سید امیر منصور رضا دوست*

کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج یا دشواری در دفع مدفوع به مدت چند هفته یا بیشتر را یبوست مزمن گویند. چنانچه دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته صورت گیرد، شخص دچار این مشکل شده است. اگرچه شکل مزمن این بیماری بسیار رایج است، اما این عارضه مانع انجام وظایف روزانه‌ی برخی اشخاص شده و همچنین باعث می‌شود تا فرد هنگام دفع فشار زیادی را تحمل کند و بروز نشانه‌ها و علائم دیگری را تجربه کند. در یبوست شدید یا مزمن با توجه به علت اصلی دامن زننده به این عارضه، درمان یبوست تجویز می‌شود؛ هر چند در بعضی موارد هیچ دلیلی یافت نمی‌شود.

علل مهم: رژیم غذایی نامناسب؛ خوردن غذاهای سرشار از چربی‌های حیوانی (فرآورده‌های لبنی، گوشت و تخم مرغ) یا شکر تصفیه شده و دارای فیبر اندک (غلات، میوه و سبزی). صرف اندک مایعات؛ ننوشیدن آب کافی باعث خشک و سفت شدن مدفوع می‌شود. مایعات در روده جذب می‌شوند و چنانچه شخصی آب کافی نیاشامد، احتمالاً آب به میزانی به روده نمی‌رسد که مدفوع نرم بماند و یبوست رخ می دهد. کافئین و الکل؛ این مواد مدر هستند و تا حدی به دلیل افزایش جذب آب از روده باعث از دست رفتن آب بدن می‌شوند. کاهش آب بدن نیز به نوبه خود به یبوست یعنی حالتی می‌انجامد که مایع کافی در مدفوع وجود ندارد. عادت‌های بد روده؛ به تأخیر انداختن عمل دفع می‌تواند آغازگر دوره بیماری باشد و عوارضی را بوجود آورد که در زیر ذکر شده است:

پس از یک دوره زمانی، بیمار دیگر احساس دفع نمی‌کند. در نتیجه یبوست پیشرونده ایجاد می‌شود. برای مثال برخی اشخاص تمایلی به استفاده از سرویس‌های بهداشتی عمومی ندارند یا عمل دفع را به دلیل مشغله زیاد به تأخیر می‌اندازند.

دارو: داروهای بسیاری باعث بروز یبوست می‌شوند. آنتی‌اسیدهای حاوی هیدرواکسید آلومینیوم (آلترناژل، کپسول آلومینیوم، قرص آلمومینیوم، امفوژل و…) و کربنات کلسیم (رولاید، مالوکس) و...

داروهای ضد گرفتگی (ضد اسپاسم)، ضد افسردگی‌ها، قرص آهن، داروهای ضد تشنج، مدرها (به دلیل داشتن تأثیری مانند کافئین و الکل).

سفر: تغییر سبک زندگی، کاهش مصرف مایعات و خوردن غذاهای آماده ناشی از سفرهای ناهماهنگ، منجر به یبوست مزمن می شود.

درمان

یکی از مهمترین علل یبوست رژیم غذایی غلط و تنبلی روده می باشد که به راحتی می توان با اصلاح برنامه غذایی و مصرف غذاهای ملین و شرطی نمودن عمل دفع آن را مرتفع نمود در ذیل به مختصر اشاره می گردد :

‎مصرف فیبر بیشتر: فیبر باعث نرم و حجیم شدن مدفوع و در نتیجه دفع آسان‌تر آن می‌شود. فیبر در میوه، سبزی و غلات موجود است. هنگام خرید خواربار برچسب روی بسته‌بندی‌ها را بخوانید و نان‌ها و محصولات دارای بیشترین فیبر را انتخاب کنید. این روش شاید ساده به نظر بیاید اما در درمان یبوست مزمن می تواند مفید باشد.

