«ZEZ»؛ تجربه تازه ترافیکی در ابرشهرها

با وجود اینکه هنوز جسارت اجرای طرح «LEZ» و صدور مجوز تردد دائمی خودروهای انژکتوری یورو ۳ در محدوده زوج و فرد شهر تهران در ازای ممنوعیت همیشگی ورود خودروهای آلاینده کاربراتوری در این محدوده وجود ندارد، در برخی از شهرهای توسعه یافته دنیا طرح ممنوعیت تردد کلیه خودروهای آلاینده در برخی از مناطق شهری موسوم به «ZEZ» کلید خورده است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، پس از گذشت یک دهه از اجرای طرح زوج و فرد در پایتخت و اعمال محدودیت برای تردد خودروها در محدوده مرکزی شهر بر اساس شماره انتهایی پلاک خودرو، برای نخستین بار میزان تاثیر این طرح بر کاهش آلودگی هوای شهر تهران مبتنی بر واقعیت‌های موجود توسط شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران و با کمک یک مشاور اروپایی بررسی شد. نتایج این مطالعات نشان داد طرح زوج و فرد در کاهش آلودگی هوا تقریبا بدون تاثیر بوده و در کاهش ترافیک در محدوده طرح نیز حدود ۶ درصد اثر داشته؛ اما در عین حال موجب کاهش ۲۸ درصدی سرعت ترافیک در خارج از محدوده طرح شده و عملا زمان سفر را در خارج از محدوده طرح به ۳۸ درصد افزایش داده است. از این رو ضرورت ارائه راهکار تازه‌ای برای کنترل آلودگی هوای شهر تهران در دستور کار مدیریت شهری قرار گرفت؛ طرح مناطق کم انتشار موسوم به «LEZ» که تجربه اجرای آن در کشورهای توسعه یافته وجود دارد و با عنوان طرح ترافیکی «کاهش» در زبان فارسی معادل‌سازی شده است.

سال گذشته در قالب این طرح قرار بود دیگر شماره آخر پلاک خودروها تعیین‌کننده مجوز ورود آنها به محدوده زوج و فرد نباشد و این محدودیت دردسرساز که تاثیر زیادی هم در کاهش آلودگی هوا ندارد، حذف شود. در عوض خودروها به چهار گروه آبی، سبز، زرد و قرمز تقسیم شدند که گروه آبی شامل تمامی خودروهای سواری و وانت بار برقی و هیبریدی و تمامی موتورسیکلت‌های برقی (دارای استاندارد یورو ۵ به بالا)، گروه سبز شامل کلیه خودروهای سواری و وانت بار گاز سوز یا بنزینی با استاندارد آلایندگی یورو ۲ و بالاتر، کلیه موتورسیکلت‌های بنزینی انژکتوری با استاندارد آلایندگی یورو ۳ و بالاتر و کلیه وسایل نقلیه سبک و سنگین دیزلی با استاندارد آلایندگی یورو ۳ و بالاتر دارای معاینه فنی، گروه زرد شامل کلیه خودروهای سواری و وانت بار بنزینی با سیستم سوخت رسانی کاربراتوری و استاندارد آلایندگی پایین‌تر از یورو ۲، کلیه موتورسیکلت‌های بنزینی کاربراتوری و کلیه وسایل نقلیه سبک و سنگین با استاندارد آلایندگی پایین‌تر از یورو ۳ دارای معاینه فنی و در نهایت گروه قرمز شامل کلیه وسایل نقلیه فاقد گواهی معاینه فنی معتبر و وسایل نقلیه با عمر بیشتر از سن فرسودگی تعیین شد.

