فضاهای فرهنگی، معنوی و خدمات زائر در محدوده پیرامون حرم مطهر رضوی با تمرکز بر ره‌باغ‌ها»؛ لایحهای که کلیات آن در روز بیست و هفتم دی ماه سال جاری به تصویب اعضای شورای اسلامی شهر مشهد رسید و بر اساس آن قرار شد علاوه بر ایجاد ره‌باغ در مسیرهای منتهی به حرم امام هشتم، آرامستان جدیدی با ظرفیت هشت هزار و ۵۰۰ قبر در یکی از طبقات زیرسطحی این ره‌باغ‌ها ایجاد شود. شاید اغراق نباشد اگر شنیدن خبر احداث آرامستانی در هسته مرکزی شهر مشهد را که به دلیل وجود بارگاه منور رضوی یکی از بحرانیترین نقاط این شهر نیز محسوب می‌شود، شوکی بدانیم برای آنانی که این خبر را شنیدهاند چراکه این اتفاق در نگاه اول با توجه به بافت فعلی مشهد و مکانی که برای ایجاد این آرامستان در نظر گرفته شده است، منطقی به نظر نمی‌رسد؛ علاوه بر این در طرح تفصیلی در طبقات منفی ره‌باغ‌ها کاربری پارکینگ تعریف شده است و شاید این تغییر کاربری با توجه به شلوغی و حجم ترافیک هسته مرکزی شهر، چندان منطقی به نظر نرسد.
دنیای اقتصاد، فاطمه رافع- عنوان لایحه این بود: «توسعه فضاهای فرهنگی، معنوی و خدمات زائر در محدوده پیرامون حرم مطهر رضوی با تمرکز بر ره‌باغ‌ها»؛ لایحهای که کلیات آن در روز بیست و هفتم دی ماه سال جاری به تصویب اعضای شورای اسلامی شهر مشهد رسید و بر اساس آن قرار شد علاوه بر ایجاد ره‌باغ در مسیرهای منتهی به حرم امام هشتم، آرامستان جدیدی با ظرفیت هشت هزار و 500 قبر در یکی از طبقات زیرسطحی این ره‌باغ‌ها ایجاد شود.شاید اغراق نباشد اگر شنیدن خبر احداث آرامستانی در هسته مرکزی شهر مشهد را که به دلیل وجود بارگاه منور رضوی یکی از بحرانیترین نقاط این شهر نیز محسوب می‌شود، شوکی بدانیم برای آنانی که این خبر را شنیدهاند چراکه این اتفاق در نگاه اول با توجه به بافت فعلی مشهد و مکانی که برای ایجاد این آرامستان در نظر گرفته شده است، منطقی به نظر نمی‌رسد؛ علاوه بر این در طرح تفصیلی در طبقات منفی ره‌باغ‌ها کاربری پارکینگ تعریف شده است و شاید این تغییر کاربری با توجه به شلوغی و حجم ترافیک هسته مرکزی شهر، چندان منطقی به نظر نرسد.
اعضای شورای شهر با تصویب این لایحه به شهرداری مشهد اجازه دادهاند در راستای توسعه فضاهای فرهنگی، معنوی و خدمات زائر در بافت شهری پیرامون حرم مطهر رضوی، با استفاده از ظرفیتهای اقتصادی این ره‌باغ‌ها و البته با رعایت موازین شرعی و ملاحظات فرهنگی، مبلغ دو هزار میلیارد تومان اوراق وقف را طی پنج سال منتشر و منابع حاصله از آن را برای آزادسازی اراضی ره‌باغ و احداث فضاهای فرهنگی استفاده کند؛ در مقابل واقفان نیز به تناسب میزان مشارکت خود، به عنوان پاداش از اجازه خاکسپاری در این آرامستان‌ها برخوردار خواهند شد.مطرح شدن این لایحه در صحن علنی شورای شهر موافقان و مخالفانی داشت و در نهایت ۱۲ نفر از اعضای شورای شهر به کلیات آن رأی مثبت دادند و ۹ نفر نیز مخالفت خود را اعلام کردند؛ مخالفت با بارگذاریهای جدید در اطراف حرم، توجه نکردن به مسائل زیست محیطی و سطح آب‌های زیرزمینی، افزایش آلودگی هوا، درآمدزایی برای شهرداری به قیمت فروش قبر، افزایش مشکلات ترافیکی و ... از جمله دلایلی بود که مخالفان این لایحه در صحن علنی شورا مطرح کردند و در مقابل موافقان هم بیکار ننشستند و استدلالهای خود را برای موافقت با این لایحه مطرح کردند؛ استدلالهایی از این دست که روح لایحه جبران خطای گذشتگان مبنی بر ایجاد فضای تجاری در اطراف حرم و تبدیل آن‌ها به فضاهای فرهنگی است یا اینکه از راه این وقف قرار نیست حتی یک ریال به شهرداری برسد و پول این اوراق صرف ایجاد ره‌باغ‌ها خواهد شد؛ یکی دیگر از استدلالهای موافقان این بود که هر ایراد منطقی که قرار است به ایجاد این آرامستان وارد شود به آرامستان حرم هم وارد است و با این کار پاسخی داده می‌شود به سیل مشتاقانی که می‌خواهند در اطراف حرم رضوی آرامگاه داشته باشند و ...«دنیای اقتصاد» در این گزارش سعی کرده تنها از منظر کارشناسی به این مسأله بپردازد و از همین رو سراغی گرفته است از کارشناسان این حوزه و البته نمایندگانی از سازمانهای ذیصلاحی که باید ایجاد آرامستان در ره‌باغ‌های اطراف حرم به تأیید آن‌ها هم برسد؛ آنچه میخوانید حاصل گفتوگوی «دنیای اقتصاد» با این کارشناسان است:
مصوبه ای بر خلاف ضوابط زیست‌محیطی!
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی در اینباره به «دنیای اقتصاد» میگوید: مصوبات شورای شهر باید در چارچوب قانون باشد در حالی که مصوبه اخیر مبنی بر احداث آرامستان در داخل شهر مغایر با قوانین، ضوابط و استانداردهای محیط زیست مصوب در تاریخ ۱۵ تیر ماه ۱۳۹۰ و تصویبنامه اصلاحیه تاریخ چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ هیأت وزیران است.محمد عرفانی با تأکید بر اینکه هیچ فردی اجازه ندارد در محدودههای شهری آرامستان ایجاد کند، خاطرنشان می‌کند: احداث آرامستانهای جدید باید خارج از محدوده شهری باشد و اگر شورای شهر چنین مصوبهای داشته باشد، این مصوبه خلاف قانون است. معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست با بیان اینکه ایجاد آرامستان در داخل محدوده شهری تبعات زیست محیطی از قبیل آلودگی منابع آب و خاک دارد، تصریح می‌کند: اگرچه ایجاد آرامستان در خارج از محدوده شهرها نیز چنین تبعاتی دارد اما برای مکانیابی آن‌ها به پهنههای آبی و منابع آب‌های زیرزمینی و ... توجه می‌شود و احداث آرامستان داخل محدوده شهری هیچ توجیهی ندارد. وی با اشاره به حضور نماینده محیط‌زیست در کمیسیون ماده پنج بدون حق رأی، عنوان می‌کند: صدور مجوز احداث آرامستان در داخل محدوده شهری توسط کمیسیون ماده پنج نیز مغایر با قانون است و نباید این کمیسیون چنین اجازهای را صادر کند.
کاربری ناهمخوان!
رئیس اداره محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی هم ایجاد آرامستان در فضای داخلی شهر را مغایر با ضوابط زیست محیطی میداند و میگوید: آرامستان‌ها به دلیل احتمال ایجاد آلودگی خاک و در پی آن آب‌های زیرزمینی در صورت مدیریت نادرست، ایجاد ترافیک به دلیل حملونقل متوفی و همراهان که در پی آن آلودگی هوا را هم به همراه خواهد داشت، همچنین ایجاد اثرات روحی و روانی نامطلوب، به عنوان یک کاربری ناهمخوان در طرحهای مطالعاتی شهری و روستایی شناخته شده و به همین علت باید با فاصله زیاد و خارج از محدوده سکونتگاهها و محدودههای شهری و روستایی مستقر شوند.زیبا معظمیفرد ادامه میدهد: مصوبه هیأت وزیران مورخ ۱۵ تیر ماه ۹۰ و تصویبنامه اصلاحیه مورخ چهارم اردیبهشت ماه ۹۱ و قوانین موجود نیز این موضوع را تأیید می‌کند؛ اگرچه ممکن است با مدیریت صحیح بتوان برخی از تأثیرات منفی تصمیم فعلی را کاهش داد اما ریسک ایجاد این آلایندگی با توجه به سطح بالای آب‌های زیرزمینی همواره وجود خواهد داشت. این کارشناس محیط زیست اضافه می‌کند: در این زمینه تأثیرگذاری بر ترافیک شهری و عدم همخوانی با کاربری‌های همجوار اجتنابناپذیر است و این در حالی است که منطقه ثامن به عنوانی یکی از آلایندهترین مناطق شهر مشهد است؛ در هر صورت مصوبه شورای شهر مشهد مغایر با مصوبه هیأت وزیران است و مورد تأیید قوانین زیست محیطی نیست.
