طبیعت‌پیمایی کم اثر
چرا برجا نگذاشتن رد مهم است؟
عباس محمدی مدیر انجمن کوهنوردان ایران بیشتر ما، برای سفر یا چادرزنی در طبیعت شیوه‌های آشنا را پیش می‌گیریم. یک جفت پوتین کهنه راحت می‌پوشیم، نگاهی به نقشه می‌اندازیم و به سوی سربالایی‌ها می‌رویم. در چادرگاه، محل را می‌روبیم، آشپزخانه‌ای برقرار می‌سازیم و ستارگان که درآمدند، آتشی می‌افروزیم. برای بسیاری از ما، این رفتارها همه آن چیزی است که به چادرزنی مربوط می‌شود، این کارها تجربه طبیعت‌پیمایی ما را تعریف می‌کنند. شیوه‌نامه «ردی نگذارید» ما را به دگرگون‌سازی تعریف‌هایمان فرا می‌خواند. تامل برای گزینش کفشی با زیره کوتاه‌تر، خودداری از «آماده‌سازی» یک محل پیش از چادرزنی و حتی شاید چشم‌پوشی از افروختن آتش غروبگاهی.
عباس محمدی مدیر انجمن کوهنوردان ایران بیشتر ما، برای سفر یا چادرزنی در طبیعت شیوه‌های آشنا را پیش می‌گیریم. یک جفت پوتین کهنه راحت می‌پوشیم، نگاهی به نقشه می‌اندازیم و به سوی سربالایی‌ها می‌رویم. در چادرگاه، محل را می‌روبیم، آشپزخانه‌ای برقرار می‌سازیم و ستارگان که درآمدند، آتشی می‌افروزیم. برای بسیاری از ما، این رفتارها همه آن چیزی است که به چادرزنی مربوط می‌شود، این کارها تجربه طبیعت‌پیمایی ما را تعریف می‌کنند. شیوه‌نامه «ردی نگذارید» ما را به دگرگون‌سازی تعریف‌هایمان فرا می‌خواند. تامل برای گزینش کفشی با زیره کوتاه‌تر، خودداری از «آماده‌سازی» یک محل پیش از چادرزنی و حتی شاید چشم‌پوشی از افروختن آتش غروبگاهی. می‌گویید: «اما، این برنامه چادر زنی من است، چرا به خودم زحمت تغییر عادت‌ها را بدهم؟» پاسخ ساده است: اگر یاد نگیریم که ردی برجا نگذاریم، طبیعت را با عشق خواهیم کشت. زمین با کوبش لگدها، بی‌گیاه و سخت خواهد شد، حیات وحش فرار خواهد کرد و بعدها خودمان از راه‌های فرسوده، سر و صدا، آشغال و زخم‌های زمین شکوه خواهیم کرد. واقعیت این است که مالکان و مدیران زمین‌های روستایی یا بکر با موضوع تفرج روزافزون مردم بر
عرصه‌های طبیعی در حال انقراض روبه‌رو هستند. برای حفاظت زمین، حیات وحش آن و حفظ کیفیت تجربه تفرج همگانی، مدیران عرصه‌ها غالبا ناچار به وضع مقررات یا ایجاد محدودیت دسترسی هستند. ممکن است شمار مردمی را که در هر دوره زمانی می‌توانند از محدوده‌ای استفاده کنند، محدود سازند یا ممکن است پاره‌ای انواع استفاده از عرصه را ممنوع کنند. یک مثال خوب (و یک راه‌حل قانونی) در مورد این مشکل را می‌توان در دریاچه سولیتود ( Lake Solitude به معنای: دریاچه تنهایی) در پارک ملی گراند تیتان (Grand Teton، یکی از معروف‌ترین پارک‌های ملی کوهستانی در آمریکا) دید. این دریاچه، در ارتفاع حدود 3000 متر و به فاصله بیش از 15 کیلومتر از جاده، نام بامسمایی داشت. برای سال‌ها، اندک کسانی بودند که زحمت پیمودن راه سخت تا کناره این دریاچه را به خود می‌دادند. پاداش کسانی که چنین می‌کردند، خلوتی دست نخورده در چشم‌اندازی کوهستانی بود. بعضی از ما، به یاد داریم که از کیسه خواب‌هایمان در کنار آب، می‌توانستیم زر اندود شدن رخ گراند تیتان با نور خورشید بامدادی را ببینیم. اما در دهه 1960 انفجاری پیش‌بینی نشده در طبیعت‌پیمایی پیش آمد. در کمتر از یک دهه، شمار
