یک سبد خوراکی برای میلیون ها دست خالی
فریبا رسولی پدر به پسر گفت: بنویس برنج: 10 کیلوگرم مرغ: 4 کیلوگرم روغن مایع: 2 بطری پنیر: 2 بسته تخم‌مرغ: یک شانه یا 24 عدد
---
پیرمرد ۷۰ ساله به نظر می‌رسد. از او می‌پرسم: «پدرجان شما چرا توی صف سبد کالا ایستاده‌اید؟»
می‌گوید: «از عید به این طرف نه مرغ خورده‌ام، نه تخم مرغ».
این روایت یکی از دولتمردان معروف از صف سبد کالاست که از ما قول گرفته نامی از او نبریم. این دولتمرد می‌گوید: «برای بازرسی به یکی از فروشگاه‌ها رفته بودم که این صحنه را دیدم و اندوهگین شدم. هنوز هم بسیاری از مردم ما به نان شب شان محتاجند و این واقعیت تلخ جامعه ماست.»
تصاویری که از نحوه صف بستن مردم و تلاش آنها برای دریافت سبد کالا و نیز رفتار توزیع‌کنندگان در رسانه‌ها منتشر شده، انتقادها و اعتراض‌هایی را برانگیخته‌است. بسیاری گله کرده‌اند که برخلاف سخنان روحانی در حفظ شان مردم، ساز و کار توزیع این سبد کالایی، محترمانه نبوده است.
سبد کالا وعده‌ای بود که عملی شد، ولی دست‌های بسیاری را خالی گذاشت. چندی پیش رئیس‌جمهور به مردم وعده داد که برای تامین رفاه آنها، سبد کالایی با محتوای حدودا ۸۰ هزار تومان کالا در آن در نظر گرفته شده است. ولی انگار بین یک قول، وعده و حرف تا تصویر اجرایی شدن آن خیلی تفاوت است.
سبد کالا و ناامیدی
شاید هدف دولت از انتخاب این سبد حمایت از اقشار کم‌درآمد بوده است ولی چرا این طرح به این شکل ارائه شد؟ شاید تنها توجیه دولت این باشد که این سبد خارج از برنامه و به صورت رایگان توزیع می‌شود و قرار نیست به همه مردم اختصاص پیدا کند. با وجود اینکه دولت در حال و هوای ناخوش تورمی به سر می‌برد و در آستانه نزدیک شدن به ایام عید قصد کمک به بخشی از مردم را داشت، ناگهان مصوبه دولت که از سوی معاون اول رئیس‌جمهور اسحاق جهانگیری ابلاغ شد و بر اساس آن همه کارگران مشمول قانون کار و قانون تامین اجتماعی نیز مشمول دریافت سبد کالا می‌شدند، دو روز مانده به زمان توزیع کالاهای رایگان با اطلاعیه وزارت صنعت تغییر کرد و تنها به کارگرانی که حقوق دریافتی ماهانه آنها کمتر از ۵۰۰ تومان است، امکان دریافت این سبداختصاص یافت.
این روزها بیشتر رسانه‌های‌ داخلی از نارضایتی مردمی می‌نویسند که سبد کالایی خود را در روز یکشنبه ۱۳ بهمن با ایستادن در صف‌های طولانی دریافت کرده‌اند. چرا؟ چون بخشی از نارضایتی‌ها ناشی از توزیع برنج غیرایرانی، مرغ بدون برچسب قیمت یا روغن و پنیر خلاصه می‌شود. در کشوری که کیفیت برنج‌تولید داخلی حرف اول را می‌زند و محصولات دیگرش در بین مردم شناخته شده است، چرا باید نحوه چیدمان محصولات در سبد کالا به این شکل باشد؟ بیشتر دریافت‌کنندگان سبد کالا، از کیفیت محتوای آن ناامید شده ‌و گفته‌اند برنج هندی و مرغ برزیلی و روغن ناشناخته مصرف نمی‌کنند. به همین دلیل نمایندگان مجلس طرح تحقیق و تفحص از سبد کالا را به جریان انداخته‌اند.
کریمی: صف سبد نشانه بیکاری است
زهرا کریمی، استاد اقتصاد دانشگاه مازندران در رابطه با صف‌های طولانی برای دریافت سبد کالا می‌گوید: «صف‌های طویل برای دریافت سبد کالا بیانگر این است که بیشتر مردم جامعه ما غیرفعال و زنان خانه‌دار هستند.»او می‌افزاید: «مردم در واقع یک جور مُهر بیکاری بر پیشانی آنها خورده است و اینکه یک سبد کالا در حدود ۸۰ هزار تومان بگیرند را جوری انگاشتند که در یک موقعیت کاری قرار گرفتند و از ۸ ساعت کاری مفید برای خود هر ساعت را ۱۰ هزار تومان محاسبه کردند و تمام این محاسبات را در قالب یک سبد در نظر گرفته‌اند.»