مغایرت با آیین نامههای بهداشتی
مدیرگروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه شهرداری لایحه مذکور را به معاونت بهداشتی ارسال کرده است، می‌افزاید: بر اساس آییننامه و دستورالعملی که داریم از شهرداری خواستیم برای تأیید احداث این آرامستان، پیوست سلامت را ارائه کند. علیاصغر حسنی با بیان اینکه این طرح هنوز خام است، خاطرنشان می‌کند: باید تمام اثرات این لایحه بر سلامت جامعه و مردم از منظر اجتماعی و روانی بررسی شود؛ شورای شهر این لایحه را تصویب کرده است اما برای اجرایی شدن باید تأییدیه وزارت بهداشت را داشته باشد؛ تأییدیه ما منوط به این پیوست سلامت است؛ پس از ارائه پیوست سلامت، طرح را کاملا بررسی و سپس نظر کارشناسی را اعلام می‌کنیم.مدیرگروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد این نکته را نیز یادآوری می‌کند که بر اساس آییننامههای ما، احداث آرامستان داخل شهر قابل قبول نیست اما بر اساس عرف، گاهی داخل آرامگاه امامزادهها یا حرم ائمه، آرامستان هم وجود داشته است؛ برای اینکه قضاوت عجولانه درباره این لایحه شهرداری نداشته باشیم، خواستیم پیوست سلامت را تهیه کنند و سپس ما نظر خود را اعلام می‌کنیم.
عدول از چارچوب قانونی
عضو هیأت علمی گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد هم در این زمینه به «دنیای اقتصاد» این طور میگوید: ظاهرا در طرح تفصیلی برای فضای زیرسطحی ره‌باغ‌ها بیشتر کاربری پارکینگ در نظر گرفته شده اما اکنون قرار است تغییر کاربری داشته باشد و این امر عدول از چارچوب قانونی است و مراجع ذیربط از قبیل فرمانداری، کمیسیون ماده پنج و ... میتوانند به این تغییر کاربری در طرح اعتراض کنند.دکتر محمدرحیم رهنما با اشاره به اینکه در مباحث توسعه، با توجه به ارزشمندی زمین در شهرها کاربری زیرسطحی تعریف می‌شود، تصریح می‌کند: مرکز شهر مشهد در همین محدوده ره‌باغ‌ها امکان تحقق چنین ایدهای را دارد اما با توجه به سایر کاربری‌های موجود در اطراف حرم، ایجاد آرامستان کاربری ناسازگار خواهد بود.این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه میدهد: مرکز شهر مشهد به دلیل وجود بارگاه رضوی و ظرفیت زائرپذیری بسیار، بارگذاری سنگین ناشی از کاربری‌های تجاری، اداری، اقامتی و ... همیشه نقطه ثقلی برای تمرکز جمعیت، اشتغال و ... است و ترافیک زیادی دارد و بهتر است این فضا تغییر کاربری نداشته باشد و همان پارکینگ احداث شود. وی اضافه می‌کند: مباحث زیست‌محیطی و آلودگی هوا نیز از مسائلی است که باید در این زمینه در نظر گرفته شود؛ از طرفی با احداث آرامستان، آلودگیهای صوتی ناشی از عزاداریها باعث می‌شود آرامش نسبی که انتظار می‌رود اطراف حرم باشد، از بین برود.رهنما با تأکید بر اینکه این مسأله مانند فروش تراکم، ممکن است مشکل تأمین منابع را برای ایجاد ره‌باغ‌ها حل کند اما مشکلات دیگری ایجاد خواهد کرد، خاطرنشان می‌کند: این روش، مناسب نیست و استدلال شهرداری و شورای شهر برای تصویب این لایحه قانعکننده به نظر نمی‌رسد.این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: تصویب این لوایح بر زندگی روزمره مردم اثر دارد و فکر نمی‌کنم شهروندان نظر مثبتی نسبت به این مصوبه شورای شهر داشته باشند؛ اگر در طرح تفصیلی کاربری پارکینگ برای طبقات منفی ره‌باغ‌ها در نظر گرفته شده باشد، احداث آرامستان خلاف ضوابط قانونی است و کمیسیون ماده پنج باید از اجرای آن جلوگیری کند.
مغایرت با اهداف طرح جامع
رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد هم معتقد است که درباره این مصوبه کار کارشناسی صورت نگرفته و میگوید: تصویب موضوع مهمی که در عمل تغییر کاربری محسوب می‌شود، نیازمند این است که کار کارشناسی مفصلی درباره آن انجام شود و یک مشاور ذی‌صلاح ابعاد مختلف آن را بررسی کند. محمدهادی مهدینیا به این نکته نیز اشاره می‌کند که تمام تأکید مشاور طرح جامع مشهد بر کاهش بار ترافیکی و غیر از بحث زیارت، کاهش مراجعه جمعیتی به مرکز شهر بوده است و اظهار می‌کند: با در نظر گرفتن این هدف کلان، ایجاد این آرامستان با این هدف مغایرت دارد و نه تنها مشکلات مرکز شهر را حل نمی‌کند بلکه بر مشکلات خواهد افزود.رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد مشهد خاطرنشان می‌کند: با توجه به تغییر الگوی آب‌های زیرسطحی در مشهد، باید قبل از ارائه و تصویب این لایحه مطالعات دقیقتری صورت میگرفت و تأثیر آن بر آب‌های زیرزمینی و بهداشت و سلامت آن بررسی میشد؛ این‌ها مباحث کارشناسی است و باید چکشکاری علمی برای آن صورت گیرد. مهدینیا ادامه میدهد: این تصمیم بیشتر اقتصادی به نظر میرسد تا تصمیم کارشناسانهای که ابعاد مختلف آن از جمله مباحث شهرسازی در نظر گرفته شده باشد؛ مشهد پتانسیلهای بسیار بیشتری برای خلق سرمایه و ثروت دارد تا اینکه به صورت کوتاهمدت به موضوع نگاه کنیم؛ فضاهای اطراف بارگاه رضوی پتانسیلهای بیشتری برای رقابتپذیری دارد که می‌تواند کسب سرمایه کند تا اینکه بخواهیم به صورت کوتاهمدت، تنها به الگویی که به صورت سنتی در ابتدا پیاده شده و بعد آن را گسترش داده اند، توجه کنیم و آن را در سایر فضاهای اطراف حرم توسعه دهیم.رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد مشهد با بیان اینکه فکر نمی‌کنم کمیسیون ماده پنج این مصوبه را تأیید کند، میگوید: با توجه به اینکه در شرایط پساتحریم هستیم، شاید نیازی نباشد برای کسب درآمد تصمیمات عاجل بگیریم و بسترهای بیشتری برای کسب درآمد و سرمایهگذاری ایجاد خواهد شد. وی با بیان اینکه بحث این نیست که درآمد حاصل از فروش این قبور کجا مصرف می‌شود، می‌افزاید: بحث این است که می‌توان از روش‌های دیگری کسب سرمایه کرد؛ این امر به نوعی اجاره به شرط تملیک یا اجاره طولانی‌مدت است؛ چه دفن اموات صورت گیرد چه این مکان تجاری باشد، تفاوتی نمی‌کند و در عمل فضا به مستغلات تبدیل و واگذار می‌شود؛ به نظر روش‌های بهینه بیشتری برای جذب سرمایه برای ایجاد این ره‌باغ‌ها وجود دارد.
دغدغههایی از جنس سؤال
استاد بازنشسته دانشگاه علم و صنعت هم به «دنیای اقتصاد» میگوید: طرح اولیه مبنی بر ایجاد مسیرهای پیاده زیرسطحی برای ایجاد فضاهای سرزنده و فعالی بوده است که در اوقات شلوغ به کمک فضاهای روسطحی بیایند و به هیچ وجه در طرح اولیه چنین ایدهای مطرح نبوده است. راضیه رضازاده در ادامه پاسخهای خود را در قالب چند سؤال مطرح و خاطرنشان می‌کند: مگر ما فضای آرامستان کم داریم یا اینکه آرامستان‌ها حتما باید در همین محدوده باشد؟ آیا وجود آرامستان‌ها در طبقات منفی دو یا سه از فعالیت سرزنده طبقات فوقانی نخواهد کاست و بر روحیه این فضاها تأثیر نخواهد داشت؟ این استاد دانشگاه آزاد اسلامی مشهد تصریح می‌کند: زمانی که صحبت از فضاهای زیرسطحی در این فضا شد، مبنا این بود که ساختمان‌های بزرگی که شکل گرفتهاند از طریق توسعه این فضاها به هم راه پیدا کنند و همچنین در شرایط آب و هوایی خیلی گرم یا خیلی سرد بتوان از طریق این فضاها به حرم مطهر رضوی دسترسی داشت؛ بنابراین اینکه این ایده از کجا آمده است، جای سؤال دارد.رضازاده ادامه میدهد: آیا مطالعهای صورت گرفته که طی سالهای آینده به چه میزان فضای آرامستانی نیاز داریم؟ با توجه به اینکه هر ۳۰ سال یک بار این فضاها تجدید و ظرفیت آن‌ها دوباره در اختیار شهرداری قرار میگیرد، بنابراین باید اصطلاح فروش قبر را به «اجاره قبر» اصلاح کرد.