بازدیدکنندگان دریاچه تنهایی و نقاط مشابه از صدها و هزاران نفر در یک سال، به ده‌ها هزار نفر رسید. دریاچه دیگر با نام خود همخوانی نداشت. گیاهان حساس کوهستانی لگدمال شدند. سنگ‌ها و صخره‌ها از آتش چادرگاه‌ها مخدوش شدند و روی زمین چوبی باقی نماند. انسان - و نشانه‌های حضور او - به پدیده غالب محیط دریاچه بدل شد. مدیران پارک برای حفظ فرصت لمس طبیعت وحش از سوی مردم ناچار به حراست از عرصه‌ها شدند. آنان در مقابل افزایش فراگیر استفاده از طبیعت، برای اقامت‌های شبانه مجوز وضع کردند. همچنین زدن چادر در پاره‌ای نقاط، به ویژه در زیر «دارمرز» (مرز رویش درختان) را محدود کردند و سرانجام اینکه افروختن آتش ِ باز در عرصه گراند تیتان ممنوع شد. امروزه، یک ناحیه «ضربه‌گیر» چادر ممنوع در اطراف دریاچه تنهایی وجود دارد که استفاده از محیط را به بازدیدهای یک روزه از جاده یا پایگاه‌ها (basecamps) محدود می‌سازد. منطقه به لطف این تصمیم‌های مدیریتی، به آرامی در حال بازیابی خود است. دیگر مناطق وحشی هم آسیب دیده یا در معرض خطرند. محیط‌های طبیعی بدل به مکان‌های شلوغ شده‌اند. شیوه نامه «ردّی نگذارید» راه دیگری به جای وضع مقررات ارائه می‌کند.
مدیران منطقه‌های طبیعی می‌دانند که شمار زیادی از مردم - اگر ملاحظه‌کار باشند - می‌توانند بی‌آسیب‌رسانی، از یک منطقه عبور کنند. فراگیری شیوه «ردی نگذارید» تا حد زیادی درک این است که چگونه با اندکی دقت در محیط‌های طبیعی گام برداریم و چادر بزنیم. طرح مساله... هنگامی که مردم دست به طبیعت‌پیمایی می‌زنند، خواه ناخواه بر محیط اطراف اثر می‌گذارند. حتی کارآزموده‌ترین و ملاحظه‌کارترین راه پیمایان هم یک توده گیاهی تخت شده در زیر چادر، از خود بر جا می‌گذارند. در محیط‌های حساس و شکننده یا در جاهایی که از آنها استفاده زیادی می‌شود، آسیب‌ها ممکن است بسیار سخت‌تر باشد: راه‌هایی بیش از حد فرسوده، آب‌هایی آلوده به پسماندهای انسانی و کهکشانی از حلقه‌های آتش در اطراف چادرگاه‌ها. حیات وحش و گردشگران، هر دو ممکن است تحت تاثیرهای منفی قرار گیرند. هنگامی که مردم بیش از حد نزدیک می‌شوند، جانوران دچار ترس می‌شوند. پاره‌ای از جانوران- مانند خرس‌ها - بر اثر ریخت و پاش زباله به آدم‌ها عادت می‌کنند و یاد می‌گیرند که به دنبال ایشان بروند. این موضوع، به رویارویی‌های خطرناک می‌انجامد و منطقه به روی بازدیدکنندگان بسته می‌شود یا جانوران کشته