‎نوشیدن مایعات: مایعات، محیط روده بزرگ را روان و مدفوع را حجیم می‌کند. هر چه آب مدفوع بیشتر باشد، نرم‌تر خواهد بود و بنابراین آسان‌تر دفع خواهد شد. آب و آب میوه بهترین منبع مایعات به شمار می‌روند.

ورزش کردن منظم: یکی از مزایای بی‌شمار ورزش منظم بهبود عملکرد کلیه‌ی سیستم‌های بدن است. "در صورت یبوست داشتن می‌توانید با ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ورزش به انجام عمل دفع کمک کنید. هر چه بیشتر فعال باشید، تخلیه شکم بهتر صورت خواهد گرفت."

به تأخیر نیانداختن دفع: عادت‌های رفتاری بر یبوست تأثیر می‌گذارند. چنانچه احساس دفع دارید، صبر نکنید و به سرعت سری به سرویس بهداشتی بزنید؛ اما اگر نشسته‌اید و هیچ اتفاقی نمی‌افتد و دفع انجام نمی‌شود، "زور نزنید." بلند شوید، چون با زور زدن و فشار آوردن باعث می‌شوید که بدن به این کار عادت کند. پس بهتر است اجازه دهید که مدفوع به طور طبیعی خارج شود.

درمان خانگی

در یبوست خفیف: ۳ قاشق خاکشیر و ۲قاشق شکر با یک لیوان آب گرم مخلوط شده ، یک لیوان بعد از صبحانه و یک لیوان قبل از خواب میل شود.

یبوست شدید: ( ۲ قاشق غذاخوری برگ سنا همراه با ۲ قاشق غذاخوری گل سرخ در یک لیوان آب بصورت دم کرده ) بعد از صبحانه میل شود.

تعدادی از مواد غذایی که برای رفع یبوست مناسب هستند شامل: آلوی پخته، انجیر تازه یا خیسانده در شیر یا به شکل کمپوت و مربای انجیر، خوردن روزانه ۱ تا ۲ لیوان آب پرتقال، انگور، تمشک، طالبی، روغن زیتون، پیاز پخته، تره، جوشانده چغندر، گوجه فرنگی، خیسانده برگه هلو، شاه توت رسیده، توت فرنگی، خربزه و خوردن سیب با پوست به هنگام خواب و خوب جویدن آن هم می‌تواند موثر باشد. همچنین برای نتیجه بهتر نان سبوس‌دار با آب کافی به همراه غذا دفع مدفوع را بهتر و سریعتر می‌سازد یا با هر غذا ۱ قاشق سبوس گندم یا برنج + ۱ لیوان آب بخورید.

درمان در بارداری و شیردهی

روش‌های ایمنی برای درمان یبوست در حاملگی وجود دارد که هیچ گونه خطری برای مادر یا نوزاد ندارد. پزشک عمومی در ابتدا از مادر می‌خواهد تا فیبر و مایعات بیشتری مصرف کند و ورزش ملایم انجام دهد. اما اگر تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی تأثیرگذار نبود، ملین برای دفع منظم و آسان مدفوع تجویز می‌شود. مصرف اکثر ملین‌ها برای بانوان باردار بدون خطر است، چون آنها توسط دستگاه گوارش جذب نمی‌شوند. بنابراین اثر جانبی بر روی نوزاد نخواهند داشت.

نتیجه: به منظور پیشگیری از این مشکل بهتر است ابتدا از غذاهای یبوست‌زا به میزان زیاد مصرف نکنید و از کم آب شدن بدن جلوگیری کنید. این مشکل در هر سنی اعم از بزرگسالان و کودکان و حتی در بارداری نیز رخ می‌دهد. درمان یبوست ابتدا به تغذیه مناسب صورت می‌گیرد سپس پزشک دارو تجویز می‌کند و در صورت موفقیت‌آمیز نبودن آنها درمان جراحی تنها در مورد تعداد کمی از بیماران توصیه می‌شود.

* فوق تخصص گوارش