توجیهات شبهعلمی!
عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد هم با اعتقاد بر اینکه مطالعات کارشناسانه متقنی برای این لایحه انجام نشده است، اظهار می‌کند: به لحاظ تاریخی، عملیاتی و اجرایی ایجاد یک قبرستان عمومی در مرکز شهر به ویژه اطراف حرم مطهر رضوی که بافت شلوغی دارد، تبعات زیست محیطی، ترافیکی و ... بسیاری دارد. محسن طبسی اینطور ادامه میدهد: گاهی زمانی که برای انجام کاری تصمیم گرفتهایم، توجیه علمی متناسب با آن را پیدا و مطرح می‌کنیم؛ فکر میکنم این فرهنگ از ۱۰ سال قبل در کشور ما رایج شده و گفته می‌شود کار علمی برای آن انجام شده است و دلایلی مطرح می‌شود که «شبهعلمی» است. این عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد با اعتقاد بر اینکه منافع اقتصادی در این مصوبه شورای شهر پر رنگ است، میگوید: این مسأله را در سطح مدیریتی و سیاستی مشهد میبینم و به نظر من نمیتوان تصویب آن را از جایگاه کارشناسی پذیرفت و دلیل علمی برای آن ارائه کرد زیرا دلیل علمی وجود ندارد؛ ممکن است افرادی که از سودهای میلیاردی این مصوبه سهمی نمیبرند انتقاداتی را مطرح کنند اما طبیعی است ارائهدهندگان این لایحه از آن دفاع و ایجاد چنین آرامستانی را توجیه کنند.طبسی ضمن ابراز امیدواری از اینکه چنین آرامستانی در داخل شهر مشهد ایجاد نشود، می‌افزاید: تصور نمی کنم زمانی که شهرداری برای ایجاد این آرامستان تصمیم گرفته و شورای شهر هم آن را مصوب کرده است، مانع چندانی برای آن‌ها وجود داشته باشد؛ در شهر مشهد این موانع به دلیل مناسبات فراقانونی رفع خواهد شد و فکر نمی کنم چالش جدی وجود داشته باشد مگر اینکه اجماع نخبگانی در این زمینه شکل بگیرد که بعید به نظر میرسد. «دنیای اقتصاد» سراغی هم از برخی اعضای شورای شهر مشهد گرفته و از آن‌ها درباره این مصوبه پرسیده است.
بررسی 5 ماهه در کمیسیون‌های مختلف
عضو کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و زیارت شورای اسلامی شهر مشهد با بیان اینکه عنوان لایحه «گسترش فضاهای فرهنگی در اطراف حرم مطهر» است، اظهار می‌کند: تراز صفر طرح بازسازی مناطق فرسوده اطراف حرم، متولیان این طرح را وادار کرده بود که سطح اشغال حوزه تجاری را به اندازهای در نظر بگیرند که بتواند هزینههای طرح بازسازی را از طریق فروش اماکن تجاری و اقامتی تأمین کنند.حجتالاسلام حسنعلی اخلاقی امیری با بیان اینکه در حوزه اقامتی، در اطراف حرم نیاز زائران وجود دارد و مشکلی نداریم، خاطرنشان می‌کند: اما تبدیل اطراف حرم مطهر امام رضا(ع) به یک مجموعه اقتصادی و تجاری، از آسیبهایی است که در گذشته مورد توجه بسیاری از نخبگان بوده و حتی با دیدگاه اقتصادی نیز سازگار نیست؛ شهرداری هم در این زمینه احساس ضرورت کرده تا طبقات زیرین ره‌باغ‌ها را که قرار بود در طرح سابق بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم، کاربری تجاری داشته باشد، به کاربری فرهنگی تبدیل کند و از طریق فروش اوراق وقف هزینههای ایجاد این ره‌باغ‌ها تأمین شود. این عضو شورای شهر مشهد ادامه میدهد: شهرداری بر اساس دغدغه‌های گروه مختلف مبنی بر اینکه اطراف حرم صرفا به پکیج تجاری تبدیل نشود، کاربری طبقات زیرین را از تجاری به فرهنگی تبدیل کرد تا زائران و مجاوران بتوانند از امکانات و ظرفیتهای معنوی استفاده کنند و در ادامه، این طرح بدون آسیب از ابعاد مختلف زیست محیطی، ترافیکی و ... و بر اساس عشق و علاقه‌ای که مردم به تدفین اموات خود در حرم مطهر و صحنهای اطراف دارند، در دسترسی ۱۵ تا ۶۰ متر از حرم، ایجاد این آرامستان را در این لایحه در نظر گرفت.اخلاقی با بیان اینکه نظرات مخالف اعضای شورای شهر و دغدغه آنان قابل احترام است، تصریح می‌کند: برخی از این مخالفتها به این دلیل است که همیشه در مطالعات کشورهای غربی و در شهرهای مختلف آرامستان‌ها خارج از شهرها واقع بوده است؛ حاضریم درباره این مسأله گفت‌وگو کنیم که آیا باید همیشه از الگوهای تدوین شده در دنیای غرب استفاده کنیم و آیا نیاز نداریم در این زمینه بازنگری انجام دهیم؟
این عضو شورای شهر مشهد تصریح می‌کند: قابل پذیرش نیست که با توجه به امکانات امروز، نتوانیم مشکلات زیست محیطی این طرح را برطرف کنیم؛ ضمن اینکه از سالیان گذشته در حرم مطهر رضوی دفن اموات انجام میشده و متأسفانه در این سال‌ها در هیچ مقاله یا سخنرانی به اشکالات این مسأله اشاره نشده است؛ این ره‌باغ‌ها قرار است به ورودیهای حرم متصل باشد؛ دربهای ورودی این ره‌باغ‌ها ۱۵ متر تا حرم فاصله دارد؛ چرا نسبت به دفن اموات در حرم موضعگیری خاصی وجود ندارد و کسی اعتراض نمی‌کند؟ دغدغه‌های زیست محیطی در خصوص دفن اموات در حرم نیز می‌تواند وجود داشته باشد.اخلاقی با اعتقاد بر اینکه با رعایت مسائل بهداشتی، زیست محیطی، ترافیکی و ... قبرستان‌ها می‌تواند در داخل شهرها احداث شود، عنوان می‌کند: ادبیات دینی ما اقتضا می‌کند مردم با قبور رفتگان خود ارتباط داشته باشند. وی در واکنش به مغایرت این مصوبه با ضوابط زیست محیطی اینطور پاسخ میدهد: دغدغه این مسأله را نداریم زیرا مصوبات شورای شهر به فرمانداری ارسال می‌شود و اگر مغایرت قانونی داشته باشد، فرمانداری این مسأله را اعلام می‌کند؛ اگر این مصوبه مغایر با قوانین بالادستی باشد، کمیسیون ماده پنج، فرمانداری و ... می‌تواند این مصوبه را رد کند.
رد شائبه درآمدزایی
عضو شورای شهر مشهد به این نکته نیز اشاره می‌کند که لایحه حدود پنج ماه در شورای شهر وجود داشته و چند کمیسیون آن را بررسی کرده است و می‌افزاید: امکان بررسی لایحه برای مرکز پژوهش‌های شورای شهر وجود داشته اگرچه که این مرکز در روز آخر نظر خود را تنها در قالب دو برگ به اعضا ارائه و برخی ایرادات را مطرح کرد که متأسفانه دیر به دست اعضا رسید و دلایلی که مطرح شد، نیز کافی نبود؛ اساتید پیشنهاد دهند شورای شهر چه راهکاری را برای شنیدن نظر تمام کارشناسان ارائه دهد؛ در حال حاضر کمیسیون‌های مختلفی در شورا وجود دارد؛ قبول داریم باید نظر حداکثر کارشناسان دریافت شود اما جلب نظر تمام کارشناسان با وضعیت موجود دشوار است. اخلاقی ضمن رد شائبه درآمدزایی برای شهرداری در این مصوبه، تصریح می‌کند: این لایحه در دورههای مختلف شورا مطرح بوده و واقعا اینطور نیست؛ مهمترین رکنی که در این لایحه از سوی اعضای شورا مدنظر قرار گرفته، تغییر چهره تجاری اطراف حرم به یک چهره فرهنگی است؛ ظرفیت بزرگی به نام وقف داریم که در حوزههای اندکی تاکنون مورد استفاده قرار می‌گرفته است؛ یکی از مزایای این لایحه این است که وقف را در حوزه فضای شهری وارد می‌کنیم و مردمی که عشق و علاقه به توسعه فضای حرم دارند از طریق اوراق وقف این قبور، به این امر کمک کرده و در این زمینه سرمایهگذاری کنند. وی معتقد است تبعات اجتماعی این مصوبه به نحوه ی اطلاعرسانی رسانه‌ها برمیگردد و عنوان می‌کند: زمانی که عنوان لایحه به فروش قبر در مرکز شهر تبدیل شود، طبیعت انسان ایجاب می‌کند بازخورد مثبتی نداشته نباشد اما خواهش می کنم اطلاعرسانی درست در زمینه تمام لایحه صورت گیرد؛ در چند روز گذشته رسانه‌های مختلف به کدام یک از مزایای این لایحه اشاره کرده‌اند؟ نوع ارائه این لایحه به مردم و بیان نقاط مثبت آن در پذیرش آن اثر بسیاری دارد و در این صورت هیچ تبعات اجتماعی نخواهد داشت و حتی مردم از آن استقبال خواهند کرد.