می‌شوند و بازدیدکنندگانی که در جست‌وجوی خلوت هستند، با دیدن آشغال و شنیدن سر و صدا، احساس مزاحمت می‌کنند. جست‌وجوی راه‌های حضور نرم‌تر در طبیعت، به ما کمک می‌کند که سه گونه اثر منفی را به خاطر آوریم: «مادی- تغییر چشم‌انداز و خاک، زیست‌شناختی- آسیب‌رسانی به جانوران و گیاهان وحشی، اجتماعی- مزاحمت برای مردم» ... و راه‌حل برای جلوگیری یا کاستن از اثرهای منفی، لازم است بدانیم که چه رفتارهایی مناسب و کدام‌ها زیانمند هستند- خلاصه اینکه کدام درست و کدام غلط است. آلدو لئوپولد (Aldo Leopold، 1948- 1887 جنگل‌شناس و زیست‌شناس آمریکایی، استاد دانشگاه ویسکانسین و یکی از چهره‌های تاثیرگذار زیست بوم‌گرایی) در کتاب خود به نام A Sand County Almanac می‌نویسد: «آن چیز درست است که در جهت حفظ یکپارچگی، پایداری و زیبایی جامعه زیستی باشد. آن چیز غلط است که خلاف این باشد.» این سرآغاز خوبی است، به ویژه اگر به یاد داشته باشیم که انسان بخشی از جامعه زیستی است. در یک مقیاس بزرگ، یادگیری شیوه باقی نگذاشتن ردّ، مربوط است به حفظ یکپارچگی، پایداری و زیبایی خودمان، چه در مقام یک فرد و چه در مقام اجتماع. اما، لازم است که تکمله‌ای هم به اصل
اخلاقی لئوپولد بیفزاییم: «در محیط‌های باز، گزینه‌های درست و نادرست همیشه مشخص نیستند.» خوش بودن را به یاد داشته باشید به یاد داشته باشید که برای چه در محیط طبیعی هستیم؛ ما می‌خواهیم که طبیعت را تجربه کنیم و در این بهشت سرخوش باشیم، بی آنکه به آن آسیب برسانیم. هفت اصل در شیوه رفتاریِ ردّی نگذارید هنگامی که گزینه‌ها دشوار باشند، نیاز به اصول راهنما داریم؛ یک دستور عمل رفتاری ساده برای حفاظت زمین، آزادی‌های خود و فرصت طبیعت‌پیمایی‌های دیگرمان. هفت اصل زیر، اصول رسمی «موسسه ردّی نگذارید» (Leave No Trace Inc.) است و در اینجا با مجوز آنان نقل می‌شود. 1- پیشاپیش برنامه‌ریزی کنید و آماده باشید • مقررات و لازمه‌های منطقه‌ای را که می‌خواهید ببینید، بشناسید. • برای شرایط آب و هوایی سخت، خطرها و شرایط اضطراری آماده باشید. • سفر خود را برنامه‌ریزی کنید تا وقت کم نیاورید. • در گروه‌های کوچک به منطقه بروید. گروه‌های بزرگ را به دسته‌های چهار تا شش نفره خرد کنید. • غذاهای خود را دوباره بسته‌بندی کنید تا دورریزها را به حداقل برسانید. • از نقشه و قطب نما و جی پی اس استفاده کنید تا مجبور به علامت‌گذاری با رنگ، سنگ چین، یا پرچم
نشوید. 