از نظر او این موضوع و این نوع احساس نیاز به سبد کالا فقط می‌تواند در این شرایط تورمی احساس شود به طوری که سبد کالایی که با پول زیادی تامین نشده است، در شرایط فعلی می‌تواند دردی را دوا کند.
کریمی تصریح می‌کند: «بنابراین هر کسی که در این صف می‌رود و می‌ایستد نشان می‌هد که جمعیت بالایی بیکار هستند و وضعیت مردم خوب نیست. چون کسی از خانواده متمول در آن صف به ایستادن تن نمی‌دهد و این کار فقط از کسی بر می‌آید که از فقر عزمش را جزم کرده و به آن صف می‌پیوندد.»
همه متاثرند
او می‌گوید: «اما طویل بودن صف، راوی سیگنال‌های بد به جامعه و دولت است. اگر رئیس‌جمهور متاثر شد، جوامع اهل نظر و اقتصاددانان هم از این وضعیت متاثر شدند و در پی همین اتفاق مردم هم از این بی‌انصافی گله‌مند شدند.» کریمی می‌افزاید: «دولت باید هر چه زودتر متوجه این سیگنال‌های بد باشد و محتاطانه برخورد کند، چرا که ارائه کالا در قالب یک سبد باعث می‌شود به‌علاوه در صورت نارضایتی دریافت‌کنندگان به‌فروش برود و این موضوع خود تورم زاست.»
او در پاسخ به این سوال که سبد کالا با کوپن عذایی که در آمریکا داده می‌شود یکی است یا خیر، می‌گوید: «آمریکا اگر از راهکار کوپن غذا استفاده می‌کند به‌دلیل این است که دایره کوچک‌تری از جامعه خود را حمایت می‌کند و سازمان‌های مهمی هستند که در تامین مالی مردم کمک می‌کنند، اما در ایران تمام جوامع تحت سیطره دولت قرار دارد و این دولت است که باید آنها را پوشش دهد. پس جای سازمان‌ها و نهادهایی که واسطه‌ای باشند تا در امر تامین مالی مردم گامی برداشته شود بسیار خالی است.»
نفت حق مردم است؟
کریمی عنوان می‌کند: «متاسفانه در جامعه یک نوع نگاه وجود دارد که مردم فکر می‌کنند دولت پول نفت را می‌بلعد و هیچ چیزی سهم آنها نمی‌شود. به همین دلیل است که در ایران با پیشینه تاریخی و فرهنگی که دارد، قشر تقریبا غنی‌اش در جامعه تمایلی به حذف نام خود از لیست یارانه بگیران نشان نمی‌‌دهند.»
سبد مردم را به یاد کوپن انداخت
اما از رویدادهایی که از یک ماه پیش به این طرف، پس از توزیع سبد کالاهای خوراکی رخ داد، از منظر جامعه شناسی چه تحلیلی می‌توان داشت؟ علی‌اصغر سعیدی، عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، معتقد است: «مشکل طرح سبد کالا در ایران این است که اگر دولت در روزهای انقلاب کوپن را برای تامین رفاه مردم انتخاب کرد به‌دلیل این بود که دسترسی چندانی به کالا نداشت و تنها کالاهای مورد نیاز مردم را مد نظر قرار داد و ارائه کرد. اما امروز آنگونه فضایی نیست و می‌توان کالاهایی را در سبد کالایی بهتر چید.»
او می‌گوید: «اکنون هدف دولت از ارائه سبد کالا مشخص نیست و من معتقدم بیشتر باید دو دهک پایین درآمدی جامعه را در تامین کالاهای مصرفی مورد هدف قرار داد. اما دو فرآیند وجود دارد که دولت باید به آن توجه کند و بر اساس آن برنامه‌ریزی کند. یکی هدف‌گذاری و دیگری ارزیابی. در وهله اول باید هدف دولت از نوع حمایت، چگونگی آن و افرادی که شامل این حمایت می‌شوند بررسی و سپس هدف‌گذاری شود.»
سعیدی می‌افزاید: «در وهله دوم هم ارزیابی هر طرحی جدی پیش رود و هر طرحی که در جامعه انجام می‌شود مدت دار باشد و بعد از مدتی نتیجه آن ارزیابی را مورد بررسی قرار داد تا متوجه شویم آیا دستاورد این طرح مثبت بوده است یا منفی؟ در واقع این ظرفیت را باید در چارچوب تصمیمات دولت قوت بخشید.»