فروش اوراق وقف برای تأمین هزینه ره‌باغ‌ها
عضو هیأت رئیسه شورای اسلامی شهر مشهد هم در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه به نظام شورایی اعتقاد دارم، اظهار می‌کند: به دلیل اینکه این لایحه در شورا تصویب شده است، به مصوبه احترام می‌گذارم اما این مصوبه نکاتی نیز دارد.سیدجلال فیاضی ادامه میدهد: شهرداری به هر حال بر اساس برنامهریزیهای انجام شده باید این ره‌باغ‌ها را ایجاد کند و طبیعی است این اقدام نیاز به منابع مالی دارد که شهرداری تصمیم گرفته این منابع را از طریق فروش قبوری که قرار است در طبقه منفی یک یا منفی دو این ره‌باغ‌ها ایجاد شود، تأمین کند؛ بنابراین اصولا فروش قبور برای تأمین منابع مالی ایجاد خود ره‌باغ‌ها پیشنهاد شده است.این عضو هیأت رئیسه شورای شهر با بیان اینکه صرف نظر از مسائل زیست محیطی و ... من با اصل ایجاد آرامستان در مرکز شهر مخالف هستم و حتی در روستاها نیز آرامستان‌ها خارج از روستا ایجاد می‌شود، خاطرنشان می‌کند: اگرچه قبرستان محل عبرتگیری است اما این مسأله دلیل نمی‌شود آرامستان داخل شهر ایجاد شود و معتقدم بین تدفین اموات در داخل حرم مطهر رضوی و آرامستانهای اطراف تفاوت وجود دارد.فیاضی با تأکید بر اینکه در این مصوبه آمده است که باید قبل از اجرا از تمام مراجع ذی‌صلاح مانند وزارت بهداشت، محیط زیست و ...تأییدیه اخذ شود، عنوان می‌کند: یکی از نهادهایی که حتما باید احداث این آرامستان را تأیید کند، کمیسیون ماده پنج است و امیدوارم این کمیسیون تمام ابعاد مسأله از قبیل تغییر کاربری، مسائل زیست محیطی و ... را در نظر بگیرد و سپس اظهار نظر کند؛ مسئولان شهرداری باید این ملاحظات شورا را مبنی بر اخذ تأییدیه از سازمانهای مربوطه رعایت کنند.
این عضو هیأت رئیسه شورای شهر در خصوص مغایرت مصوبه با قوانین زیست محیطی، می‌افزاید: اگر در این زمینه قوانین بالادستی روشن باشد، فرمانداری وظیفه دارد مغایرت این مصوبه را با ضوابط و قوانین بالادستی مشخص کند و حتی سازمان محیط زیست می‌تواند نظر خود را به فرمانداری اعلام کند؛ با این حال اگر فرمانداری هم این مصوبه را تأیید کند، بر اساس خود مصوبه شهرداری موظف است تأیید محیط زیست را اخذ کند. فیاضی با بیان اینکه شهرداری معتقد است کارشناسی‌های کافی برای این لایحه صورت گرفته، تصریح می‌کند: البته کمیسیون فنی و عمران شورای شهر با این لایحه مخالفت کرده است؛ در شرایط کنونی ما به عنوان اعضای شورا به مصوبه احترام میگذاریم و از شهرداری نیز می‌خواهیم همین مصوبه را اجرا کند با این حال رسانه‌ها آزاد هستند دیدگاههای کارشناسانه را اخذ و بیان کنند. این عضو هیأت رئیسه شورای شهر اضافه می‌کند: معتقدم تمام ابعاد اجتماعی و فرهنگی این لایحه مورد بررسی قرار نگرفته و اصولا نفس ایجاد آرامستان در مرکز شهر، موضوع نادرستی است و به همین دلیل من مخالفت کردم اما شهرداری و کمیسیون‌های مربوطه اعلام کردند بررسیهای لازم انجام شده است و حالا که این لایحه تصویب شده باید نقد منصفانه صورت گیرد و نهادهای مرتبط نیز بر اساس قوانین بالادستی و کار کارشناسی نظر خود را اعلام کنند و اگر اجماع این نهادها مبنی بر احداث این آرامستان باشد، ایجاد خواهد شد در غیر این صورت بر اساس مصوبه شهرداری نمی‌تواند بدون تأییدیه این نهادها اقدام به احداث این آرامستان کند.
نظر کارشناسی مرکز پژوهش‌های شورا
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد به «دنیای اقتصاد» میگوید: روح لایحه بحث ایجاد آرامستان نیست و لایحه استفاده از ظرفیت سنت حسنه وقف در جهت نوسازی فضاهای فرهنگی و مذهبی ره‌باغ‌های منتهی به حرم است؛ هدف لایحه این است که از ظرفیت وقف در جامعه استفاده کند و با فروش اوراق وقف به افراد، فضاهای زیرسطحی و روسطحی ره‌باغ‌ها را نوسازی کند؛ قبور این آرامستان قرار است از طریق اوراق وقف در اختیار افراد قرار گیرد.براتعلی خاکپور خاطرنشان می‌کند: این لایحه از منظر استفاده از ظرفیت وقف لایحه خوبی است اما از این منظر که در این فضا آرامستان ایجاد می‌کند، مشکلاتی را به همراه خواهد داشت و حرف و حدیث‌های زیادی وجود دارد؛ به همین دلیل خواستار حذف بندی از لایحه شدم که پیشنهاد ایجاد آرامستان میداد و گفتم با استفاده از سنت وقف از این ظرفیت در جهت ساخت‌وسازهای فرهنگی و مذهبی مکمل زیارت و وابسته به حرم استفاده کنیم و نیازی نیست حتما آرامستان ایجاد شود. رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد با تأکید بر اینکه ایجاد آرامستان در این فضا مورد سؤال است، تصریح می‌کند: به همین دلیل در مرکز پژوهش‌ها هم نشستی داشتیم با حضور کارشناسان مرتبط و در این نشست مغایرت‌های آن مطرح شد؛ یکی از این مسائل مغایرت با آییننامه مقررات بهداشتی آرامستان‌هاست که بر اساس آن آرامستان‌ها خارج از شهرها ایجاد شود و با در نظر گرفتن سطح آب‌های زیرزمینی در مکان مناسبی احداث شود که سطح آب‌ها بالا نباشد.
خاکپور با اشاره به اینکه ایجاد قبرستان در اطراف حرم با ویژگی‌های زمین‌شناسی این منطقه مغایرت دارد، عنوان می‌کند: بافت خاک در این منطقه به صورتی است که توان دفع پساب را به دلیل غیرقابل نفوذ بودن و بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی ندارد و این منطقه برای ایجاد آرامستان مناسب نیست؛ همچنین امکان نشت شیرابهها به آب‌های زیرسطحی وجود دارد و بنابراین مشکلات آلایندگی این آب‌ها را دارد. این عضو شورای شهر با بیان اینکه در خصوص سازگاری این کاربری با سایر کاربری‌های منطقه حرف و حدیث وجود دارد و به عنوان یک کاربری ناسازگار در نظر گرفته می‌شود، می‌افزاید: ممکن است این اوراق وقف را افرادی از سایر شهرها نیز دریافت کنند و این مسأله باعث تشدید ترافیک و کمبود پارکینگ در این منطقه می‌شود؛ ضمن اینکه با در نظر گرفتن مسائل روحی و روانی، آرامستان معمولا فضایی متناسب با عزاداری دارد و در کنار آن اگر فضاهای اقامتی، تجاری و ... وجود داشته باشد و این برخورد افراد با شرایط روحی متفاوت ممکن است پیامدهای نامناسبی داشته باشد.خاکپور با اشاره به اینکه نظر کارشناسی مرکز پژوهش‌ها قبل از تصویب لایحه بین اعضای شورای شهر توزیع شد، میگوید: به دلیل اینکه موضوع به مرکز پژوهش‌ها ارجاع نشده بود، به صورت رسمی نظر خود را به شهرداری اعلام نکردیم اما از آنجایی که بحث ایجاد آرامستان برای من جای سؤال داشت جلسه کارشناسی فوق را با حضور کارشناسان برگزار کردیم و مغایرت‌های مذکور حاصل این جلسه است.محمدرضا دیمهکار، عضو شورای شهر مشهد نیز ضمن انتقاد از شیوههای تأمین درآمد توسط شهرداری، اظهار می‌کند: فروش قبر در اطراف حرم و صرف آن برای اداره شهر شاید از ضعیفترین و پستترین پروژه‌هایی باشد که جهانیان با اجرای آن ما را به سخره خواهند گرفت؛ آیا مدیریت شهری به قدری ناتوان شده که با هزینه و خرجکرد امام رضا(ع) قصد اداره شهر را دارد.