در ابتدا قرار بود تردد خودروهای آبی در محدوده طرح «کاهش» به‌طور کامل آزاد و خودروهای گروه قرمز به‌طور کامل ممنوع باشد و اعمال محدودیت تردد در بین ساعات ۶:۳۰ تا ۱۹ در کل روزهای کاری طول سال و در محدوده طرح کاهش برای خودروهای زرد اعمال شود. به این ترتیب خودروهای سبز در صورت پیاده‌سازی این قاعده، می‌توانستند در محدوده طرح تردد داشته باشند و صرفا در روزهای ناسالم تردد آنها با محدودیت روبه‌رو می‌شد. در نتیجه کنترل دقیق‌تری بر تردد منابع آلاینده متحرک که ۸۵ درصد از آلودگی هوای شهر تهران از آنها نشات می‌گیرد، اعمال می‌شد. کمااینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد یک خودرو یورو ۲ معادل ۷/ ۲ گرم بر کیلومتر پیمایش، ذرات آلاینده تولید می‌کند که این میزان در مورد یک خودرو کاربراتوری حدود ۱۵ برابر (۴۰ گرم بر کیلومتر پیمایش) است. اما پلیس راهنمایی و رانندگی یکی از مخالفان سرسخت طرح LEZ بود چراکه بر اساس مدلسازی‌ها افزایش حداقل ۲۰ درصدی ترافیک در محدوده طرح زوج و فرد از پیامدهای قطعی اجرای این طرح است. بر این اساس در نهایت تنها گوشواره این طرح یعنی الزام برخورداری از معاینه فنی و به تدریج ممنوعیت دائمی تردد خودروهای کاربراتوری در سال جاری مورد توافق قرار گرفت.

به این ترتیب در فاز نخست این طرح که از اول شهریور ماه آغاز خواهد شد و به مدت دو ماه ادامه می‌یابد، هیچ خودرویی بدون داشتن معاینه فنی حق ورود به محدوده زوج و فرد را نخواهد داشت. به عبارت دقیق‌تر، الزام برخورداری از معاینه فنی خودرو به‌عنوان شرطی مضاف بر هماهنگی شماره پلاک خودرو در محدوده زوج و فرد پیش‌بینی شده است. در این صورت برای یک خودروی پلاک زوج که در یکی از روزهای زوج هفته بدون معاینه فنی به محدوده طرح زوج و فرد ورود کرده باشد، به رغم هماهنگی پلاک، جریمه ورود به محدوده طرح صادر خواهد شد. در فاز دوم از اول آبان ماه داشتن برگه معاینه فنی به‌عنوان پیش‌شرط تردد در کل سطح شهر تهران تلقی می‌شود و برای هر خودروی فاقد معاینه فنی که در شهر تردد و از مقابل دوربین‌های ثبت تخلف عبور کند، روزانه یک فقره جریمه نداشتن معاینه فنی صادر می‌شود. فاز نهایی طرح نیز از اول دی‌ماه ۱۳۹۵ اجرایی می‌شود و طی آن هرگونه تردد خودروهای کاربراتوری در محدوده زوج و فرد ممنوع خواهد شد. سید نواب حسینی منش، مدیرعامل ستاد معاینه فنی شهر تهران با اشاره به اینکه طرح کنونی با طرح اصلی و اولیه LEZ بسیار متفاوت است، از احتمال اجرای طرح اصلی از سال آینده خبرداد. با این حال تحقق این امر منوط به همراه کردن پلیس و مجاب کردن دیگر اعضای شورای عالی ترافیک است.

تجربه‌های تازه ترافیکی

به گزارش «دنیای اقتصاد»، هر چند طرح LEZ هنوز فرصت اجرای کامل را پیدا نکرده است و طرح جدید ترافیکی پایتخت مختصات محافظه‌کارانه‌تری نسبت به طرح اولیه دارد، اما این روزها برخی از شهرهای توسعه یافته دنیا که LEZ را بدون واهمه اجرا کرده‌اند، یک گام جلوتر رفته و به دنبال اجرای طرح تازه‌ای موسوم به ZEZ هستند. در قالب این طرح در برخی از مناطق شهر هیچ یک از خودروهایی که سوخت فسیلی مصرف می‌کنند اجازه تردد نخواهند داشت و تنها خودروهای برقی، دوچرخه و سامانه‌های پاک حمل و نقل عمومی نظیر مترو در آن حضور پیدا می‌کنند. به‌عنوان مثال در شهر لندن پهنه‌هایی برای تردد دوچرخه و عابر پیاده تعریف شده است که در آنها تنها خودروهایی اجازه ورود دارند که مجوز لازم را کسب کرده باشند. برای این خودروها بر اساس ضرورت و عدم آلایندگی صاحب کارت‌هایی صادر شده است که مشابه آرم طرح ترافیک در ایران است. البته کنترل تردد خودروها در این پهنه بسیار شدیدتر از ایران اعمال می‌شود و جریمه پیش‌‌بینی شده برای این تخلف واجد بازدارندگی کافی است. حسینی‌منش از آغاز مطالعات مربوط به اجرای طرح ZEZ در ایران نیز خبر داده اما زمان‌بندی مشخصی برای آن تعریف نشده است.