شرط و شروط برای سبد کالا
شرط دریافت حقوق ۵۰۰ هزار تومانی برای بازنشستگان تامین اجتماعی باعث شده تا فقط ۱۳درصد این افراد یعنی در حدود ۲۶۰هزار مستمری‌بگیر از جامعه دو میلیون نفری آنان مشمول دریافت سبد کالا شوند. به این ترتیب ۸۷ درصد بازنشستگان از گرفتن این سبد کالا محروم شدند.
ناظران معتقدند بهتر بود به جای دریافت سبد کالا پول آن را تا هر میزانی که بود به صورت نقدی دریافت می‌کردند تا با قرار گرفتن در این صف‌ها خود را به دردسر نیندازند. حتی کسانی هم گلایه کردند که برنج هندی را چکار کنند؟ باید یا با برنج ایرانی مخلوط کنند یا آن را به دیگران ببخشند.
در میان معترضان کسانی هم بوده‌اند که تنها به‌دلیل دریافت سی چهل هزار تومان بیشتر از حدنصاب تعیین شده، از فهرست سبد کالا خط خورده‌اند.
اعتراض در برابر وزارت صنعت
به همان اندازه صف در برابر مراکز توزیع سبد کالا، این بار گروهی از سرپرستان خانوار در برابر معاونت بازرگانی داخلی وزارت صنعت جمع شدند تا به حذف نام خود از فهرست گیرندگان این سبد اعتراض کنند.
این وزارتخانه در روز جمعه ۱۱ بهمن به‌طور ناگهانی خبر داد که مشمولان دریافت سبد کالا، تنها ۴ میلیون و پانصد هزار نفر هستند، در شرایطی که قبل از آن بارها اعلام شده بود که ۱۷ میلیون نفر واجد دریافت این سبد خواهند بود. در اطلاعیه این وزارتخانه، در آستانه اجرای طرح آمده بود که کارگران دارای دستمزدهای بالای ۵۰۰ هزار تومان، مشمول دریافت این سبد نمی‌شوند.
تصمیمات جدید دولت برای فاز دوم سبد کالا
سبد کالا با همه این خبرساز شدنش هنوز ادامه دارد و قرار است به‌زودی واگذاری سبد کالای حمایتی دولت به ۳ گروه جدید شروع شود. اما در این مرحله، کارگران با حقوق بالای ۵۰۰ هزارتومان که در برآوردهای قبلی ۵/۳ میلیون نفر اعلام شده بودند، همه بازنشستگان تامین اجتماعی و کارکنان دستگاه‌های دولتی مشمول قانون کار سبد رایگان کالای دولتی را دریافت می‌کنند.
با اینکه در مرحله اول اجرای طرح که با اعتراضاتی از سوی مردم مواجه شد، اما این بار برای واگذاری در مرحله دوم، این اشکالات قرار شده است برطرف شود و در فاز دوم دولت برای واگذاری سبد کالا همه افراد جامعه را مورد بررسی قرار داده و تنها وضعیت سرپرست خانوار و صاحب حساب و کارت یارانه بررسی نشده است.
پیگیری‌ها و سریال سبد کالا
در گزارشی خبرگزاری مهر اعلام کرده است، بررسی‌ها نشان می‌دهد ۵۳ درصد از افرادی که به امید دریافت سبد کالایی در صف‌ها قرار گرفته اند، اساسا مورد تایید دولت قرار نگرفته بودند، بنابراین از هر دو مراجعه کننده به صفوف توزیع سبدهای کالایی، یک نفر دست خالی بازگشته است. اما پیگیری‌ها متوقف نشده است و هم‌اکنون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از طریق تشکیل ستاد نظارت بر توزیع سبد کالا بررسی‌های دقیقی را در این زمینه انجام می‌دهد. همچنین قرار است به‌زودی از طریق هماهنگی‌های این ستاد، کار توزیع فازدوم سبد کالایی بین متقاضیان مشخص شود. معمولا در ماه‌های اخیر به صورت اشتباه بین مردم رواج یافته، دریافت دو سبد کالا در ماه‌های بهمن و اسفند است که مقامات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این مساله را ناشی از اشتباه برداشت رسانه‌ها از مصوبه دولت می‌دانند.
براساس مصوبه دولت، قرار است دو سبد کالایی در دو مرحله بهمن و اسفند بین مردم توزیع شود که به صورت کلی مجموعا ۹ میلیون خانوار از آن بهره‌مند خواهند شد.
---
پدر به پسر گفت: بنویس
برنج: ---
مرغ: ---
روغن مایع: ---
پنیر: ---
تخم مرغ: ---