2- بر روی سطح‌های سخت گام بگذارید و چادر بزنید. • سطح‌های سخت شامل راه‌های پاکوب، چادرگاه‌های پیشین، سنگ و صخره، علف‌های خشک، و برف می‌شود. • چادرها را دست کم دویست متر دورتر از دریاچه‌ها و رودها بزنید تا زیست‌بوم‌های «کنار رودخانه‌ای» آسیب نبینند. • چادرگاه‌های خوب پیدا می‌شوند، نه آنکه ساخته شوند. در منطقه‌هایی که دیگران هم رفت و آمد دارند، نیازی به تغییر محل چادرزنی نیست. • روی استفاده از پاکوب‌ها و چادرگاه‌های موجود متمرکز شوید. • در یک ردیف و در وسط پاکوب راه بروید، حتی اگر گِلی یا خیس است. • در منطقه‌های دست نخورده، چادرگاه را کوچک بگیرید و فعالیت را در نقطه‌ای متمرکز کنید که گیاه ندارد. • از نقاطی که تاثیر ِ(حضور انسان) در حال پدید آمدن است، دوری کنید. 3- پسماندها را درست دفع کنید. • ببندید و ببرید. چادرگاه و استراحتگاه خود را بازبینی کنید تا زباله و ته مانده غذا باقی نمانده باشد. تمام آشغال‌ها و ته مانده‌های خوراک را با خود ببرید. • برای دستشویی چاله‌هایی به عمق حدود بیست سانتی‌متر، در فاصله دست کم هفتاد متر از آب، چادرگاه، و راه ایجاد کنید، در هنگام بازگشت چاله را بپوشانید و با محیط هماهنگ
کنید. • دستمال توالت و اقلام بهداشتی مشابه را بسته‌بندی کنید و با خود ببرید. • برای شستن ظرف‌ها، آب را بردارید و به فاصله دست‌کم هفتاد متری رودخانه یا دریاچه ببرید و مقدار کمی صابون «زیست تجزیه‌پذیر» به کار برید. آب شست‌وشو را پخش کنید. 4- چیزهایی را که می‌بینید، باقی بگذارید. • گذشته را حفظ کنید: به بناهای تاریخی و آثار فرهنگی دقت کنید، اما به آنها دست نزنید. • سنگ‌ها، گیاهان و دیگر چیزهای طبیعی را به همان شکل که می‌یابید، باقی بگذارید. • از آوردن یا بردن گونه‌های گیاهی یا جانوری غیربومی خودداری کنید. • بنا یا میز و صندلی نسازید و گودال (جان پناه) حفر نکنید. 5- تاثیر آتش را به حداقل برسانید. • آتش در چادرگاه‌ها، می‌تواند سبب تاثیرهای ماندگار شود. برای پخت و پز، از یک اجاق کوچک و برای روشنایی از شمع (یا لامپ‌های ال‌ای دی) استفاده کنید. • اگر در منطقه افروختن آتش مجاز است، از جایگاه‌های نصب‌شده برای این کار استفاده کنید. • آتش را کوچک بگیرید. فقط از چوب‌های ریخته بر زمین که با دست قابل شکستن هستند استفاده کنید. • چوب و زغال‌ها را تا حدی که خاکستر شوند بسوزانید، آتش را کاملا خاموش و خاکسترها را پخش کنید. 6-
حیات وحش را پاس بدارید. • جانوران وحشی را از دور نگاه کنید و دنبال آنها نروید. • هیچ‌گاه به جانوران غذا ندهید. خوراک‌دهی به جانوران به سلامت آنها آسیب می‌رساند، رفتارهای طبیعی‌شان را دگرگون می‌سازد و آنها را در معرض خطر شکارگرها و عوامل دیگر قرار می‌دهد. • با نگاهداشت مطمئن غذا و زباله‌ها، از حیات وحش و خودتان حفاظت کنید. • حیوان‌های اهلی خود را در همه حال کنترل کنید یا آنها را در خانه بگذارید. • در دوره‌های حساس مانند زمان جفت‌گیری، آشیانه‌سازی، پرورش بچه‌ها و در زمستان، از جانوران وحشی دوری بجویید. 7- نسبت به دیگران ملاحظه کار باشید. • به بازدیدکنندگان دیگر احترام بگذارید و کیفیت تجربه ایشان را حفظ کنید. • مراعات دیگران را بکنید. به دیگران راه بدهید. • اگر به کوله پشتی دیگران برخورد می‌کنید، یک گام به عقب بگذارید. • بگذارید صدای طبیعت چیره باشد. از ایجاد سر و صدا پرهیز کنید. در منطقه‌های پر رفت و آمد، استفاده را متمرکز کنید در منطقه‌هایی که خیلی‌ها رفت و آمد دارند، هدف اصلی محدودسازی فعالیت در نقطه‌هایی است که پیش از این آسیب دیده‌اند. این کار، منطقه‌های سالم را حفظ می‌کند و احتمال آسیب دیدن بیشتر خاک لخت