پاسخ ندادن شهرداری
«دنیای اقتصاد» در تماسی با معاون خدمات و محیط زیست شهرداری مشهد خواستار پاسخگویی وی نسبت به این مصوبه شد که «کاظمی» مصاحبه را به زمان دیگری موکول کرد و پس از آن هم پاسخگوی تلفن همراه خود نبود.سراغ مدیرعامل سازمان فردوسهای شهرداری مشهد نیز رفتیم اما گویا «کریمدادی» به دلیل جلسات متعدد فرصت پاسخگویی یا تمایلی به انجام مصاحبه در این زمینه نداشت.
نظر فرمانداری
از آنجا که مصوبات شورای شهر باید به تأیید فرمانداری مشهد برسد، تلاش کردیم نظر کارشناسانه فرماندار را نیز در این زمینه جویا شویم؛ منصوری که خود در مأموریت کاری در تهران به سر میبرد، خبرنگار «دنیای اقتصاد» را به «بندهای»، معاون عمرانی خود ارجاع داد که بندهای پاسخگویی در این زمینه را به بعد از بازگشت فرماندار از سفر و برگزاری نشستی در خصوص این مصوبه شورای شهر موکول کرد.در ظاهر امر این طور به نظر میرسد که استدلالهای موافقان این مصوبه نه تنها جامعه نخبگان و کارشناسان مشهد بلکه حتی تعدادی از اعضای شورای شهر مشهد را قانع نکرده است؛ حال باید همانطور که در مصوبه آمده است منتظر اعلام نظر کارشناسانه و تأیید یا رد فرمانداری و سایر سازمانها و نهادهای ذی‌صلاح ماند.
اعضای شورای شهر با تصویب این لایحه به شهرداری مشهد اجازه دادهاند در راستای توسعه فضاهای فرهنگی، معنوی و خدمات زائر در بافت شهری پیرامون حرم مطهر رضوی، با استفاده از ظرفیتهای اقتصادی این ره‌باغ‌ها و البته با رعایت موازین شرعی و ملاحظات فرهنگی، مبلغ دو هزار میلیارد تومان اوراق وقف را طی پنج سال منتشر و منابع حاصله از آن را برای آزادسازی اراضی ره‌باغ و احداث فضاهای فرهنگی استفاده کند؛ در مقابل واقفان نیز به تناسب میزان مشارکت خود، به عنوان پاداش از اجازه خاکسپاری در این آرامستان‌ها برخوردار خواهند شد.مطرح شدن این لایحه در صحن علنی شورای شهر موافقان و مخالفانی داشت و در نهایت ۱۲ نفر از اعضای شورای شهر به کلیات آن رأی مثبت دادند و ۹ نفر نیز مخالفت خود را اعلام کردند؛ مخالفت با بارگذاریهای جدید در اطراف حرم، توجه نکردن به مسائل زیست محیطی و سطح آب‌های زیرزمینی، افزایش آلودگی هوا، درآمدزایی برای شهرداری به قیمت فروش قبر، افزایش مشکلات ترافیکی و ... از جمله دلایلی بود که مخالفان این لایحه در صحن علنی شورا مطرح کردند و در مقابل موافقان هم بیکار ننشستند و استدلالهای خود را برای موافقت با این لایحه مطرح کردند؛ استدلالهایی از این دست که روح لایحه جبران خطای گذشتگان مبنی بر ایجاد فضای تجاری در اطراف حرم و تبدیل آن‌ها به فضاهای فرهنگی است یا اینکه از راه این وقف قرار نیست حتی یک ریال به شهرداری برسد و پول این اوراق صرف ایجاد ره‌باغ‌ها خواهد شد؛ یکی دیگر از استدلالهای موافقان این بود که هر ایراد منطقی که قرار است به ایجاد این آرامستان وارد شود به آرامستان حرم هم وارد است و با این کار پاسخی داده می‌شود به سیل مشتاقانی که می‌خواهند در اطراف حرم رضوی آرامگاه داشته باشند و ...«دنیای اقتصاد» در این گزارش سعی کرده تنها از منظر کارشناسی به این مسأله بپردازد و از همین رو سراغی گرفته است از کارشناسان این حوزه و البته نمایندگانی از سازمانهای ذیصلاحی که باید ایجاد آرامستان در ره‌باغ‌های اطراف حرم به تأیید آن‌ها هم برسد؛ آنچه میخوانید حاصل گفتوگوی «دنیای اقتصاد» با این کارشناسان است:
مصوبه ای بر خلاف ضوابط زیست‌محیطی!
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی در اینباره به «دنیای اقتصاد» میگوید: مصوبات شورای شهر باید در چارچوب قانون باشد در حالی که مصوبه اخیر مبنی بر احداث آرامستان در داخل شهر مغایر با قوانین، ضوابط و استانداردهای محیط زیست مصوب در تاریخ ۱۵ تیر ماه ۱۳۹۰ و تصویبنامه اصلاحیه تاریخ چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ هیأت وزیران است.محمد عرفانی با تأکید بر اینکه هیچ فردی اجازه ندارد در محدودههای شهری آرامستان ایجاد کند، خاطرنشان می‌کند: احداث آرامستانهای جدید باید خارج از محدوده شهری باشد و اگر شورای شهر چنین مصوبهای داشته باشد، این مصوبه خلاف قانون است. معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست با بیان اینکه ایجاد آرامستان در داخل محدوده شهری تبعات زیست محیطی از قبیل آلودگی منابع آب و خاک دارد، تصریح می‌کند: اگرچه ایجاد آرامستان در خارج از محدوده شهرها نیز چنین تبعاتی دارد اما برای مکانیابی آن‌ها به پهنههای آبی و منابع آب‌های زیرزمینی و ... توجه می‌شود و احداث آرامستان داخل محدوده شهری هیچ توجیهی ندارد. وی با اشاره به حضور نماینده محیط‌زیست در کمیسیون ماده پنج بدون حق رأی، عنوان می‌کند: صدور مجوز احداث آرامستان در داخل محدوده شهری توسط کمیسیون ماده پنج نیز مغایر با قانون است و نباید این کمیسیون چنین اجازهای را صادر کند.
کاربری ناهمخوان!
رئیس اداره محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خراسان رضوی هم ایجاد آرامستان در فضای داخلی شهر را مغایر با ضوابط زیست محیطی میداند و میگوید: آرامستان‌ها به دلیل احتمال ایجاد آلودگی خاک و در پی آن آب‌های زیرزمینی در صورت مدیریت نادرست، ایجاد ترافیک به دلیل حملونقل متوفی و همراهان که در پی آن آلودگی هوا را هم به همراه خواهد داشت، همچنین ایجاد اثرات روحی و روانی نامطلوب، به عنوان یک کاربری ناهمخوان در طرحهای مطالعاتی شهری و روستایی شناخته شده و به همین علت باید با فاصله زیاد و خارج از محدوده سکونتگاهها و محدودههای شهری و روستایی مستقر شوند.زیبا معظمیفرد ادامه میدهد: مصوبه هیأت وزیران مورخ ۱۵ تیر ماه ۹۰ و تصویبنامه اصلاحیه مورخ چهارم اردیبهشت ماه ۹۱ و قوانین موجود نیز این موضوع را تأیید می‌کند؛ اگرچه ممکن است با مدیریت صحیح بتوان برخی از تأثیرات منفی تصمیم فعلی را کاهش داد اما ریسک ایجاد این آلایندگی با توجه به سطح بالای آب‌های زیرزمینی همواره وجود خواهد داشت. این کارشناس محیط زیست اضافه می‌کند: در این زمینه تأثیرگذاری بر ترافیک شهری و عدم همخوانی با کاربری‌های همجوار اجتنابناپذیر است و این در حالی است که منطقه ثامن به عنوانی یکی از آلایندهترین مناطق شهر مشهد است؛ در هر صورت مصوبه شورای شهر مشهد مغایر با مصوبه هیأت وزیران است و مورد تأیید قوانین زیست محیطی نیست.
مغایرت با آیین نامههای بهداشتی
مدیرگروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه شهرداری لایحه مذکور را به معاونت بهداشتی ارسال کرده است، می‌افزاید: بر اساس آییننامه و دستورالعملی که داریم از شهرداری خواستیم برای تأیید احداث این آرامستان، پیوست سلامت را ارائه کند. علیاصغر حسنی با بیان اینکه این طرح هنوز خام است، خاطرنشان می‌کند: باید تمام اثرات این لایحه بر سلامت جامعه و مردم از منظر اجتماعی و روانی بررسی شود؛ شورای شهر این لایحه را تصویب کرده است اما برای اجرایی شدن باید تأییدیه وزارت بهداشت را داشته باشد؛ تأییدیه ما منوط به این پیوست سلامت است؛ پس از ارائه پیوست سلامت، طرح را کاملا بررسی و سپس نظر کارشناسی را اعلام می‌کنیم.مدیرگروه بهداشت محیط و حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد این نکته را نیز یادآوری می‌کند که بر اساس آییننامههای ما، احداث آرامستان داخل شهر قابل قبول نیست اما بر اساس عرف، گاهی داخل آرامگاه امامزادهها یا حرم ائمه، آرامستان هم وجود داشته است؛ برای اینکه قضاوت عجولانه درباره این لایحه شهرداری نداشته باشیم، خواستیم پیوست سلامت را تهیه کنند و سپس ما نظر خود را اعلام می‌کنیم.
