احمد احمدیان
رئیس پژوهشکده زعفران تربت‌حیدریه
زعفران درحال حاضر به‌طور سنتی کشت، برداشت و فرآوری می‌شود و حضور ایران در بازارهای بین‌المللی نیز به‌صورت سنتی است و خلأ زیادی در این زمینه وجود دارد و با ورود تکنولوژی به این عرصه، احتمال زیادی برای موفقیت و سرعت بیشتر در کار وجود دارد. اما موضوعی که ایران در آن حرفی برای گفتن دارد، میزان بالای سطح زیرکشت محصول، کیفیت بالا و قیمت ارزان آن است، زعفرانی که در مزارع تولید می‌شود کیفیت، عطر، طعم و رنگ بیشتری دارد. از طرفی موضوع آلودگی‌ها در کشت گلخانه‌ای بسیار کاهش یافته و قابلیت کنترل بیشتری دارد زیرا بیشتر آلودگی‌های میکروبی، قارچی و باکتریایی در زعفران مربوط به مراحل پس از برداشت و فرآوری آن است.
در استفاده از روش گلخانه‌ای برای تولید زعفران ایران بحث هزینه‌ها مطرح است و هنوز هزینه‌ها به‌طور دقیق حساب نشده و مشخص نیست که این نوع کشت از نظر اقتصادی مقرون به‌صرفه است یا خیر، زیرا هر کیلوگرم پیاز زعفران باید با قیمتی بیش از 3000 تومان خریداری شود و از طرفی این پیاز در کشت گلخانه‌ای یک‌بار مصرف می‌شود. به‌همین دلیل تنها هزینه‌های تولید اول که همزمان با وجود پیاز در بازار است، مقرون‌به‌صرفه بوده اما کشت‌های بعدی با توجه به نیاز برای انبار کردن پیاز و نگهداری آن در گلخانه تا پایان یک مرحله از کشت، صرف هزینه‌هایی به دنبال دارد و هنوز مقدار هزینه تمام‌شده این نوع تولید مشخص نیست.آنچه امروز برای بی‌رقیب بودن زعفران ایران در بازارهای جهانی با نگاهی سنتی انجام می‌شود، کافی نیست، تلاش و فعالیت بیشتر در زمینه فرآوری این محصول می‌تواند موفقیت‌های بیشتری را در پی داشته باشد و اگر در تولید زعفران، افزایش عمودی محصول را جایگزین افزایش افقی کنیم، امکان موفقیت افزایش می‌یابد. سطح زیرکشت زعفران ایران در طول 30 سال گذشته بسیار افزایش یافته اما عملکرد در واحد سطح به حدود نیمی از مقدار اولیه رسیده و این موضوع میزان مصرف آب را افزایش داده و مشکلاتی ایجاد کرده است.ایران در زمینه تولید زعفران حرف نخست را در دنیا می‌زند و چین هم به تازگی در این زمینه ورود پیدا کرده اما به‌راحتی نمی‌تواند بازار ایران را در اختیار بگیرد. با این حال می‌توان برای آینده نزدیک اعلام خطر کرد و لازم است ایران برای حفظ بازارهای زعفران خود تلاش بیشتری به‌کار گیرد.از جمله مهمترین مشکلات در حوزه تولید زعفران، موضوع فرآوری است که متاسفانه کارهای ترویجی کمتری در این زمینه انجام می‌شود و در صورت رفع مشکلات این بخش، بسیاری از معضلات ما در حوزه زعفران مرتفع می‌شود. افزون بر این، نبود برند ملی و اتحاد بین صادرکنندگان از دیگر مشکلات به‌شمار می‌رود، صادرکنندگان باید رقابت منفی بین یکدیگر را کاهش دهند تا بتوانند محصولات کشورمان را در بازارهای دنیا به نام زعفران ایران به فروش برسانند و با این‌کار در حفظ بازارهای جهانی بسیار اثرگذار خواهند بود. امروز می‌بینیم که زعفران چینی با نام کشور چین عرضه می‌شود و به شهرت رسیده است اما متاسفانه گاهی برخی از تجار ایرانی زعفران را به نام کشور اسپانیا عرضه کرده و به فروش می‌رسانند. این درحالیست که اگر این موضوع حل شود سود بیشتری برای کشورمان به‌دست می‌آید و می‌توان سرمایه‌گذاری بیشتری در بحث زعفران داشت.

پس از تکمیل پژوهشکده زعفران در سال 1391 که در سال 1386 کلنگ احداث آن زده شد، این پژوهشکده از دانشگاه فردوسی، جدا و تحویل دانشگاه تربت حیدریه شد و فعالیتش را از همان زمان آغاز کرد، این پژوهشکده تنها پژوهشکده تخصصی زعفران ایران و جهان است که هم‌اکنون با فعالیت‌های خود به دنبال بررسی تحقیقات گذشته و در حال انجام در حوزه این محصول و کاربردی کردن آن‌هاست، هدف اصلی ما کاربردی‌کردن و اجرایی‌کردن تحقیقات و نتیجه‌بخش‌ بودن آن‌هاست و تحقیقاتی تقاضامحور در سه حوزه تولید‌-‌فراوری، مصارف دارویی‌- ‌پزشکی و اقتصاد- ‌بازاریابی در حال بررسی و انجام است، به‌طوری‌که بالغ بر 15 طرح و 30 پایان‌نامه تحصیلات تکمیلی در سه حوزه مذکور در این پژوهشکده کار شده و یا در حال انجام است.علاوه بر کاربردی‌کردن تحقیقات به عنوان هدف اصلی پژوهشکده زعفران تربت‌حیدریه، انجام تحقیق در زمینه‌های موردنیاز زعفران مانند داروسازی و مصارف پزشکی، ایجاد بانک زعفران، بورس زعفران و نیز مکانیزاسیون در این محصول از دیگر اهداف مهم ما به‌شمار می‌رود که در حال پیگیری و انجام است و نتایج هرکدام به‌طور جداگانه ارائه خواهد شد.پژوهشکده زعفران تربت‌حیدریه هم‌اکنون با حدود 20 دانشگاه سراسر کشور و 17 نهاد دولتی جلسات مستمر داشته و دارای ارتباط و تفاهم‌نامه همکاری برای اجرایی‌کردن برنامه‌ها و اهداف خود است.