و فشرده این نقطه‌ها که سخت شده است، کم است. • بر راه‌های پاکوب گام بگذارید. • چادرگاه را تمیز ترک کنید تا دیگران هم بتوانند از آن استفاده کنند و مایل به درست کردن چادرگاه جدید نشوند. در منطقه‌های بکر، استفاده از مکان را پخش کنید در منطقه‌های بکر، هدف اصلی به حداقل رساندن اثر لگدکوبی و دیگر آسیب‌رسانی‌ها، با پخش کردن مناطق مورد استفاده در یک منطقه گسترده و یا یافتن یک سطح سخت است. این کار دیگران را از دنباله‌روی از شما باز می‌دارد و به این ترتیب امکان ایجاد راه یا چادرگاه جدید کم می‌شود. • اندازه گروه را کوچک بگیرید؛ دو تا شش تن بهترین است، بیش از ده تن نشوید (در گروه‌های بزرگ‌تر، بیشتر مراقبت کنید تا آسیب را به کمترین حد برسانید.) • هنگامی که بیرون از پاکوب‌ها گام برمی‌دارید، پخش شوید تا کسی در جای پای دیگری پا نگذارد. یا روی سطح‌های سخت مانند شن‌ها، صخره‌ها، برونزدهای سنگی، و برف گام بردارید. از شیب‌های تند دوری کنید. • چادرگاه را پیوسته جابه‌جا کنید (در صورت امکان، روزی یک بار). از راه رفتن چندباره روی یک محدوده خودداری کنید. • هنگام ترک چادرگاه، هیچ اثری از خود باقی نگذارید. علف‌های خمیده را راست کنید،
نقطه‌های لخت را با شاخ و برگ بپوشانید و تمام آشغال‌ها را با خود ببرید. از پا گذاشتن بر نقطه‌های کمی فرسوده بپرهیزید هدف اصلی در مکان‌هایی که به‌تازگی در آنها نشانه‌های فرسایش دیده می‌شود، این است که از بیشتر کردن آسیب‌ها خودداری کنیم و بگذاریم که منطقه خود را بازیابی کند. • خود را از کوره‌راه‌های غیررسمی ِ کم و بیش نامشخص یا دارای کمی پوشش گیاهی دور نگه دارید. • برای بازداشتن دیگران از استفاده از چادرگاه‌های کمی استفاده شده، اثر آتش و توده‌های هیزم، یا هرگونه اثر انسانی دیگر را محو و منطقه را چنان استتار کنید که به نظر بکر آید. نکته: رهنمود آخر که تمام رهنمودهای گفته شده را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، این است که قوانین و مقررات خاصی را که برای هر منطقه وضع شده، بشناسید و از آنها تبعیت کنید. مقررات، برای حفاظت سرزمین و حمایت از شما و همراهانتان وضع شده‌اند. رعایت آنها، ضامن حفظ فرصت همگانی برای لذت بردن از عظمت طبیعت است. * این نوشته، برگردان چند صفحه نخست از کتابچه زیر است: Harmon, Will. Leave No Trace, Minimum Impact Outdoor Recreation, American Hiking Society, Falcon Publishing Inc., 1997
ارسال نظر