عدول از چارچوب قانونی
عضو هیأت علمی گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد هم در این زمینه به «دنیای اقتصاد» این طور میگوید: ظاهرا در طرح تفصیلی برای فضای زیرسطحی ره‌باغ‌ها بیشتر کاربری پارکینگ در نظر گرفته شده اما اکنون قرار است تغییر کاربری داشته باشد و این امر عدول از چارچوب قانونی است و مراجع ذیربط از قبیل فرمانداری، کمیسیون ماده پنج و ... میتوانند به این تغییر کاربری در طرح اعتراض کنند.دکتر محمدرحیم رهنما با اشاره به اینکه در مباحث توسعه، با توجه به ارزشمندی زمین در شهرها کاربری زیرسطحی تعریف می‌شود، تصریح می‌کند: مرکز شهر مشهد در همین محدوده ره‌باغ‌ها امکان تحقق چنین ایدهای را دارد اما با توجه به سایر کاربری‌های موجود در اطراف حرم، ایجاد آرامستان کاربری ناسازگار خواهد بود.این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه میدهد: مرکز شهر مشهد به دلیل وجود بارگاه رضوی و ظرفیت زائرپذیری بسیار، بارگذاری سنگین ناشی از کاربری‌های تجاری، اداری، اقامتی و ... همیشه نقطه ثقلی برای تمرکز جمعیت، اشتغال و ... است و ترافیک زیادی دارد و بهتر است این فضا تغییر کاربری نداشته باشد و همان پارکینگ احداث شود. وی اضافه می‌کند: مباحث زیست‌محیطی و آلودگی هوا نیز از مسائلی است که باید در این زمینه در نظر گرفته شود؛ از طرفی با احداث آرامستان، آلودگیهای صوتی ناشی از عزاداریها باعث می‌شود آرامش نسبی که انتظار می‌رود اطراف حرم باشد، از بین برود.رهنما با تأکید بر اینکه این مسأله مانند فروش تراکم، ممکن است مشکل تأمین منابع را برای ایجاد ره‌باغ‌ها حل کند اما مشکلات دیگری ایجاد خواهد کرد، خاطرنشان می‌کند: این روش، مناسب نیست و استدلال شهرداری و شورای شهر برای تصویب این لایحه قانعکننده به نظر نمی‌رسد.این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: تصویب این لوایح بر زندگی روزمره مردم اثر دارد و فکر نمی‌کنم شهروندان نظر مثبتی نسبت به این مصوبه شورای شهر داشته باشند؛ اگر در طرح تفصیلی کاربری پارکینگ برای طبقات منفی ره‌باغ‌ها در نظر گرفته شده باشد، احداث آرامستان خلاف ضوابط قانونی است و کمیسیون ماده پنج باید از اجرای آن جلوگیری کند.
مغایرت با اهداف طرح جامع
رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد هم معتقد است که درباره این مصوبه کار کارشناسی صورت نگرفته و میگوید: تصویب موضوع مهمی که در عمل تغییر کاربری محسوب می‌شود، نیازمند این است که کار کارشناسی مفصلی درباره آن انجام شود و یک مشاور ذی‌صلاح ابعاد مختلف آن را بررسی کند. محمدهادی مهدینیا به این نکته نیز اشاره می‌کند که تمام تأکید مشاور طرح جامع مشهد بر کاهش بار ترافیکی و غیر از بحث زیارت، کاهش مراجعه جمعیتی به مرکز شهر بوده است و اظهار می‌کند: با در نظر گرفتن این هدف کلان، ایجاد این آرامستان با این هدف مغایرت دارد و نه تنها مشکلات مرکز شهر را حل نمی‌کند بلکه بر مشکلات خواهد افزود.رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد مشهد خاطرنشان می‌کند: با توجه به تغییر الگوی آب‌های زیرسطحی در مشهد، باید قبل از ارائه و تصویب این لایحه مطالعات دقیقتری صورت میگرفت و تأثیر آن بر آب‌های زیرزمینی و بهداشت و سلامت آن بررسی میشد؛ این‌ها مباحث کارشناسی است و باید چکشکاری علمی برای آن صورت گیرد. مهدینیا ادامه میدهد: این تصمیم بیشتر اقتصادی به نظر میرسد تا تصمیم کارشناسانهای که ابعاد مختلف آن از جمله مباحث شهرسازی در نظر گرفته شده باشد؛ مشهد پتانسیلهای بسیار بیشتری برای خلق سرمایه و ثروت دارد تا اینکه به صورت کوتاهمدت به موضوع نگاه کنیم؛ فضاهای اطراف بارگاه رضوی پتانسیلهای بیشتری برای رقابتپذیری دارد که می‌تواند کسب سرمایه کند تا اینکه بخواهیم به صورت کوتاهمدت، تنها به الگویی که به صورت سنتی در ابتدا پیاده شده و بعد آن را گسترش داده اند، توجه کنیم و آن را در سایر فضاهای اطراف حرم توسعه دهیم.رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد مشهد با بیان اینکه فکر نمی‌کنم کمیسیون ماده پنج این مصوبه را تأیید کند، میگوید: با توجه به اینکه در شرایط پساتحریم هستیم، شاید نیازی نباشد برای کسب درآمد تصمیمات عاجل بگیریم و بسترهای بیشتری برای کسب درآمد و سرمایهگذاری ایجاد خواهد شد. وی با بیان اینکه بحث این نیست که درآمد حاصل از فروش این قبور کجا مصرف می‌شود، می‌افزاید: بحث این است که می‌توان از روش‌های دیگری کسب سرمایه کرد؛ این امر به نوعی اجاره به شرط تملیک یا اجاره طولانی‌مدت است؛ چه دفن اموات صورت گیرد چه این مکان تجاری باشد، تفاوتی نمی‌کند و در عمل فضا به مستغلات تبدیل و واگذار می‌شود؛ به نظر روش‌های بهینه بیشتری برای جذب سرمایه برای ایجاد این ره‌باغ‌ها وجود دارد.
دغدغههایی از جنس سؤال
استاد بازنشسته دانشگاه علم و صنعت هم به «دنیای اقتصاد» میگوید: طرح اولیه مبنی بر ایجاد مسیرهای پیاده زیرسطحی برای ایجاد فضاهای سرزنده و فعالی بوده است که در اوقات شلوغ به کمک فضاهای روسطحی بیایند و به هیچ وجه در طرح اولیه چنین ایدهای مطرح نبوده است. راضیه رضازاده در ادامه پاسخهای خود را در قالب چند سؤال مطرح و خاطرنشان می‌کند: مگر ما فضای آرامستان کم داریم یا اینکه آرامستان‌ها حتما باید در همین محدوده باشد؟ آیا وجود آرامستان‌ها در طبقات منفی دو یا سه از فعالیت سرزنده طبقات فوقانی نخواهد کاست و بر روحیه این فضاها تأثیر نخواهد داشت؟ این استاد دانشگاه آزاد اسلامی مشهد تصریح می‌کند: زمانی که صحبت از فضاهای زیرسطحی در این فضا شد، مبنا این بود که ساختمان‌های بزرگی که شکل گرفتهاند از طریق توسعه این فضاها به هم راه پیدا کنند و همچنین در شرایط آب و هوایی خیلی گرم یا خیلی سرد بتوان از طریق این فضاها به حرم مطهر رضوی دسترسی داشت؛ بنابراین اینکه این ایده از کجا آمده است، جای سؤال دارد.رضازاده ادامه میدهد: آیا مطالعهای صورت گرفته که طی سالهای آینده به چه میزان فضای آرامستانی نیاز داریم؟ با توجه به اینکه هر ۳۰ سال یک بار این فضاها تجدید و ظرفیت آن‌ها دوباره در اختیار شهرداری قرار میگیرد، بنابراین باید اصطلاح فروش قبر را به «اجاره قبر» اصلاح کرد.
توجیهات شبهعلمی!
عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد هم با اعتقاد بر اینکه مطالعات کارشناسانه متقنی برای این لایحه انجام نشده است، اظهار می‌کند: به لحاظ تاریخی، عملیاتی و اجرایی ایجاد یک قبرستان عمومی در مرکز شهر به ویژه اطراف حرم مطهر رضوی که بافت شلوغی دارد، تبعات زیست محیطی، ترافیکی و ... بسیاری دارد. محسن طبسی اینطور ادامه میدهد: گاهی زمانی که برای انجام کاری تصمیم گرفتهایم، توجیه علمی متناسب با آن را پیدا و مطرح می‌کنیم؛ فکر میکنم این فرهنگ از ۱۰ سال قبل در کشور ما رایج شده و گفته می‌شود کار علمی برای آن انجام شده است و دلایلی مطرح می‌شود که «شبهعلمی» است. این عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد با اعتقاد بر اینکه منافع اقتصادی در این مصوبه شورای شهر پر رنگ است، میگوید: این مسأله را در سطح مدیریتی و سیاستی مشهد میبینم و به نظر من نمیتوان تصویب آن را از جایگاه کارشناسی پذیرفت و دلیل علمی برای آن ارائه کرد زیرا دلیل علمی وجود ندارد؛ ممکن است افرادی که از سودهای میلیاردی این مصوبه سهمی نمیبرند انتقاداتی را مطرح کنند اما طبیعی است ارائهدهندگان این لایحه از آن دفاع و ایجاد چنین آرامستانی را توجیه کنند.طبسی ضمن ابراز امیدواری از اینکه چنین آرامستانی در داخل شهر مشهد ایجاد نشود، می‌افزاید: تصور نمی کنم زمانی که شهرداری برای ایجاد این آرامستان تصمیم گرفته و شورای شهر هم آن را مصوب کرده است، مانع چندانی برای آن‌ها وجود داشته باشد؛ در شهر مشهد این موانع به دلیل مناسبات فراقانونی رفع خواهد شد و فکر نمی کنم چالش جدی وجود داشته باشد مگر اینکه اجماع نخبگانی در این زمینه شکل بگیرد که بعید به نظر میرسد. «دنیای اقتصاد» سراغی هم از برخی اعضای شورای شهر مشهد گرفته و از آن‌ها درباره این مصوبه پرسیده است.
