کارنامه تحصیلی ستاره‌ها

هفته گذشته به بهانه سالگرد میرزا حسن رشدیه که از او به‌عنوان پدر آموزش نوین در ایران نام می‌برند موزه‌ای در مدرسه علمیه تاسیس شد تا تاریخ این مدرسه در دسترس علاقه‌مندان قرار بگیرد. در «موزه علمیه» یکی از نخستین موزه‌های مدارس در شهر تهران، می‌توان اصل مدارک تحصیلی دانش‌آموزان و محصلان این مدرسه قدیمی ایران را در کنار اسنادی از روزهای نخستین شکل‌گیری آموزش نوین و تصاویری از معلمان و محصلان و همچنین فیلم مستندی از روند تاسیس این مدرسه را به تماشا نشست.

این موزه - مدرسه به سه نمایشگاه مجزا تقسیم می‌شود و در بخش نخست نمایشگاه، امکان تماشای فیلم مستند مدرسه علمیه وجود دارد. در این فیلم ۲۵ دقیقه‌ای تاریخچه مدرسه روایت می‌شود و هشت مصاحبه با دانش‌آموزان این مدرسه از سال ۱۲۹۰ تا ۱۳۳۰ که به‌صورت موازی تدوین شده‌اند، به‌نمایش درمی‌آید. نکته قابل توجه تحصیل چهره‌های سرشناس و تاثیرگذار فرهنگ و هنر ایران در این مدرسه است که از میان آنها می‌توان به هنرمندانی همچون همایون خرم،علیرضا مشایخی و اسفندیار منفرد زاده اشاره کرد که قطعاتی از مهمترین ساخته‌هایشان در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. همچنین چهره‌های سرشناسی همچون بهمن فرمان آرا کارگردان نام آشنای سینمای ایران هم در فیلمی که برای این موزه ساخته شده از خاطرات شیرین تحصیل در این مدرسه گفته‌اند.

روایت یک اتفاق

چهل و شش سال پس از تاسیس دارالفنون، که در زمان خود به منزله دانشگاه و مرکز آموزش عالی بود، نخستین دبیرستان در ایران افتتاح شد و انجمن معارف پایه گذار این مؤسسه بود. این انجمن یک نهاد ملی بود که در زمان وزارت میرزا علی خان امین‌الدوله، صدر اعظم ناصرالدین شاه، به‌وجود آمد. اولین جلسه انجمن در شوال ۱۳۱۵ / ۱۲۷۵ ه. ش، با حضور وزیر علوم در مدرسه رشدیه تشکیل شد که اعضای این جلسه عبارت بودند از جعفر‌قلی‌خان نیر‌الملک وزیر علوم، میرزا‌محمد‌خان‌مفتاح‌الملک، میرزا‌محمود خان احتشام‌السلطنه، علی‌خان ناظم‌العلوم، مهدی‌خان‌ممتحن‌الملک، میرزا‌عباس‌خان‌مهندس باشی و حاج میرزا‌یحیی‌دولت‌آبادی.

در هفتمین جلسه انجمن، موضوع تاسیس مدارس جدید و توسعه معارف مورد بحث قرار گرفت و علی خان ناظم‌العلوم مامور یافتن مکان مناسب برای مدرسه علمی و ابتدایی شد. این مدرسه، که آن را مدرسه علمیه نامیدند، پس از چند روز تاسیس شد و کلیه امور آن به عهده ناظم‌العلوم گذاشته شد. مدرسه علمیه شامل دو قسمت ابتدایی و متوسطه بود و دانش‌آموزان بخش متوسطه را فرزندان اعیان و اشرافی شکل می‌دادند که در مکتب‌ها یا خانه‌های خود مختصری خواندن و نوشتن فرا گرفته بودند. دانش‌آموزان بخش ابتدایی را هم نوآموزان تشکیل می‌دادند و این مدرسه از شهریه دانش‌آموزان و کمک‌های مردمی اداره می‌شد.