بررسی 5 ماهه در کمیسیون‌های مختلف
عضو کمیسیون فرهنگی، اجتماعی و زیارت شورای اسلامی شهر مشهد با بیان اینکه عنوان لایحه «گسترش فضاهای فرهنگی در اطراف حرم مطهر» است، اظهار می‌کند: تراز صفر طرح بازسازی مناطق فرسوده اطراف حرم، متولیان این طرح را وادار کرده بود که سطح اشغال حوزه تجاری را به اندازهای در نظر بگیرند که بتواند هزینههای طرح بازسازی را از طریق فروش اماکن تجاری و اقامتی تأمین کنند.حجتالاسلام حسنعلی اخلاقی امیری با بیان اینکه در حوزه اقامتی، در اطراف حرم نیاز زائران وجود دارد و مشکلی نداریم، خاطرنشان می‌کند: اما تبدیل اطراف حرم مطهر امام رضا(ع) به یک مجموعه اقتصادی و تجاری، از آسیبهایی است که در گذشته مورد توجه بسیاری از نخبگان بوده و حتی با دیدگاه اقتصادی نیز سازگار نیست؛ شهرداری هم در این زمینه احساس ضرورت کرده تا طبقات زیرین ره‌باغ‌ها را که قرار بود در طرح سابق بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم، کاربری تجاری داشته باشد، به کاربری فرهنگی تبدیل کند و از طریق فروش اوراق وقف هزینههای ایجاد این ره‌باغ‌ها تأمین شود. این عضو شورای شهر مشهد ادامه میدهد: شهرداری بر اساس دغدغه‌های گروه مختلف مبنی بر اینکه اطراف حرم صرفا به پکیج تجاری تبدیل نشود، کاربری طبقات زیرین را از تجاری به فرهنگی تبدیل کرد تا زائران و مجاوران بتوانند از امکانات و ظرفیتهای معنوی استفاده کنند و در ادامه، این طرح بدون آسیب از ابعاد مختلف زیست محیطی، ترافیکی و ... و بر اساس عشق و علاقه‌ای که مردم به تدفین اموات خود در حرم مطهر و صحنهای اطراف دارند، در دسترسی ۱۵ تا ۶۰ متر از حرم، ایجاد این آرامستان را در این لایحه در نظر گرفت.اخلاقی با بیان اینکه نظرات مخالف اعضای شورای شهر و دغدغه آنان قابل احترام است، تصریح می‌کند: برخی از این مخالفتها به این دلیل است که همیشه در مطالعات کشورهای غربی و در شهرهای مختلف آرامستان‌ها خارج از شهرها واقع بوده است؛ حاضریم درباره این مسأله گفت‌وگو کنیم که آیا باید همیشه از الگوهای تدوین شده در دنیای غرب استفاده کنیم و آیا نیاز نداریم در این زمینه بازنگری انجام دهیم؟
این عضو شورای شهر مشهد تصریح می‌کند: قابل پذیرش نیست که با توجه به امکانات امروز، نتوانیم مشکلات زیست محیطی این طرح را برطرف کنیم؛ ضمن اینکه از سالیان گذشته در حرم مطهر رضوی دفن اموات انجام میشده و متأسفانه در این سال‌ها در هیچ مقاله یا سخنرانی به اشکالات این مسأله اشاره نشده است؛ این ره‌باغ‌ها قرار است به ورودیهای حرم متصل باشد؛ دربهای ورودی این ره‌باغ‌ها ۱۵ متر تا حرم فاصله دارد؛ چرا نسبت به دفن اموات در حرم موضعگیری خاصی وجود ندارد و کسی اعتراض نمی‌کند؟ دغدغه‌های زیست محیطی در خصوص دفن اموات در حرم نیز می‌تواند وجود داشته باشد.اخلاقی با اعتقاد بر اینکه با رعایت مسائل بهداشتی، زیست محیطی، ترافیکی و ... قبرستان‌ها می‌تواند در داخل شهرها احداث شود، عنوان می‌کند: ادبیات دینی ما اقتضا می‌کند مردم با قبور رفتگان خود ارتباط داشته باشند. وی در واکنش به مغایرت این مصوبه با ضوابط زیست محیطی اینطور پاسخ میدهد: دغدغه این مسأله را نداریم زیرا مصوبات شورای شهر به فرمانداری ارسال می‌شود و اگر مغایرت قانونی داشته باشد، فرمانداری این مسأله را اعلام می‌کند؛ اگر این مصوبه مغایر با قوانین بالادستی باشد، کمیسیون ماده پنج، فرمانداری و ... می‌تواند این مصوبه را رد کند.
رد شائبه درآمدزایی
عضو شورای شهر مشهد به این نکته نیز اشاره می‌کند که لایحه حدود پنج ماه در شورای شهر وجود داشته و چند کمیسیون آن را بررسی کرده است و می‌افزاید: امکان بررسی لایحه برای مرکز پژوهش‌های شورای شهر وجود داشته اگرچه که این مرکز در روز آخر نظر خود را تنها در قالب دو برگ به اعضا ارائه و برخی ایرادات را مطرح کرد که متأسفانه دیر به دست اعضا رسید و دلایلی که مطرح شد، نیز کافی نبود؛ اساتید پیشنهاد دهند شورای شهر چه راهکاری را برای شنیدن نظر تمام کارشناسان ارائه دهد؛ در حال حاضر کمیسیون‌های مختلفی در شورا وجود دارد؛ قبول داریم باید نظر حداکثر کارشناسان دریافت شود اما جلب نظر تمام کارشناسان با وضعیت موجود دشوار است. اخلاقی ضمن رد شائبه درآمدزایی برای شهرداری در این مصوبه، تصریح می‌کند: این لایحه در دورههای مختلف شورا مطرح بوده و واقعا اینطور نیست؛ مهمترین رکنی که در این لایحه از سوی اعضای شورا مدنظر قرار گرفته، تغییر چهره تجاری اطراف حرم به یک چهره فرهنگی است؛ ظرفیت بزرگی به نام وقف داریم که در حوزههای اندکی تاکنون مورد استفاده قرار می‌گرفته است؛ یکی از مزایای این لایحه این است که وقف را در حوزه فضای شهری وارد می‌کنیم و مردمی که عشق و علاقه به توسعه فضای حرم دارند از طریق اوراق وقف این قبور، به این امر کمک کرده و در این زمینه سرمایهگذاری کنند. وی معتقد است تبعات اجتماعی این مصوبه به نحوه ی اطلاعرسانی رسانه‌ها برمیگردد و عنوان می‌کند: زمانی که عنوان لایحه به فروش قبر در مرکز شهر تبدیل شود، طبیعت انسان ایجاب می‌کند بازخورد مثبتی نداشته نباشد اما خواهش می کنم اطلاعرسانی درست در زمینه تمام لایحه صورت گیرد؛ در چند روز گذشته رسانه‌های مختلف به کدام یک از مزایای این لایحه اشاره کرده‌اند؟ نوع ارائه این لایحه به مردم و بیان نقاط مثبت آن در پذیرش آن اثر بسیاری دارد و در این صورت هیچ تبعات اجتماعی نخواهد داشت و حتی مردم از آن استقبال خواهند کرد.
فروش اوراق وقف برای تأمین هزینه ره‌باغ‌ها
عضو هیأت رئیسه شورای اسلامی شهر مشهد هم در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه به نظام شورایی اعتقاد دارم، اظهار می‌کند: به دلیل اینکه این لایحه در شورا تصویب شده است، به مصوبه احترام می‌گذارم اما این مصوبه نکاتی نیز دارد.سیدجلال فیاضی ادامه میدهد: شهرداری به هر حال بر اساس برنامهریزیهای انجام شده باید این ره‌باغ‌ها را ایجاد کند و طبیعی است این اقدام نیاز به منابع مالی دارد که شهرداری تصمیم گرفته این منابع را از طریق فروش قبوری که قرار است در طبقه منفی یک یا منفی دو این ره‌باغ‌ها ایجاد شود، تأمین کند؛ بنابراین اصولا فروش قبور برای تأمین منابع مالی ایجاد خود ره‌باغ‌ها پیشنهاد شده است.این عضو هیأت رئیسه شورای شهر با بیان اینکه صرف نظر از مسائل زیست محیطی و ... من با اصل ایجاد آرامستان در مرکز شهر مخالف هستم و حتی در روستاها نیز آرامستان‌ها خارج از روستا ایجاد می‌شود، خاطرنشان می‌کند: اگرچه قبرستان محل عبرتگیری است اما این مسأله دلیل نمی‌شود آرامستان داخل شهر ایجاد شود و معتقدم بین تدفین اموات در داخل حرم مطهر رضوی و آرامستانهای اطراف تفاوت وجود دارد.فیاضی با تأکید بر اینکه در این مصوبه آمده است که باید قبل از اجرا از تمام مراجع ذی‌صلاح مانند وزارت بهداشت، محیط زیست و ...تأییدیه اخذ شود، عنوان می‌کند: یکی از نهادهایی که حتما باید احداث این آرامستان را تأیید کند، کمیسیون ماده پنج است و امیدوارم این کمیسیون تمام ابعاد مسأله از قبیل تغییر کاربری، مسائل زیست محیطی و ... را در نظر بگیرد و سپس اظهار نظر کند؛ مسئولان شهرداری باید این ملاحظات شورا را مبنی بر اخذ تأییدیه از سازمانهای مربوطه رعایت کنند.
این عضو هیأت رئیسه شورای شهر در خصوص مغایرت مصوبه با قوانین زیست محیطی، می‌افزاید: اگر در این زمینه قوانین بالادستی روشن باشد، فرمانداری وظیفه دارد مغایرت این مصوبه را با ضوابط و قوانین بالادستی مشخص کند و حتی سازمان محیط زیست می‌تواند نظر خود را به فرمانداری اعلام کند؛ با این حال اگر فرمانداری هم این مصوبه را تأیید کند، بر اساس خود مصوبه شهرداری موظف است تأیید محیط زیست را اخذ کند. فیاضی با بیان اینکه شهرداری معتقد است کارشناسی‌های کافی برای این لایحه صورت گرفته، تصریح می‌کند: البته کمیسیون فنی و عمران شورای شهر با این لایحه مخالفت کرده است؛ در شرایط کنونی ما به عنوان اعضای شورا به مصوبه احترام میگذاریم و از شهرداری نیز می‌خواهیم همین مصوبه را اجرا کند با این حال رسانه‌ها آزاد هستند دیدگاههای کارشناسانه را اخذ و بیان کنند. این عضو هیأت رئیسه شورای شهر اضافه می‌کند: معتقدم تمام ابعاد اجتماعی و فرهنگی این لایحه مورد بررسی قرار نگرفته و اصولا نفس ایجاد آرامستان در مرکز شهر، موضوع نادرستی است و به همین دلیل من مخالفت کردم اما شهرداری و کمیسیون‌های مربوطه اعلام کردند بررسیهای لازم انجام شده است و حالا که این لایحه تصویب شده باید نقد منصفانه صورت گیرد و نهادهای مرتبط نیز بر اساس قوانین بالادستی و کار کارشناسی نظر خود را اعلام کنند و اگر اجماع این نهادها مبنی بر احداث این آرامستان باشد، ایجاد خواهد شد در غیر این صورت بر اساس مصوبه شهرداری نمی‌تواند بدون تأییدیه این نهادها اقدام به احداث این آرامستان کند.
نظر کارشناسی مرکز پژوهش‌های شورا
رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد به «دنیای اقتصاد» میگوید: روح لایحه بحث ایجاد آرامستان نیست و لایحه استفاده از ظرفیت سنت حسنه وقف در جهت نوسازی فضاهای فرهنگی و مذهبی ره‌باغ‌های منتهی به حرم است؛ هدف لایحه این است که از ظرفیت وقف در جامعه استفاده کند و با فروش اوراق وقف به افراد، فضاهای زیرسطحی و روسطحی ره‌باغ‌ها را نوسازی کند؛ قبور این آرامستان قرار است از طریق اوراق وقف در اختیار افراد قرار گیرد.براتعلی خاکپور خاطرنشان می‌کند: این لایحه از منظر استفاده از ظرفیت وقف لایحه خوبی است اما از این منظر که در این فضا آرامستان ایجاد می‌کند، مشکلاتی را به همراه خواهد داشت و حرف و حدیث‌های زیادی وجود دارد؛ به همین دلیل خواستار حذف بندی از لایحه شدم که پیشنهاد ایجاد آرامستان میداد و گفتم با استفاده از سنت وقف از این ظرفیت در جهت ساخت‌وسازهای فرهنگی و مذهبی مکمل زیارت و وابسته به حرم استفاده کنیم و نیازی نیست حتما آرامستان ایجاد شود. رئیس مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد با تأکید بر اینکه ایجاد آرامستان در این فضا مورد سؤال است، تصریح می‌کند: به همین دلیل در مرکز پژوهش‌ها هم نشستی داشتیم با حضور کارشناسان مرتبط و در این نشست مغایرت‌های آن مطرح شد؛ یکی از این مسائل مغایرت با آییننامه مقررات بهداشتی آرامستان‌هاست که بر اساس آن آرامستان‌ها خارج از شهرها ایجاد شود و با در نظر گرفتن سطح آب‌های زیرزمینی در مکان مناسبی احداث شود که سطح آب‌ها بالا نباشد.
خاکپور با اشاره به اینکه ایجاد قبرستان در اطراف حرم با ویژگی‌های زمین‌شناسی این منطقه مغایرت دارد، عنوان می‌کند: بافت خاک در این منطقه به صورتی است که توان دفع پساب را به دلیل غیرقابل نفوذ بودن و بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی ندارد و این منطقه برای ایجاد آرامستان مناسب نیست؛ همچنین امکان نشت شیرابهها به آب‌های زیرسطحی وجود دارد و بنابراین مشکلات آلایندگی این آب‌ها را دارد. این عضو شورای شهر با بیان اینکه در خصوص سازگاری این کاربری با سایر کاربری‌های منطقه حرف و حدیث وجود دارد و به عنوان یک کاربری ناسازگار در نظر گرفته می‌شود، می‌افزاید: ممکن است این اوراق وقف را افرادی از سایر شهرها نیز دریافت کنند و این مسأله باعث تشدید ترافیک و کمبود پارکینگ در این منطقه می‌شود؛ ضمن اینکه با در نظر گرفتن مسائل روحی و روانی، آرامستان معمولا فضایی متناسب با عزاداری دارد و در کنار آن اگر فضاهای اقامتی، تجاری و ... وجود داشته باشد و این برخورد افراد با شرایط روحی متفاوت ممکن است پیامدهای نامناسبی داشته باشد.خاکپور با اشاره به اینکه نظر کارشناسی مرکز پژوهش‌ها قبل از تصویب لایحه بین اعضای شورای شهر توزیع شد، میگوید: به دلیل اینکه موضوع به مرکز پژوهش‌ها ارجاع نشده بود، به صورت رسمی نظر خود را به شهرداری اعلام نکردیم اما از آنجایی که بحث ایجاد آرامستان برای من جای سؤال داشت جلسه کارشناسی فوق را با حضور کارشناسان برگزار کردیم و مغایرت‌های مذکور حاصل این جلسه است.محمدرضا دیمهکار، عضو شورای شهر مشهد نیز ضمن انتقاد از شیوههای تأمین درآمد توسط شهرداری، اظهار می‌کند: فروش قبر در اطراف حرم و صرف آن برای اداره شهر شاید از ضعیفترین و پستترین پروژه‌هایی باشد که جهانیان با اجرای آن ما را به سخره خواهند گرفت؛ آیا مدیریت شهری به قدری ناتوان شده که با هزینه و خرجکرد امام رضا(ع) قصد اداره شهر را دارد.
پاسخ ندادن شهرداری
«دنیای اقتصاد» در تماسی با معاون خدمات و محیط زیست شهرداری مشهد خواستار پاسخگویی وی نسبت به این مصوبه شد که «کاظمی» مصاحبه را به زمان دیگری موکول کرد و پس از آن هم پاسخگوی تلفن همراه خود نبود.سراغ مدیرعامل سازمان فردوسهای شهرداری مشهد نیز رفتیم اما گویا «کریمدادی» به دلیل جلسات متعدد فرصت پاسخگویی یا تمایلی به انجام مصاحبه در این زمینه نداشت.
نظر فرمانداری
از آنجا که مصوبات شورای شهر باید به تأیید فرمانداری مشهد برسد، تلاش کردیم نظر کارشناسانه فرماندار را نیز در این زمینه جویا شویم؛ منصوری که خود در مأموریت کاری در تهران به سر میبرد، خبرنگار «دنیای اقتصاد» را به «بندهای»، معاون عمرانی خود ارجاع داد که بندهای پاسخگویی در این زمینه را به بعد از بازگشت فرماندار از سفر و برگزاری نشستی در خصوص این مصوبه شورای شهر موکول کرد.در ظاهر امر این طور به نظر میرسد که استدلالهای موافقان این مصوبه نه تنها جامعه نخبگان و کارشناسان مشهد بلکه حتی تعدادی از اعضای شورای شهر مشهد را قانع نکرده است؛ حال باید همانطور که در مصوبه آمده است منتظر اعلام نظر کارشناسانه و تأیید یا رد فرمانداری و سایر سازمانها و نهادهای ذی‌صلاح ماند.
ارسال نظر