این مدرسه همچنین در طول ۱۱۸ سال فعالیت خود مدیران و معلمان شناخته شده‌ای مانند علی‌خان ناظم‌العلوم، مهدی قلی مخبرالسلطنه هدایت، میرزا علی‌اکبر مزین‌الدوله، یوسف‌خان ریشار مودب‌الملک و معلمانی چون عبدالعظیم قریب، محمدعلی فروغی و سعید نفیسی را به خود دیده است. «علمیه» تا سال ۱۳۸۲ در روبه‌روی مسجد شهید مطهری مستقر بود، تا این‌که به‌دلیل توسعه مجلس شورای اسلامی، این‌بار این مدرسه - علمیه - به غرب میدان بهارستان منتقل شد تا در کالبد قبلی دبیرستان دخترانه شاهدخت - که بعد از انقلاب با عنوان دبیرستان پسرانه شریعتی فعالیت می‌کرد - ادامه حیات دهد. مرحوم سعید نفیسی در خاطرات دوران تحصیلی خود می‌نویسد: «در دوره متوسطه هیچ کتاب درسی نبود و محصلین همه دروس را، چه در ادبیات و چه در ریاضیات و چه در طبیعیات، جزوه می‌نوشتند...

مدرسه علمیه یگانه مدرسه‌ای بود که معلم ورزش و ژیمناستیک داشت و در سال سوم متوسطه، مرحوم ابوالحسن گرانمایه که از نظامیان تحصیل کرده در آلمان بود، عملیات نظامی را مشق می‌داد و حتی تفنگ‌های کوچکی برای محصلین آورده بودند که با آنها عملیات نظامی می‌کردند. در این مدرسه و همه مدارس جدید دیگر با همه تجددی که در آنها به کار می‌بردند، تنبیه بدنی معمول بود و فلک و شلاق از وسایل عادی تنبیه محسوب می‌شد و البته در مقابل از شاگردان خوب هم با ورقه آفرین، هزار آفرین و صد آفرین تشویق به عمل می‌آمد و در مدرسه علمیه به‌خصوص کتاب هم جایزه می‌دادند. این مدرسه یک کتابخانه کوچک و چند نقشه جغرافیا و دو کره کوچک هم داشت که مدارس دیگر از آن محروم بودند.» از این مدرسه چهرهای سرشناسی به جامعه ایرانی معرفی شدند که برخی‌هایشان سیاست مدار و حقوق‌دان و روزنامه‌نگار بودند و برخی هم هنرمند.

ناصر ملک مطیعی بازیگر سرشناس سینمای ایران که شاگرد این مدرسه بوده، در فیلم مستند علمیه می‌گوید: بعد از شهریور ۱۳۲۰ و بعد از جنگ من به مدرسه علمیه رفتم و سه سال را در این مدرسه بودم. در آن موقع اتفاقات مجلس برای ما خیلی مهم بود و خیلی وقت‌ها می‌رفتیم تماشا. برخی معلم‌هایمان هم سیاسی بودند و به خاطر فعالیت‌هایشان معروف شده بودند. در آن موقع مدرسه ساختمان قدیمی قشنگی داشت و ۴ سال پیش دیدم خرابش کرده‌اند. برخی اتفاقات کوچک، زندگی آدم را تغییر می‌دهد. اگر من علمیه نمی‌رفتم سرنوشتم خیلی تغییر می‌کرد. درس آن موقع اذیتم می‌کرد، اما برای ۵ نفر انشا می‌نوشتم، چون مدرسه نزدیک مجلس واقع شده بود و خیلی اتفاق‌ها آنجا می‌افتاد مدیر و معلمان سعی می‌کردند روی مدرسه کنترل داشته باشند. یکی از امتیازهای این مدرسه اهمیت دادن به ورزش بود. آن موقع دکترناصر‌کاتوزیان و دکتر هوشنگ دولت آبادی و همایون خرم همکلاسی‌ام بودند و با هم برنامه اجرا می‌کردیم. یک بار دکتر مهران وزیر فرهنگ به مدرسه آمد و من و همایون خرم برنامه اجرا کردیم.

بهمن فرمان‌آرا کارگردان سرشناس سینمای ایران هم که روزگاری در این مدرسه درس می‌خواند می‌گوید: در ناحیه‌ای که ما زندگی می‌کردیم علمیه تنها دبیرستان مهم بود و انضباط خوبی هم داشت، غیر از فراش مدرسه که با ۲ ریال اجازه می‌داد از مدرسه فرار کنیم بقیه چیزها جدی بود. من دوستان خوبی دارم که از همانجا با هم رفیق شدیم. یادم می‌آید من علاقه‌ای به ورزش نداشتم و مدرسه هم به ورزش اهمیت می‌داد. به همین خاطر پدرم از دوستش جلیل شهناز استاد موسیقی ایران سوال کرد آیا ورزش هم می‌کنی و شهناز هم جواب داد: تا حالا دیدین شیر ورزش کنه؟ سلطان جنگل هم هست و من هم همینطورم.

کارنامه تحصیلی ستاره‌ها